
Հայց. եկեղեցւոյ հետ առնչուած ամէն ոք քաջ գիտէ «Կանոնագիրք Հայոց» ժողովածուի եւ դրա չափազանց կարեւոր նշանակութեան մասին։ Այն մեր եկեղեցւոյ հոգեւոր, ծիսական, բարոյական եւ բազմաթիւ այլ ոլորտները կարգաւորող իրաւական ժողովածու է։ Բաղկացած է տարբեր դարերում սահմանուած եւ հաստատուած 57 կանոնախմբերից եւ 1332 կանոններից՝ սկսած առաքելական ժամանակներում հաստատուած կանոններից։
Մեր եկեղեցու ներքին կեանքը բոլոր առումներով կարգաւորող «Կանոնագիրք Հայոց» ը շուտով նորովի հրատարակութիւն կ՛ունենայ։ Արեւմտեան թեմը, թեմակալ առաջնորդ Յովնան արք. Տէրտէրեանի նախաձեռնութեամբ, պատրաստել է «Կանոնագրքի» բովանդակային նիւթերը տեսակաւորած եւ աշխարհաբարի վերածած տարբերակը, հեղինակութեամբ Տիրայր Ծ. Վրդ. Տէրվիշեանի։
Տիրայր վարդապետը (1909-1989) մեր եկեղեցու նուիրեալ հոգեւորականներից է, եղել է Երուսաղէմի Հայոց միաբան, տարիներ պաշտօնավարել է նաեւ Արեւմտեան թեմում։ Ստեղծել է «Ցրուացանկ Յատուկ Անուններու», որ Մաղաքիա արք. Օրմանեանի հռչակաւոր «Ազգապատում»ի համաբարբառն է եւ արդիւնքն է երկարատեւ ու համբերատար աշխատանքի: Տասնամեակներ շարունակ անխոնջ վարդապետը բծախնդրօրէն աշխատել է «Կանոնագիրք»ի ստուար հատորները բովանդակային սահմանների մէջ բերելու, խմբաւորելու եւ աշխարհաբար թարգմանելու համար։
Հայր Տիրայրը «Կանոնանգիրք Հայոց»ի 1964ի եւ, 1971ի երկու հատորներից քաղել, յատուկ բաժինների մէջ է զետեղել կանոնական նիւթերը՝ միաժամանակ գրաբարից արեւմտահայ աշխարհաբարի փոխադրելով։ Հեղինակը մէկ բաժնի մէջ է հաւաքել մեր եկեղեցու այս կամ այն հասկացութեան հետ կապուած բոլոր կանոնները (օրինակ ասենք՝ երէց, խաչ, ծնող/որդի, հաղորդութիւն եւ այլն)։ Ընթերցողը կարիք չունի էջ առ էջ թերթելու «Կանոնագիրքը»՝ իրեն հարկաւոր որեւէ մասը գտնելու համար, հայր Տիրայրը դա արել է՝ խմբաւորուած եւ աշխարհաբարի վերածուած տարբերակով։

Տիրայր վարդապետի կենդանութեան ժամանակ այս աշխատութիւնը չի տպագրուել եւ մնացել էր պահոցներում։ Կարեւոր այս աշխատութիւնը կարող էր կորսուել ժամանակի վայրիվերումների մէջ, եթէ բարեբախտ մի առիթով Արեւմտեան թեմի աշխատակից Հայկ Մադոյեանը դրա մեքենագրուած տարբերակը 2008ին չգտնէր Տիրայր վարդապետի՝ Միացեալ Նահանգներում գտնուող անձնական արխիւի ծրարների մէջ։ Ապա առաջնորդ Յովնան արք. Տէրտէրեանի տնօրինումով սկսուեց ձեռագրի արժէք ունեցող մեքենագիր տարբերակի մուտքագրումը համակարգիչի մէջ (ձեռամբ Յովսէփ. Ա. քահանայ Յակոբեանի), երկարատեւ սրբագրումը, որի վրայ աշխատել է խմբագրական խորհուրդն ու աշխատանքային խումբը։ Եւ ահա ուրախութեամբ յայտնում ենք, որ պատրաստ է եւ շուտով լոյս կը տեսնի «Կանոնագրքի» այս խմբաւորեալ նոր տարբերակը։
Հայր Տիրայրի այս աշխատութիւնը յարմար առիթ կը հանդիսանայ, որ հոգեւորական կամ աշխարհական առաւել դիւրութեամբ իրազեկ դառնան մեր կանոնագիտական աւանդութեանն ու հոգեւոր հարուստ ժառանգութեանը: Արեւմտեան թեմը «Կանոնագիրք Հայոց»ի սոյն աշխատասիրութիւնը հրատարակում է որպէս գնահատանք բանիբուն Տիրայր Ծ. վարդապետ Տէրվիշեանի, ի դիւրութիւն հոգեւորականաց եւ հաւատացեալ հայորդեաց եւ որպէս ձօն առաքելահաստատ մեր Ս. եկեղեցւոյ։
ԴԻՒԱՆ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՐԱՆԻ