Բրիտանիոյ Լորտերու պալատի անդամ, Հայաստանի եւ Արցախի բարեկամ պարոնուհի Քերոլայն Քոքս արցախահայութեան յղեց հետեւեալ նամակը.
«Արցախի Հանրապետութեան ժողովրդին, ում նկատմամբ ես խորին ջերմութիւն եւ խորին յարգանք ունեմ:
«Ես գրում եմ ձեզ այսօր, քանի որ 120,000 անմեղ քաղաքացիներ կանգնած են էկզիստենցիալ (գոյութենական) ճգնաժամի առջեւ: Այժմ ստեղծուած են Արցախի հայ քրիստոնեաների նկատմամբ ցեղասպանութիւն իրականացնելու պայմաններ:
«Ձեր ժողովուրդը կրել եւ կրում է ամենալուրջ միջազգային յանցագործութիւնները: Ես անձամբ ականատես եմ եղել կոտորածների, վայրագութիւնների եւ բռնի տեղահանումների արդիւնքներին: Այնուամենայնիւ, աշխարհն ընտրել է ձեր տառապանքների առջեւ ականջները փակելու մօտեցումը: Նոյնիսկ ձեր ամենամօտ միջազգային դաշնակիցները կամ ուշադրութիւն չեն դարձրել, կամ անտեսել են ցեղասպանութեան նախազգուշական նշանները:
«Այս ամենամութ ժամին ես համերաշխ եմ արցախահայութեան հետ: Ես մեծ վստահութիւն ունեմ ձեր ունակութեան մէջ՝ յաղթահարելու այս ճգնաժամը քաջութեամբ, տոկունութեամբ, զոհաբերութեամբ եւ սիրով. ոչ միայն դուք կը գոյատեւէք, այլեւ կը ստեղծէք գեղեցկութիւն կործանման մոխիրներից:
«Ինձ ասում են, որ 1990 թուականից ի վեր 88 անգամ այցելել եմ Արցախի Հանրապետութիւն: Ես արտօնութիւն եմ ունեցել զգալու ձեր պատմութեան սէրը եւ երաժշտութեան, պարի եւ արուեստի ձեր հարուստ մշակոյթը: Եւ այս ամէնը ձեր հողի խորդուբորդ լեռների, թաւ անտառների, բերրի հովիտների եւ բիւրեղեայ գետերի շունչ կտրող գեղեցկութեան համատեքստում:
«Ես առիթ եմ ունեցել հանդիպելու մի շարք հրաշալի մարդկանց, որոնցից շատերը Անատոլիայում Մեծ եղեռնի զոհերի անմիջական ժառանգներ են, կամ Սումգայիթում եւ Բաքւում հակահայկական ջարդերի, Արցախում էթնիկ (ցեղային)-կրօնական զտումների զոհեր: Ինձ ապշեցնում է այն միաձայնութիւնը, որով նրանք կիսում են մի պարզ ընդհանուր նպատակ՝ դա իրենց պատմական հողում խաղաղ, արժանապատիւ եւ անվտանգ ապրելն է: Այս կարօտը շարունակում է լցնել իմ սիրտը:
«Ես միշտ ինձ հետ կրում եմ մի երիտասարդ կնոջ յիշատակը, որին հանդիպել եմ Մարտակերտի հիւանդանոցում 1992 թուականին, երբ այցելել էի Մարաղա գիւղ, որը վերջերս ենթարկուել էր Ադրբեջանի կողմից իրականացուած ջարդին: Գիւղի աւերակներում ես տեսայ ադրբեջանցի զինեալների կողմից գլխատուած քաղաքացիական անձանց դիեր, մարդկանց արիւնը դեռ քսուած էր պատերին, հրկիզուած տները դեռ մխում էին: Այն օրը, երբ ես հանդիպեցի այս կնոջը, նա տանջւում էր իր որդու եւ տասնչորս հարազատների մահուան պատճառով, որոնք սպաննուել էին Մարաղայի կոտորածում: Ես լաց եղայ նրա հետ: Այդպիսի ժամանակի համար խօսքեր չկան: Բայց երբ նա դադարեց լաց լինել, ես հարցրի նրան, թէ արդեօք նա ասելիք ունի, որը կը ցանկանար կիսել աշխարհի հետ: Նա պատասխանեց. «Ես ուզում եմ միայն շնորհակալութիւն յայտնել այն մարդկանց, որոնք չեն մոռացել մեզ այս սարսափելի օրերին»:
«Չեմ կարծում, որ շնորհակալութիւն«ն այն բառերն են, որոնք մտքովս կ՛անցնէին այն օրը, երբ տեսնէի, որ իմ ընտանիքից շատերին սպաննել են նման սարսափելի հանգամանքներում: Դա հայ ժողովրդի արժանապատուութիւնն է: Եթէ ես այսօր կարողանայի խօսել այս կնոջ հետ, ես կ՛ասէի նրան. «Մենք սիրում ենք քեզ եւ չենք մոռացել քեզ, նոյնիսկ եթէ Հայոց «ցեղասպանութեան մութ ամպը կրկին կախուել է քո երկրի լեռների վրայ»:
«Նախորդ պատերազմի ժամանակ ես հանդիպեցի մի հայի, ով տեսել էր հինգ տարեկան հայ աղջկայ դի՝ երկու մասի կտրուած՝ կախուած ծառի ճիւղից: Նա սարսափով լաց եղաւ եւ երդուեց վրէժ լուծել: Հետագայում, երբ Ղարաբաղի բանակի իրենց ստորաբաժանումը գիւղեր էր գրաւել, նա չկարողացաւ ստիպել իրեն վնասել ադրբեջանցի երեխային: Երբ ընթրիքի ժամանակ պատմեցին այս պատմութիւնը՝ լրագրողը գովեց մարդուն իր մարդասիրութեան եւ արժանապատուութեան համար: Ինչին նա պատասխանեց. .Արժանապատուութիւնը փշէ պսակ է»: Արցախցիները ոգեշնչող խիզախութեամբ ու արժանապատուութեամբ կրել են քո փշէ պսակը:
Ես երբեք այնքան մտահոգուած չեմ եղել Արցախի ապագայով, որքան այսօր. 2020 թուականին Ադրբեջանի կողմից Արցախի երկու երրորդի նուաճումն ու էթնիկ-կրօնական զտումները՝ Թուրքիայի եւ նրա դաշնակից ջիհադիստ զինեալների անմիջական աջակցութեամբ, հայերի կալանաւորումները, խոշտանգումները եւ հայ պատանդների սպանութիւնը. Ադրբեջանի հետագայ ռազմական ներխուժումները եւ Հայաստանի Հանրապետութեանը պատկանող տարածքների օկուպացումը (գրաւումը), Արցախի ներկայիս շրջափակումը եւ ամբողջ Հայաստանի նկատմամբ նրա տարածքային պահանջները վկայում են այս մռայլ իրականութեան մասին:
«Այսօր պայմաններ կան Արցախի հայ քրիստոնեաների նկատմամբ ցեղասպանութիւն իրականացնելու համար: Այնուամենայնիւ, Ցեղասպանութեան մասին կոնուենցիան (ուխտը) ստորագրած երկրները, ներառեալ Միացեալ Նահանգները, Ֆրանսիան եւ Միացեալ Թագաւորութեան իմ կառավարութիւնը, մերժել են իրենց իրաւական պարտաւորութիւնը՝ կանխելու վատագոյնը, պաշտպանելու նրանց, որոնք դրա կարիքն ունեն եւ պատժելու նրանց, որոնք պատասխանատու են վայրագութիւնների համար: Թւում է, թէ ոչ մի ազգ չի ցանկանում կանխել, ապահովել կամ պաշտպանել:
«Ինձ խորապէս անհանգստացնում են տեղեկութիւններն այն մասին, որ միջազգային տէրութիւնների կողմից Հայաստանի Հանրապետութեան վրայ ճնշում է գործադրւում, որպէսզի զոհաբերի իր հայրենիք Արցախը Ադրբեջանի Հանրապետութեանը, այսպէս կոչուած խաղաղութեան պայմանագրի դիմաց: Եթէ հաւատանք զեկոյցներին, ապա բանակցային գործընթացում ներգրաւուածներն ասում են, որ պայմանագիրը թոյլ կը տայ ապահովել Հայաստանի Հանրապետութեան սահմանները եւ առեւտուր անել թուրքական աշխարհի հետ:
«Իմ սիրելի՛ ընկերներ, ինչպէս դուք տեղեակ էք, խաղաղութեան եւ բարգաւաճման այս խոստումները գին ունեն: Եթէ պայմանագիրը ստորագրուի իր ներկայիս տեսքով, ապա ձեզնից ակնկալուելու է, որ հրաժարուէք ինքնորոշման ձեր միջազգային իրաւունքից: Սպասւում է, որ դուք զիջելու էք վերահսկողութիւնը ձեր կեանքի, ազատութեան եւ հողի վրայ: Այստեղ տեղին է յիշել Հայաստանի Գերագոյն Հոգեւոր Խորհրդի վերջին յայտարարութիւնը՝ «Արցախի Հանրապետութիւնը որպէս Ադրբեջանի մաս ճանաչելով՝ Հայաստանի իշխանութիւններն անխուսափելիօրէն Արցախի մեր եղբայրներին եւ քոյրերին կը կանգնեցնեն նոր ցեղասպանութեան եւ հայրենադարձութեան դիմաց»:
«Եթէ Ադրբեջանի կողմից խաղաղութեան պայմանագիր ստորագրուի եւ յետագայում խախտուի, պատմութիւնը ցոյց է տուել, որ միջազգային տէրութիւնները չեն ցանկանայ արձագանքել: 2020 թուականի Նոյեմբերին Ռուսաստանի միջնորդութեամբ հաստատուած զինադադարի ժամանակ Ադրբեջանը խոստացել էր »կանգ առնել իրենց ներկայիս դիրքերում«, սակայն նրա զինուած ուժերը այդ ժամանակուանից անպատիժ առաջ են գնացել եւ զբաղեցրել նոր դիրքեր: Ադրբեջանը խոստացել էր »ռազմագերիների փոխանակում«, սակայն տասնեակ հայ զինուորականներ եւ քաղաքացիական անձինք շարունակում են մնալ ադրբեջանական կալանքի տակ, որոնցից շատերը ենթարկուել են արագ քրէական դատավարութիւնների: Ադրբեջանը պատասխանատուութեան չի ենթարկուել 2020 թուականի հրադադարը խախտելու համար: Մնում է միայն կասկածել, որ ներկայիս բանակցութիւնների արդիւնքում ձեռք բերուած համաձայնութիւնը, իր ներկայիս տեսքով, չի երաշխաւորելու խաղաղութիւն արցախահայութեան համար:
«Իմ մեծ մտավախութիւններից մէկը հայկական բոլոր եկեղեցիների, յուշարձանների եւ այլ մշակութային ու հոգեւոր գանձերի ոչնչացումն է, որոնք կը յայտնուեն Ադրբեջանի վերահսկողութեան տակ: 2020 թուականից ի վեր բազմաթիւ հայկական վայրէր արդէն թիրախաւորուել եւ մեծ վնաս են կրել, այդ թւում՝ աշխարհահռչակ Շուշիի Ղազանչեցոց տաճարը, Տիգրանակերտի մօտ գտնուող հնագիտական ճամբարը եւ նախորդ պատերազմի զոհերին նուիրուած յուշահամալիրը:
«Չպէտք է մոռանալ Նախիջեւանի հայկական դարաւոր կրօնական վայրերի համակարգուած բնաջնջումը, ներառեալ հայկական Ջուղայի գերեզմանատան վրայ յարձակումը, որտեղ ադրբեջանցի զինուորները, զինուած մուրճերով եւ վերամբարձ կռունկներով, ոչնչացրեցին հարիւրաւոր ձեռակերտ խաչքարեր:
«Կան հիմնաւոր հիմքեր ենթադրելու, որ Ադրբեջանի վերահսկողութեան ներքոյ Արցախում կը պարտադրուի եւս մէկ «Նախիջեւան«՝ ոչնչացուելու է մարդկութեան ընդհանուր մշակութային ժառանգութեան անգին մասը:
«Ես մի դաս եմ յիշում Աստուածաշնչից. Յուդայի թագաւորութեան վերջին օրերին Երեմիա մարգարէն ողբում էր, որ իր հայրենակիցներն ասում էին. «Խաղաղութիւն, խաղաղութիւն», երբ խաղաղութիւն չկար»: Այդ դէպքում ազգի կեղծ խաղաղութեան զգացում ընդունելու հետեւանքը հայրենիքի կորուստն ու օտար երկրում աքսորն էր:
«Երբ ես փոքր երեխայ էի, իմ երկիրը մեկուսացուած էր եւ իր ամենամութ ժամանակահատուածն էր ապրում: Բրիտանիային գոյաբանական վտանգ էր սպառնում ծայրայեղ ազգայնական ցեղասպան բռնապետութեան կողմից: Մեր այն ժամանակուայ վարչապետ Նեւիլ Չեմբեռլենը ժողովրդին խոստացաւ խաղաղութիւն մեր ժամանակներում«, բայց խաղաղութիւն չկար:
«Նրա իրաւայաջորդը՝ Ուինսթոն Չերչիլը, ստանձնեց վարչապետի պաշտօնը՝ ժողովրդին խոստանալով ոչ այլ ինչ, քան «արիւն, ծանր աշխատանք, քրտինք եւ արցունքներ»: Բայց «արեան, աշխատասիրութեան, քրտինքի եւ արցունքներ«ջ աննկարագրելի գինը յանգեցրեց նրան, որ մենք այժմ վայելում ենք ազատութեան մէջ ապրելու մեր արտօնութիւնը:
«Իմ յոյսն ու աղօթքն է, որ բազմաչարչար հայ ազգը շարունակի պայքարել սեփական հողում խաղաղ եւ արժանապատիւ ապրելու հնարաւորութեան համար: Սա այն օրհնութիւնն է, որ վայելում ենք ես եւ իմ ընտանիքը՝ բոլոր բրիտանացիների հետ միասին: Այդ մեծ արտօնութեան համար ես խորապէս պարտական եմ նրանց, ովքեր աւելի քան ութսուն տարի առաջ նախընտրեցին դիմանալ մեծ զոհաբերութեան, քան ընդունել խաղաղութեան կեղծ խոստումը:
«Խնդրում եմ, վստահ եղէք իմ շարունակական ամենօրեայ աղօթքների եւ ձեր անունից իմ շարունակական քարոզչութեան մէջ: Ձեզանից իւրաքանչիւրը մեծ նշանակութիւն ունի ինձ եւ շատ ուրիշների համար՝ ամբողջ աշխարհում:
«Աղօթում եմ ձեզ համար, Աստծոյ օրհնութիւնը՝ բոլորիդ, երկար ապրէք ազատ Հայաստանում եւ ազատ Արցախում»:
