Հարցազրոյց Ֆրիդա Չորդընի Հետ

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Մեր ընթերցողներուն պատմեցէք աշխատանքային ձեր կենսագրութեան մասին:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Ես ծնուել եմ Պարսկաստանում: Նախնական եւ երկրորդական կրթութիւնս ստացել եմ Թեհրանի «Քուշէշ-Մարիամեան» դպրոցում: Այս դպրոցը աւարտելուց յետոյ բարձրագոյն կրթութիւնս ստացել եմ Լոնտոնում: Լոնտոնում ստացել եմ պսակաւորի տիտղոս կենսաքիմիագիտութեան (biochemistry) մէջ, որից յետոյ դոկտորականը՝ նոյն մասնագիտութեան գծով: Ապա նոյն քաղաքում աշխատանքի եմ անցել Anthony Nolan Bone Marrow Trust հիմնարկում, որ ոսկրածուծի պատուաստման առաջին ռեգիսթրն է աշխարհի մէջ: Այնտեղ աշխատել եմ 14 տարի՝ որպէս տարրալուծարանի տնօրէն: Յետոյ փոխադրուեցի Լոս Անճելըս: Երկուսուկէս տարի աշխատեցի Cedar Sinai Medical Centr-ում որպէս համատնօրէն: Հայկական ոսկրածուծի փոխպատուաստման ռեգիսթր հիմնելու նպատակով փոխադրուեցի գլխաւոր տարրալուծարան եւ մինչեւ այսօր աշխատում եմ այնտեղ:

Հ.- Ինչպէ՞ս ծնաւ հայկական ոսկրածուծի պատուաստման ռեգիսթր ունենալու գաղափարը եւ ինչպէ՞ս կրցաք զայն իրականութիւն դարձնել: Խնդրեմ, ամփոփ գիծերու մէջ ներկայացուցէք նաեւ այդ հաստատութեան պատմականը:

Պ.- Երբ Անգլիայում Anthony Nolan Bone Marrow Trust հիմնարկում աշխատում էի որպէս տարրալուծարանի տնօրէն, մասնագիտութեան առումով գործ ունէի ոսկրածուծի պատուաստման հետ: Ես այդ հիմնարկում աշխատել եմ բաւական երկար, եւ դա ոսկրածուծի պատուաստման միակ ռեգիսթրն էր աշխարհում եւ ունէր 250 հազար արձանագրուած նուիրատուներ (donors): Մենք ստանում էինք դիմումներ աշխարհի բոլոր կողմերում ապրող հիւանդներից, այդ հիւանդների մէջ կային նաեւ հայեր՝ Ֆրանսայից, Լիբանանից, Միացեալ Նահանգներից: Մենք ոչ մի անգամ փաստօրէն չկարողացանք արեան քաղցկեղով հիւանդ հայ դիմողների համար նուիրատուներ գտնել: Դրա գլխաւոր պատճառներից մէկն այն է, որ հայերը դարերի ընթացքում մեկուսացած ապրելով, ունեն իւրայատուկ ծինային (genetic) բաղկացութիւն եւ դա նշանակում է, որ փոխպատուաստման իմաստով ծիների (genes) իրենց յաճախութիւնը, կրկնութիւնը (frequency) շատ է տարբերւում միւս ազգերից: Ինչ խօսք, սա միայն հայերին յատուկ չէ, այլ բոլոր միւս փոքրամասնութիւններին, ինչպէս սեւամորթներին, պասքերին, հրեաներին, որոնք ունեն իրենց իւրայատկութիւնը եւ փորձում են իրենց համար ստեղծել ոսկրածուծի փոխպատուաստման ռեգիսթր:

Ուրեմն, մեզ համար շատ ծանր էր գիտակցել, որ չենք կարող հայ հիւանդներին օգնել: Հայ նուիրատուների թիւը ոչ միայն վերոյիշեալ հաստատութիւնում, այլեւ ամբողջ աշխարհում չափից աւելի քիչ էր, որը բնականաբար նուազեցնում էր նաեւ օգնութեան հնարաւորութիւնը: Տարիներ առաջ, նոյն այդ հիմնարկութիւնը Միացեալ Նահանգներից ինձ դիմեց մի հիւանդ երեխայի՝ Ալիք Թոփալեանի մայրը: Մայրը խնդրեց, որ ես արեան քաղցկեղով տառապող իր երեխայի համար նուիրատու գտնեմ: Ես փորձեցի, բայց դժբախտաբար ոչ միայն մեր հիմնարկութեան մօտ արձանագրուած 250 հազար նուիրատուների մէջ չյաջողուեց գտնել համապատասխան մէկը, այլեւ ամբողջ աշխարհում: Ահա սա պատճառ դարձաւ, որ ես իմ մասնագիտութիւնս ի գործ դնեմ (փոխպատուաստման տարրալուծարանի հիմնադրում) եւ ստեղծեմ ոսկրածուծի փոխպատուաստման հայկական ռեգիսթր: Մինչ այդ, այլեւայլ պատճառներով ես տեղափոխուեցի Լոս Անճելըս, Cedar Sinai բժշկական կենտրոնում աշխատելու: Գործնական նպատակով այցելեցի նաեւ Հայաստան, իմ մտայղացումը իրականացնելու համար դիմեցի տարբեր կազմակերպութիւնների եւ շատ ուրախ եմ ասելու, որ այդ կազմակերպութիւններից մէկը՝ Հայ օգնութեան միութիւնը, անմիջապէս ընդառաջեց եւ ինձ ծանօթացրեց իրենց հիմնադրած եւ Հայաստանում գործող Մօր եւ մանկան դարմանատան պատասխանատու տոքթ. Սեւակ Աւագեանի հետ: Ես Սեւակ Աւագեանին բացատրեցի մտադրութիւնս, նա անմիջապէս ընդառաջեց եւ յայտնեց, որ Մեսրոպ արք. Աշճեանը (այժմ հանգուցեալ) իրեն դիմել է ամերիկաբնակ Ալիք Թոփալեանին օգնելու խնդրանքով: Բնականաբար, տոքթոր Սեւակ Աւագեանը չի կարողացել անմիջական քայլերի ձեռնարկել եւ օգնել: Ահա ես ներկայանում էի իմ առաջարկով, որ կարող էր գոհացում տալ իր երազանքին՝ Հայաստանում ունենալ համապատասխան ռեգիսթր. ես մասնագէտ էի, ունէի այդ ասպարէզում աշխատելու երկար տարիների փորձ: Ուրեմն, միասին ձեռնարկեցինք ոսկրածուծի հայկական փոխպատուաստման ռեգիսթր ստեղծելու աշխատանքին:

1999 թուականին արդէն մենք Հայաստանում արձանագրուեցինք որպէս բարեսիրական ոչ կառավարական անկախ կազմակերպութիւն: Այսօր թէ՛ Հայաստանում եւ թէ Ամերիկայում մենք ունենք գրանցուած կազմակերպութիւն: Գործի հիմքը դրուած էր:

2000ին ես կրկին Հայաստանում էի, մէկ ամսուայ ընթացքում հիմնադրեցինք նաեւ մեր տարրալուծարանը, տեղ վարձեցինք եւ աշխատանքը սկսեցինք: 2001 թուականին արդէն մենք արձանագրեցինք մեր առաջին նուիրատուին՝ տիկ. Պելլա Քոչարեանին, եւ ցայսօր ունենք 12 հազար նուիրատուներ աշխարհի բոլոր ծայրամասերից՝ Հայաստան, Պարսկաստան, Արցախ, Լիբանան, Սուրիա, Քանատա, Միացեալ Նահանգներ, Ֆրանսա եւ այլ երկրներ: Մեր ռեգիսթրը համահայկական է եւ միջազգային, ծրագրում ենք գնալ նաեւ Աթէնք եւ գրանցել նաեւ յունահայերին:

Հ.- Ի՞նչ նուաճումներ արձանագրած է Ոսկրածուծի հայկական ռեգիսթրը մինչեւ այսօր: Անշուշտ, կ’ուզէինք լսել նաեւ հաստատութեան ապագայ ծրագիրներու մասին:

Պ.- Հիմնական նուաճումը՝ ռեգիսթրի հիմնադրումն է, որն այսօր իր 12 հազար նուիրատուներով պատրաստ է օգնութեան ձեռք երկարելու աշխարհի որեւէ ծայրում գտնուող հիւանդի: Այս վերջերս մենք կարողացանք մի հիւանդի համար անմիջապէս գտնել համապատասխան նուիրատու: Այդ հիւանդը Բիւրատ Մուղադասեանն է, Ամերիկայից: Կարծում եմ, որ դա ուղղակի հրաշք էր: Մենք այսօր Հայաստանում ունենք ամենաարդիական տարրալուծարանը, որ բացառիկ է նաեւ ամբողջ տարածաշրջանում: 2006 թուականին ստացանք նաեւ համաշխարհային արտօնագիր: Այսօր ամբողջ տարածաշրջանում՝ ներառեալ նաեւ Ռուսաստանն ու Պարսկաստանը, նման տարրալուծարան գոյութիւն չունի: Սա եւս մեծ նուաճում էր մեզ համար, որ իր կարգին նպաստում է Հայաստանում գիտութեան եւ բժշկութեան արդիականացմանն ու զարգացմանը:

Մենք հիմք ենք դրել Հայստանում ոսկրածուծի փոխպատուաստման, մինչեւ այսօր վեց յաջող փոխպատուաստում է եղել: Ինչ խօսք, մեր կազմակերպութիւնը միայն հայերի համար չի աշխատում, մենք ձեռք ենք երկարում եւ կեանք ենք պարգեւում բոլոր հիւանդներին, անկախ նրանց ազգային պատկանելիութիւնից: Սա շատ կարեւոր նշանակութիւն ունի Հայաստանի համար, որովհետեւ մինչեւ հիմա հայերը մարդասիրական օգնութիւն են ստացել դրսից, իսկ այսօր մենք ի վիճակի ենք օգնել նոյն այդ «դրսին»: Յիշենք երկրաշարժը, մեր ստացած օգնութիւնները եւ այսօր հպարտութեամբ կարող ենք ասել, որ հայ ժողովուրդը այս բարձր մակարդակի մարդասիրական քայլով կարող է օգնել օտարներին: Ամէն ինչ արւում է ձրի, միայն փոխպատուաստման ծախսերը հոգում է հիւանդը կամ նրա ապահովագրական ընկերութիւնը: Անշուշտ, Հայաստանի հիւանդների հարցը մի փոքր այլ է, եւ հիւանդի ընտանիքը փնտռում-գտնում է նուիրատուներ, նիւթական ծախսերը հոգալու համար:

Արդէն հինգ տարի է անցել մեր գործունէութիւնից: Մեր մեծագոյն ծրագիրն է Հայաստանում ստեղծել փոխպատուաստման մեր սեփական կենտրոնը: Հիմա փոխպատուաստումը կատարւում է ցօղունային բջիջների միջոցով, նախկինը՝ ոսկրածուծի վերցնելը կոնքի ոսկորից, շատ քիչ է արւում: Նման փոխպատուաստումն արդէն համարւում է հին մեթոտ:

Մեր վերջին դրամահաւաքների շնորհիւ մենք արդէն գնել ենք ցօղունային պատուաստման սարքը եւ շատ մօտ ապագայում այդ կենտրոնը կը հիմնուի Հայաստանում: Մեր նպատակն է օգնել հայաստանաբնակ հիւանդներին, որպէսզի նրանք փոխպատուաստումը ուղղակի Հայաստանում ստանան եւ ստիպուած չլինեն դուրս ճամբորդել, չմոռանանք, որ մենք գործ ունենք հիւանդ մարդու հետ եւ ճամբորդութիւնը կարող է ծանրացնել նրա վիճակը:

Մենք նիւթական միջոցներ ենք հայթայթում տարեկան դրամահաւաքների միջոցով, այլեւայլ ձեռնարկներ կազմակերպելով: Ստացել ենք նաեւ մի քանի դրամաշնորհներ: Առաջին իսկ օրուանից օգնութիւն ենք ստացել Կլէնտէյլի Memorial հիւանդանոցից, եւ այդ օգնութիւնը անգնահատելի է, մենք այնտեղ ենք անցկացնում արեան նուիրատուների հաւաքագրումները: Երեք անգամ օժանդակութիւն ենք ստացել «Լինսի» հիմնարկից, որ շատ կարեւոր է եղել մեր աշխատանքի թափը պահելու համար եւ խթանել է մեր հետագայ գործունէութիւնը: Ասեմ նաեւ, որ Միացեալ Նահանգների մեր բոլոր աշխատակիցները կամաւոր են աշխատում, եւ ինչ դրամ որ կարողանում ենք հաւաքել, ներդրւում է անհրաժեշտ բժշկական գործիքներ ձեռք բերելու մէջ, որոնք անմիջապէս առաքւում են Հայաստան:

Կ’ուզէի ամէն հայ ընտանիք հասկանայ, որ մեր աշխատանքը համահայկական է, պատկանում է բոլոր հայերին: Այսօր արեան հիւանդութիւնները շատ տարածուած են, եւ իւրաքանչիւր հայ ընտանիք իր այսօրուայ փոքրիկ ներդրումով մեծ աշխատանք կատարած կը լինի եւ նաեւ ապահովագրած կը լինի իր ընտանիքը այդ հիւանդութիւնների դէմ: Մեզ դիմել են 650ից աւելի հիւանդներ եւ մենք համապատասխան նուիրատուներ ենք գտել 350 եւ աւելի հիւանդների համար: Փաստօրէն, համապատասխան նուիրատու գտնելով մեր աշխատանքը վերջանում է:

Երկրորդ հանգրուանը, ասինքն տուեալ բժշկական կենտրոնը մեր նուիրատուին կը վերցնի՞, թէ ոչ՝ փոխպատուաստման համար, արդէն մեր աշխատանքը չէ. մենք գտնում ենք համապատասխան նուիրատուին, այդ մասին տեղեկացնում ենք փոխպատուաստումը անող կենտրոնին: Օրինակ, Բիւրատի համար մենք գտանք համապատասխան նուիրատու եւ այդ տեղեկութիւնը փոխանցեցինք Children’s Hospital-ին: Հիւանդանոցից մեզ տեղեկացրեցին, որ իրենց տրամադրութեան տակ կան եւս երեք նուիրատուներ եւ իրենք կ’որոշեն, թէ որ մէկը աւելի նպատակայարմար է: Վերջերս իմացանք, որ նրանք ընտրել են մեր գտած նուիրատուին: Մեր յաջողութեան չափանիշը փոխպատուաստման մէջ չէ, այլ՝ թէ քանի հատ համապատասխան նուիրատու ես գտնում հիւանդի համար: Ամբողջ աշխարհում հիմա հսկայական գործ է կատարւում քաղցկեղի տարբեր տեսակների բուժման ասպարէզում: Մենք էլ մեր կարգին անում ենք ամէն ինչ մեր ժողովրդին ծառայելու համար:

Կ’ուզէի աւելացնել նաեւ այս մեծ գործում ինձ օգնողներից մի քանի նուիրեալների անունները. տոքթոր Սեւակ Աւագեան, որ գործադիր տնօրէնն է Հայաստանում հաստատուած մեր հիմնարկութեան, իսկ տարրալուածարանի պատասխանատուն է Արմենուհի Յիւսեանը, որ հիմա այստեղ է, ինձ հետ, կարճ այցելութեան համար գտնւում է Ամերիկայում: Այստեղ մեր հիմնարկը կառավարւում է տնօրէնների խորհրդի միջոցով, որի ատենապետը Մարք Կիրակոսն է, իսկ ես նախագահն եմ: Մեր հիմնարկը քաղաքական ոչ մէկ գունաւորում ունի, մենք տարբեր շրջանակների մարդիկ ենք, բայց դրսում ենք թողնում մեր տարակարծութիւնները, մէկտեղւում ենք միայն մէկ վեհ նպատակի համար՝ փրկել մի հայի կեանք: Այս առումով յիրաւի մենք համահայկական կազմակերպութիւն ենք եւ բոլոր հայկական գաղութները կապում ենք իրար:

Տամ մի ցայտուն օրինակ. այսօր լիբանանցի մի նուիրատու ունենք, որ կարող է փրկել Սպանիայում ապրող մի հայ հիւանդի կեանք: Կարող եմ ասել, որ ստեղծուել է մի շատ «համով» ցանց, եւ մեզ բոլորիս կապում են մեր ծիները, ուրիշ ոչինչ:

Հ.- Ձեր կեանքի ամենայիշարժան դէպքերը որո՞նք եղած են: Եւ եթէ գաղտնիք չէ, խնդրեմ, փոխանցեցէք մեր ընթերցողներուն:

Պ.- Իմ կեանքում շատ ցնցիչ դէպքեր են եղել, բայց այսօր ուզում եմ առանձնացնել երկուսը:

Առաջինը՝ ես շատ ծանր հիւանդացայ, եւ իմ առողջանալը ուղղակի հրաշք էր: Երբ բժշկիս հարց տուեցի, թէ իմ առողջանալը կարծես չի համապատասխանում բժշկական վիճակագրութեանը, բժիշկս անվարան պատասխանեց. թերեւս դեռ կան հիւանդներ, որոնց կեանքը դու պիտի փրկես: Եւ այդ խօսքերը ինձ նոր ուժ ու աւիւն տուեցին՝ նոր թափով նուիրուելու գործին:

Երկրորդը Մուրատ Մուղադասեանի համար նուիրատու գտնելն էր: Մի անհաւատալի հրաշք կատարուեց: Երբեմն մէկ միլիոն նուիրատուի մէջ անհնար է լինում հիւանդին համապատասխան մէկը գտնելը, եւ ահա երեք ժամուայ մէջ այստեղ արձանագրեցինք 800 նուիրատու եւ փոքրիկ Մուրատի համար գտնուեց համապատասխան անձը: Մուրատի ընտանիքի յուզումը, տառապանքը եւ ուրախութիւնը այնքան հոգեհարազատ էր մեր բոլորի համար, որ ես աներկբայ կարող եմ ասել, թէ Մուրատին օգնելու հնարաւորութիւնը իմ կեանքի ամենակարեւոր դրուագներից մէկն է: Անշուշտ, մեր հայրենակիցների անսակարկ օգնութիւնը մեզ նոր լիցք, նոր թափ եւ կորով հաղորդեց, ու մենք համոզուած ենք, որ մեր աշխատանքը կենսական նշանակութիւն ունի մեր ժողովրդի համար: