Կ՛ամփոփէ Եւ Կը Ներկայացնէ ԱՆԻ ԱՍՏՈՒՐԵԱՆ
Անցեալ շաբաթ տեսանք, թէ ինչպէս Արգամ Մանասեանի վարորդ Աշոտը, դարպասը չբացող պահակին հետ կարճ «վիճաբանութենէ» մը ետք, յաջողեցաւ Ա. Մանասեանի անձնական մեքենան մտցնել գործարանի բակը: Նախկին տնօրէնը, գործէն արձակուելէն ետք առաջին անգամ ըլլալով պիտի մտնէ «իր» շէնքը, ու պիտի անդրադառնայ, թէ ան այլեւս իրը չէ:
***
«Երբ Արգամ Մանասեանն իր ընդունարանը մտաւ, Սուսաննան տեղում չէր: Տնօրէնի առանձնասենեակի դռան մօտ կանգնած էր գործարանի հիւսներից մէկը եւ ինչ որ սուր գործիքով զգուշօրէն պոկում էր «Ա. Պ. Մանասեան» պրոնզէ տառերը: Նախկին տնօրէնին տեսնելով, բանուորն անասելի շփոթուեց, ձեռքից շխկոցով ցած գցեց տառերը:
– Բարեւ ձեզ, ընկեր Մանասեան:
– Բարեւ, Մուշեղ, – ասաց Արգամ Մանասեանը:
– Ինձ ասացին, որ տառերը պիտի փոխել…
– Ի հարկէ, ասաց Մանասեանը:- Ի հարկէ…
Մուշեղը կռացաւ, սկսեց շտապով հաւաքել տառերը ու ներքեւից վեր նախկին տնօրէնին նայելով, շշնջաց.
– Բայց իմացէք, որ սա իմ սրտովը չի, ա՛յ, ու ոչ մէկիս սրտովը չի…
– Ամէն ինչ ճիշդ է, – ասաց Արգամ Մանասեանը,-շնորհակալութի՛ւն, Մուշեղ:
Տնօրէնի տեղակալի առանձնասենեակի դուռը բացուեց եւ ընդունարանում յայտնուեց Սուսաննան: Տեսնելով նախկին տնօրէնին, նա շփոթուեց չգիտես ինչու, ակնթարթօրէն շրջուեց ու ձայն տուեց.
– Վռամ Մամբրէիչ, Արգամ Պետրովիչն է եկել:
Վռամ Մաշուրեանը անմիջապէս ընդունարան դուրս եկաւ.
– Վա՞յ, ինչո՞ւ ներս չես գալիս, Արգամ Պետրովիչ:- Յետոյ նայեց պրոնզէ տառերը ձեռքին շուարած կանգնած բանուորին, բայց ամենեւին էլ չշփոթուեց:- Ազգանունդ որոշեցի հանել: Չարժէ, որ ազգանունդ դռան վրայ փակցուած լինի, երբ ներսում յանձնաժողով է աշխատում:
– Ի՞նչ յանձնաժողով:
– Ի՞նչ իմանամ, մինիստրութիւնից (նախարարութենէն) են ուղարկել:
– Բայց ի՞նչ են ստուգում:
– Դեռ նոր են հաւաքուել: Երեւի նոր են որոշում, թէ ինչից սկսել:
Մաշուրեանի առանձնասենեակից յայտնուեց Սուսաննան: Աչքերը յատակին բարեւեց նախկին տնօրէնին, ապա Վռամ Մաշուրեանին նայելով, ռուսերէն ասաց.
– Սուրճ պատրաստե՞մ ձեզ համար:
– Դիր, Սուսիկ ջան,- ասաց Մաշուրեան:
Մանասեանը դէպի իր նախկին առանձնասենեակը քայլեց.
– Ես չեմ ուզում:
– Արգամ Պետրովիչ,- նրա ետեւից ռուսերէն ձայնեց քարտուղարուհին:- Ներեցէք ինձ, ի սէր Աստծոյ, բայց խնդրել են ոչ ոքի ներս չթողնել:
– Ինձ ե՞ւս…
– Ասել են՝ ոչ ոքի:
Մանասեանը թափով ձգեց դռան բռնակից ու ներս մտաւ»:
***
Երբ Ա.Մանասեան գրասենեակ կը մտնէ, կը տեսնէ, որ յանձնաժողովի նախագահը իր աթոռին նստած է: Պարոն Ղազարեան, ինքզինք ներկայացնելէ ետք կը յայտնէ, որ սեղանին շուրջ հաւաքուած «մասնագէտները» աշխատանքի բաժանում կատարելու վրայ են, եւ որ իր դատը սկսած է:
***
«Եւ ուրեմն ե՞րբ պէտք է ներկայանամ ձեր դատին:
– Ձեր տան հեռախօսի համարը ինձ մօտ կայ: Սպասէք մեր զանգին,- ասաց Ղազարեանը: – Խորհուրդ չեմ տալիս քաղաքից բացակայել:
Խորհուրդ չի տալիս:
Արգամ Մանասեանը կրկին ընդունարան մտաւ: Բանուոր Մուշեղն արդէն աւարտել էր իր գործը… Պատին նախկին տնօրէնի անուն-ազգանուան հետքերն էին մնացել միայն: Սուսաննան դարձեալ իր տեղում չէր: Արգամը բացեց Վռամ Մաշուրեանի առանձնասենեակի դուռը եւ տեսաւ, որ նա խօսում է հեռախօսով:
(…)
Նա ցած նետեց լսափողն ու հոգոց հանեց.
– Ինձ սխալ չհասկանաս, բայց երանի քեզ, որ օձիքդ ազատում ես, Արգամ Պետրովիչ: Սա հօ կեանք չէ: Մեր շրջանի ԲԽՍՍի տեսուչն է: Մէկին խօսք է տուել ու ինձնից « Ախթամար» է ուզում, այն էլ սեւ պոչով: Ինչքան ուզել է՝ տուել եմ: Հիմա իսկապէս չկայ՝ չի հաւատում: (…)
– Այս Ղազարեանն ո՞վ է, Վռամ:
– Թարախ է,- ասաց Վռամ Մաշուրեանը:- Սահմանափակ ուղեղով, քառակուսի գլուխով մի ապուշ:
– Ճանաչո՞ւմ ես:
– Չէ, բայց լսել եմ: Նրա մասին նոյնիսկ անեկդոտանման մի բան են պատմում: Միայն հիմնարկում չէ, որ զզուած են դրանից, տանն էլ են զզուած: Ասում են, թէ իբր մի օր նրա տղան վիճում է հօր հետ, ուզում է ինչ-որ բան հասկացնել, բայց ոչ մի բան չի ստացւում: Ի վերջոյ զայրացած դառնում է մօրը, թէ՝ հոգուդ մեռնեմ, սրան որտեղի՞ց ես գտել, ա՛յ մեր: (…)
Արգամ Մանասեանը մօտ բերեց հեռախօսը ու համար հաւաքեց:
– Սամսոն Իվանիչին եմ խնդրում: Բա որտե՞ղ է, Մարինէ ջան, ես եմ, Արգամ Մանասեանը, ծխախոտի… Չգիտե՞ս երբ կը վերադառնայ: Դէ լաւ, լաւ…
Նա զգուշօրէն ցած դրեց լսափողը ու ցրուած հայեացքով նայեց լուսամուտից դուրս:
– Արգամ Պետրովիչ, քիչ առաջ զանգահարեցին, քեզ շրջանային դատախազութիւնում սպասում են:
– Որտե՞ղ: Ո՞վ է սպասում,- ցնցուեց Մանասեանը:
– Դատախազի օգնականը: Գաբրիէլեան է ազգանունը:
– Ի՞նչ է ուզում ինձանից: Գուցէ էլի սիկարէթների պատմութիւն է…
– Չէ, Արգամ, ասաց՝ ինչ-որ նամակ են ստացել:
– Նամա՞կ: Չգիտե՞ս ինչ է, ոչինչ չասա՞ց…
– Չէ: Միայն ասաց, որ հանրապետութեան դատախազն է մակագրել:
Արգամ Մանասեանը յանկարծ ծիծաղեց: Նա այնքան սրտանց էր ծիծաղում, որ Վռամ Մաշուրեանը զարմացած նայեց նրան:
– Սա արդէն վարազի որս է յիշեցնում,- գլուխը թափահարեց Արգամը:- Երբ շրջապատում են չորս կողմից:
***
Ինչպէս վստահաբար գիտէ ընթերցողը, սովետական օրերուն, անստորագիր նամակները, անծանօթի մը կողմէ ստացուած հեռաձայնային լուրերը, մատնութիւններն ու սեփական օձիքը ազատելու համար եղած զրպարտութիւնները համատարած եւ սովորական իրողութիւններ էին: Դժբախտաբար, վտանգաւոր ու տգեղ այդ երեւոյթներէն ոմանք մինչեւ այսօր կը շարունակուին:
