ԵՐԵՒԱՆ, Հ.Յ.Դ. Մամլոյ Դիւան.- Հոկտեմբեր 30ի երեկոյեան ժամը 7ին, Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի «Քրիստափոր Միքայէլեան» կեդրոնին մէջ, տեղի ունեցաւ Հրայր Մարուխեանի անուան գրադարանի պաշտօնական բացումը։
Բացման արարողութեան ներկայ էին Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի, Հայաստանի, Արցախի ու արտերկիրի կազմակերպական բոլոր շրջաններու մարմիններէն ներկայացուցիչներ, ՀՀ Ազգային ժողովի դաշնակցական պատգամաւորներ եւ Հայաստանի կառավարութեան դաշնակցական նախարարներ։
Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի կողմէ խօսք առաւ Բիւրոյի անդամ Ալպերթ Աճէմեան, որ ըսաւ. «Եօթ տասնամեակ տարագրութիւնից յետոյ, այսօր աւելի քան 15 տարի է Դաշնակցութիւնը կազմակերպական ներկայութիւն է Հայաստանում։ Եւ այդ ընթացքին՝ մեր գործունէութեան ու շփումների մէջ, ամէն օր աւելի ենք տեսնում եւ զգում այն խոր նստուածքը, որ առաջացել է ու տակաւին առկայ է Դաշնակցութեան դէմ, հասարակութեան թէ մտաւորականութեան մէջ։ Մտայնութիւն՝ որ հետեւանքն է տասնամեակներով տարածուած սովետական հետեւողական քարոզչութեան ու դաստիարակութեան։
«Նկատում ենք նաեւ այն մեծ բացը, այն պահանջն ու ծարաւը, որ գոյութիւն ունի գրականութեան թէ տեղեկատուական բոլոր այն աղբիւրների ու նիւթերի նկատմամբ, որոնք գալիս են լոյս սփռելու վերջին 100ամեայ մեր պատմութեան ծալքերի վրայ, մասնաւորաբար Դաշնակցութեան քաղաքական—յեղափոխական գործունէութեան, պատմութեան ու գաղափարախօսութեան հետ առնչուած։
«Անշուշտ հայրենի պետականութեան պայմաններում, այդ բացը լրացնելու խնդրում մեծ դեր է վերապահուած կրթական համակարգին, ինչպէս նաեւ իր հերթին քարոզչական—հաղորդակցական լրատուամիջոցներին, որոնք անպայման այսօր դեռ կատարելապէս իրենց դերի մէջ չեն։
«Այդուհանդերձ, մենք եւս ունենք մեր պարտաւորութիւններն ու դերը, հասարակութեան, մտաւորականութեան ու մանաւանդ երիտասարդ ուսանող տարրին փոխանցելու ու ներկայացնելու այն նիւթերն ու աղբիւրները, որի հարուստ կապիտալը տասնամեակներով գոյացել ու պահպանւում են մեր մօտ։
«Այդ նպատակով, Հ.Յ.Դ. Բիւրոն, հիմք ընդունելով Հ.Յ.Դ. Ընդհանուր ժողովի որոշումը, դիմել է երեք առանցքային նախաձեռնութեան.
«Ա.— Արդի արհեստագիտական կարելիութիւնների օգտագործումով Հ.Յ.Դ. արխիւի օրինակը փոխադրել Հայաստան ու դրա հրապարակայնացման ու օգտագործման յանձնելու նպատակով Հայաստանի մէջ ստեղծել արխիւի պահպանման ու գործածութեան անհրաժեշտ պայմանները։
«Բ.— Փարիզի Հ.Յ.Դ. թանգարանի իրերը եւ տոմարային նիւթերը փոխադրելով Հայաստան, թանգարանի տեղակայման ու կազմակերպման խնդիրներին հիմնական լուծում տալ։
«Այս ծրագրի կարեւոր բաժինը արդէն իրականացել է, մնում են դասակարգման ու ցուցադրման մանրամասնութիւնները, որով վստահաբար հնարաւոր կը դառնայ յառաջիկայ Մայիսին կատարել թանգարանի բացումը եւս։
«Եւ ի վերջոյ՝ այսօր պաշտօնական բացումն ենք կատարում Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան «Հրայր Մարուխեան» գրադարանի, որի գործունէութիւնը փաստօրէն սկսել է 2006ի Մարտին, Աթէնքից փոխադրուած գրքերի խմբաքանակի հիման վրայ։ Աւելի ուշ, մեծ քանակութեամբ գրքեր եւս փոխադրուեցին Լիբանանի գրասենեակից, որոնց շնորհիւ գրադարանը ստացաւ ամբողջական տեսք։ Այժմ գրադարանը ունի «Դրօշակ»ի լրիւ հաւաքածոն՝ 1890-1994։ «Բագին», «Բազմավէպ», «Վէմ», «Հորիզոն», «Արմենիա», «Կայծեր» եւ «Հայրենիք»ի 1922-1962 թուերի լրիւ հաւաքածոները, ինչպէս նաեւ անգլերէն լեզուով հրատարակուած մի շարք հանդէսներ։ Գրադարանը համալրուեց նաեւ ընկերներ Էտ. Յովհաննիսեանի եւ Արտ. Ծատուրեանի անձնական գրադարանների գրքերով։
«Իսկ վերջին ամսում, գրադարանը հարստացաւ ընկ. Հ. Մարուխեանի անձնական գրադարանի բացառիկ հաւաքածոներով, որոնց ցանկում կան բացմաթիւ արժէքաւոր ու երբեմն նաեւ անգտանելի հասարակական, քաղաքական, գաղափարական, քննադատական, իրաւական, ազգային, մշակութային եւ այլ բովանդակութեամբ գրքեր՝ հայերէն եւ անգլերէն լեզուներով, աւելի քան երեք հազար անուն գիրք։
«Իր գրադարանին պատկանող բոլոր գրքերի մէջ յատուկ մակագրութեամբ նշուած է իրեն պատկանած լինելու փաստը։ Ներկայիս գրադարանում գրանցուած ու տեղադրուած գրքերի թուաքականը անցնում է 5000ից։
«Բիւրոյի որոշումով գրադարանը կոչուեց Հրայր Մարուխեանի անունով։ Այս անուանակոչումը կատարուեց ոչ թէ առ ի երախտագիրութիւն նրա կատարած գործերին ու ծառայութեանը (թէեւ անտարակոյս դա էլ իր դերը ունի), այլ այն յատկանիշները նկատի առնելով, որոնք կազմում են իր անհատականութեան անբաժանելի մասը։
«Ընկեր Հրայրը իր քաղաքական ու կազմակերպական գործերի մեծ հմտութիւններին ու կարողութիւններին զուգահեռ, ունէր նաեւ բարձր մտաւոր պաշար ու իմացական աշխարհ՝ քաղաքական, հասարակական, գաղափարաբանական հարցերի առումով։ Գրքի սիրահար էր նա ու անյագ ընթերցող։ Իր անձնական գրադարանն իսկ իր անհատականութեան հարազատ պատկերն է։
«Յիշում եմ Թեհրան ժամանած օրերին անցկացրած պահերը գրախանութներում։ Նրա հետաքրքրութիւնը նոր հրատարակուած գրականութեան հետ՝ ոչ միայն տարածւում է քաղաքական—գաղափարական ու հասարակական ոլորտներում, այլ մտաւորական կեանքի բազմաթիւ այլ ասպարէզներում եւս։
«Ինձ զարմացնում էր նրա որպէս քաղաքական գործչի՝ հետաքրքրութիւնը նաեւ պարսիկ ժամանակակից գեղարուեստական գրականութեան նկատմամբ։
«Նրա գրադարանի մէկ բաժինը յատկացուած է ռուս դասական եւ արդի գրականութեան երկերի։
«Եւ ի վերջոյ՝ ընկ. Հրայր Մարուխեանի անունը այս գրադարանի մուտքին դրոշմելով, ուզում ենք ամէն այցելուի մտքում պատկերել Դաշնակցութեան վերջին տասնամեակներում վճռորոշ դերակատար այն պայծառ ղեկավարի կերպարը, որ ներկայանում է մեզ որպէս Հ.Յ.Դաշնակցութեան գաղափարական հայեացքների անկեղծ հաւատաւորը։ Նրա քաղաքական նպատակների իրականացման պայքարում նուիրեալ զինուորը։
«Ու վերջապէս՝ որպէս «Դէպի երկիր» կարգախօսի ամենալայն ու ամբողջական հասկացողութեան դրօշակիրն ու Հայաստանի ու հայութեան ապագայ յաղթանակներին խիստ հաւատացողը»։
Ա. Աճէմեան գոհունակութիւն յայտնեց, որ այս արարողութեան կը մասնակցին ողբացեալ Հրայր Մարուխեանի կինը՝ տիկ. Անահիտը եւ կրտսեր դուստրը՝ Շաղիկը, ինչպէս նաեւ ընտանեկան պարագաներ, եւ հրաւիրեց Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանն ու տիկ. Անահիտ Մարուխեանը՝ հատելու գրադարանի մուտքի ժապաւէնը։