Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան 4-5 Մայիսին Չեխիա կատարած պաշտօնական այցելութեան ծիրին մէջ CNN primanews պատկերասփիւռի կայանին տուած հարցազրոյցին ընթացքին ըսաւ, որ Հայաստանի արտաքին քաղաքականութեան առաջնային նպատակը պէտք է ըլլայ բնականոն յարաբերութիւնները, առաջին հերթին՝ անմիջական դրացիներուն հետ: Ան աւելցուց, որ բարդ է նման բան նոյնիսկ լսելը, որովհետեւ պատմութիւնը իրեն հետ շատ մեծ բարդութիւններ, շատ մեծ ժխտական բեռ բերած է։
Պատասխանելով Ուքրանիոյ պատերազմին նկատմամբ Հայաստանի դիրքորոշման վերաբերող հարցումի մը՝ Փաշինեան ըսաւ, որ թէեւ Հայաստանի Ռուսիոյ հետ դաշնակից է, սակայն Ուքրանիոյ հետ պատերազմին մէջ «մենք Ռուսաստանի դաշնակիցը չենք: Եւ մեր զգացումն այդ պատերազմից, այդ հակամարտութիւնից` անհանգստութիւն է, որովհետեւ դա ուղիղ ազդում է մեր բոլոր յարաբերութիւնների վրայ»:
Ստորեւ՝ «Արմէնփրէս»էն առնուած հարցազրոյցը․
CNN PRIMANEWS.- Ակնյայտ է, որ այսօր Հայաստանի գլխաւոր խնդիրը Լեռնային Ղարաբաղի իրավիճակն է: Լեռնային Ղարաբաղում այս պահին մնացել է շուրջ 120,000 հայ: Նրանք կախուած են մէկ ցամաքային միջանցքից, որը վերահսկւում է ռուսական զօրքի կողմից: Այսպիսով, ինչպիսի՞ն է այս պահին Լեռնային Ղարաբաղում բնակչութեան տնտեսական, հումանիտար (մարդասիրական) եւ ապահովական վիճակը:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Գիտէք, որ նախորդ տարուայ Դեկտեմբերից Ադրբեջանն ապօրինի կերպով արգելափակել է Լաչինի միջանցքը: Ինչո՞ւ ենք ասում ապօրինի, որովհետեւ Նոյեմբերի 9ի եռակողմ յայտարարութեան համաձայն, Լաչինի միջանցքը ստեղծուել է Լեռնային Ղարաբաղի հայերի, Լեռնային Ղարաբաղի կապը Հայաստանի Հանրապետութեան հետ ապահովելու համար: Եւ համաձայն եռակողմ յայտարարութեան` Ադրբեջանը որեւէ վերահսկողութիւն այդ միջանցքի նկատմամբ չպէտք է ունենայ: Ընդ որում` միջանցքը ոչ միայն ճանապարհ է, այլեւ 5 կմ․ լայնութեամբ անվտանգութեան գօտի: Արգելափակումը, այդ բերումով, ապօրինի է:
Արգելափակման հետեւանքով Լեռնային Ղարաբաղում առաջացել է հումանիտար ճգնաժամ, որովհետեւ նախ մարդիկ զրկուած են տեղաշարժի իրաւունքից, երկրորդ` սննդի եւ առաջին անհրաժեշտութեան ապրանքների մատակարարումները տեղի են ունենում ընդհատումներով` խաղաղապահների եւ Կարմիր Խաչի միջոցով: Եւ դրա հետեւանքն այն է, որ մարդիկ ապրանքներ խանութներից կարող են գնել միայն կտրօններով, որոնք թողարկուել են Լեռնային Ղարաբաղի կառավարութեան կողմից, որպէսզի սննդի պաշարները կարողանան կառավարել:
Նախորդ տարուայ Դեկտեմբերից շարունակական բնոյթ են կրում Լեռնային Ղարաբաղի բնական գազի եւ ելեկտրական էներգիայի (ուժանիւթի) անջատումները, եւ այս պահին էլ բնական գազ եւ ելեկտրական էներգիա Լեռնային Ղարաբաղին չի մատակարարւում: Ձմռան ամիսներին դրա ամենակարեւոր հետեւանքն այն էր, որ փակուել էին բոլոր դպրոցները եւ մանկապարտէզները, բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւնները, եւ շուրջ 30,000 երեխաներ եւ ուսանողներ զրկուել էին կրթութեան իրաւունքից: Ի հարկէ, եղանակների տաքացման հետ, արդէն ե՛ւ մանկապարտէզները, ե՛ւ դպրոցները, ե՛ւ բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւնները բացուել են, եւ կրթական պրոցեսը (ընթացքը) վերականգնուել է:
Յաջորդ կարեւոր հանգամանքը, որ այս իմաստով պէտք է նշել հետեւեալն է. 2023ի Փետրուարին, Արդարադատութեան միջազգային դատարանը միջանկեալ որոշում կայացրեց, որով Ադրբեջանին պարտաւորեցնում էր ապաարգելափակել Լաչինի միջանցքը` ապահովելու քաղաքացիների եւ ապրանքների տեղաշարժը Լաչինի միջանցքով: Ադրբեջանն այդ որոշման պահանջը, որն իրաւական պարտադիր ուժ ունի, որովհետեւ Արդարադատութեան միջազգային դատարանը միջազգային բարձրագոյն դատական ատեանն է, ըստ էութեան, ոչ միայն չկատարեց, այլեւ մօտ տասն օր առաջ ապօրինի կերպով անցակէտ տեղադրեց Լաչինի միջանցքում: Սա արդէն ոչ միայն Նոյեմբերի 9ի եռակողմ յայտարարութեան, այլեւ Արդարադատութեան միջազգային դատարանի կայացրած որոշման խախտումն է:
Հիմա, ինչո՞ւ է Ադրբեջանն այս ամէնն անում: Մեր գնահատականը եւ համոզմունքն այն է, որ սրանք առանձին վերցրած գործողութիւններ չեն, այլ նախապատրաստութիւններ` Լեռնային Ղարաբաղում էթնիկ (ցեղային) զտումներ իրականացնելու, երբ խօսքը գնում է էթնիկական զտումների մասին, խօսքը այն մասին է, որ ըստ Ադրբեջանի` Լեռնային Ղարաբաղում հայերն ընդհանրապէս չպէտք է ապրեն:
CNN PRIMANEWS.- Հայաստանը 90ականների սկզբից ի վեր բաւականին մեծ կախում ունի Ռուսաստանից, անվտանգութեան տեսանկիւնից. դուք ունէք ռուսական ռազմակայան Հայաստանում, ունէք ռուսական սպառազինութիւն, երկուսդ էլ անվտանգային պայմանագրի կազմակերպութեան անդամ էք, ուստի ես մի տեսակ երկակի հարց ունեմ` դա խելացի՞ քայլ էր, եւ միւս կողմից` այլ տարբերակներ ունէի՞ք:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Ըստ էութեան, մենք այսօր գտնւում ենք մի իրավիճակում, երբ որոշակի հիասթափութիւն կայ Հաւաքական անվտանգութեան պայմանագրի կազմակերպութեան գործունէութեան վերաբերեալ, որովհետեւ այդ կազմակերպութիւնն այն հիմնական միջոցն է, որով Հայաստանի Հանրապետութիւնը պիտի ապահովեր իր անվտանգութիւնը: Բայց 2021ի Մայիսին եւ Նոյեմբերին եւ 2022ի Սեպտեմբերին Ադրբեջանի ձեռնարկած յարձակումների ընթացքում կազմակերպութեան ոչ պատշաճ արձագանգը որոշակի հիասթափութիւն է առաջացրել առաջին հերթին Հայաստանի ժողովրդի շրջանում, որովհետեւ որոշակի վստահութիւն կար, որ Հաւաքական անվտանգութեան պայմանագիրը յուսալի մեխանիզմ (գործիքակազմ) է անվտանգութեան ապահովման:
Բայց դա տեղի չունեցաւ, եւ նաեւ սա էր պատճառը, որ մենք ՀԱՊԿի երեւանեան գագաթնաժողովի ընթացքում հնարաւոր չհամարեցինք կոնսենսուսի (համախոհութեան) հաստատումը մի շարք հիմնարար փաստաթղթերի վերաբերեալ: Բայց ես ուզում եմ, որ մենք հարցը դիտարկենք նաեւ հակառակ կողմից, որովհետեւ դա վնասակար է նաեւ կազմակերպութեան համար, որովհետեւ, ըստ էութեան, այն ինչ տեղի ունեցաւ իմ նշած ժամանակաշրջանում Հայաստանի հետ, դա առաջին հերթին հարուածում է կազմակերպութեան հեղինակութեանը: Այսինքն, սա նաեւ հէնց իր` կազմակերպութեան համար որոշակի հետեւանքներ կ՛ունենայ:
CNN PRIMANEWS.- Կարծում եմ` ամբողջ պատերազմի ընթացքում, եւ անցեալ տարուայ Նոյեմբերին Երեւանում կայացած գագաթնաժողովի ժամանակ, երբ դուք հրաժարուեցիք ստորագրել փաստաթուղթը, եւ պարոն Լուկաշենկոն ցնցուած էր, իսկ պարոն Պուտինն ակնյայտօրէն զայրացած էր, ես նրան երկար ժամանակ այդքան զայրացած չէի տեսել, եւ զայրացած թողեց հեռացաւ:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Դրանք աշխատանքային իրավիճակներ են, եւ ձեր նշած ամփոփումից յետոյ աշխատանքային ճաշ է տեղի ունեցել, եւ մենք հանդարտ, փոխադարձ յարգանքի մթնոլորտում քննարկել ենք գործերի ընթացիկ վիճակը եւ թէ ինչպէս կարող ենք յաղթահարել ստեղծուած իրավիճակը:
CNN PRIMANEWS.- Ինչպէ՞ս են Ձեր անձնական յարաբերութիւնները Վլադիմիր Պուտինի հետ. նա կարծես շատ սառը մարդ է, գրեթէ առանց զգացմունքների: Նրա հետ աշխատանքային յարաբերութիւններ ունէ՞ք, կամ անձնական յարաբերութիւններ ունէ՞ք, թէ՞ ոչ, թէ՞ դա երկու պետութեան գործն է:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Ընդհանուր առմամբ, պիտի ասեմ, որ էկրաններից (պաստառներ) երեւացող տպաւորութիւնները, իրական կեանքի տպաւորութիւնները, այն բարդութիւնները, որոնք մենք ապրում ենք եւ այն բարդ ժամանակաշրջանները, որոնցում մենք գտնւում ենք, տարբեր շերտեր են իրականում: Եւ այո՛, մեր շփումը Ռուսաստանի Դաշնութեան նախագահի հետ շատ ինտենսիւ (խտացեալ, բուռն) է եղել եւ շարունակում է ինտենսիւ լինել:
Մենք այս ամիս առնուազն 2 անգամ կը հանդիպենք: Եւ պիտի ասեմ, որ դա ե՛ւ անձնական շփում է, ե՛ւ քաղաքական շփում է, ե՛ւ աշխատանքային շփում է: Այլ բան, որ յատկապէս հիմա մենք շատ չենք քննարկում, կամ համարեա չենք քննարկում այն հարցերը, որոնք չեն վերաբերում մեր երկկողմ յարաբերութիւնների օրակարգին կամ մեր տարածաշրջանային օրակարգին: Ես ձեզ անկեղծ մի բան ասեմ` Հայաստանը չափից աւելի մեծ խնդիրներ ունի` աւելի լայն տարածաշրջանի եւ աշխարհամասերի հոգսը նոյնպէս իր ուսերին կրելու համար: Մեր հոգսերը, ցաւօք, աւելի քան բաւարար են, եւ մենք մեր յարաբերութիւններում` Եւրամիութեան, Միացեալ Նահանգների եւ Ռուսաստանի հետ, փորձում ենք լուծել մեր օրակարգի խնդիրները, ինչն ինչպէս տեսնում էք, ցաւօք, միշտ չէ, որ յաջողւում է:
CNN PRIMANEWS.- Իսկ ինչպիսի՞ն է Հայաստանի դիրքորոշումն ուկրաինական պատերազմի, Ուկրաինայի վրայ ռուսական ագրեսիայի (յարձակումին) վերաբերեալ, որովհետեւ մի կողմից դուք Ռուսաստանի դաշնակիցն էք, միւս կողմից մենք ականատեսն ենք լինում Ռուսաստանի Դաշնութեան կողմից շատ անցանկալի արարքների Ուկրաինայում:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Դուք ասացիք, որ մենք Ռուսաստանի դաշնակիցն ենք: Ի հարկէ, սրա մասին երբեք բարձրաձայն չի ասուել, բայց կարծում եմ` դա տեսանելի է. Ուկրաինայի հետ պատերազմում մենք Ռուսաստանի դաշնակիցը չենք: Եւ մեր զգացումն այդ պատերազմից, այդ հակամարտութիւնից` անհանգստութիւն է, որովհետեւ դա ուղիղ ազդում է մեր բոլոր յարաբերութիւնների վրայ:
Արեւմուտքում նկատում են, որ մենք Ռուսաստանի դաշնակիցն ենք, աւելի շատ դա են նկատում, Ռուսաստանում տեսնում են, որ մենք Ուկրաինայի պատերազմում իրենց դաշնակիցը չենք, եւ ստացւում է, որ մենք այս իրավիճակում ոչ մէկի դաշնակիցը չենք, ինչը նշանակում է, որ խոցելի ենք: Որովհետեւ, ընդ որում, թւում է, թէ կայ տարբերակ խուսանաւել այս բոլոր բախումների միջեւ, բայց նաեւ ճշմարտութիւնն այն է, որ ինչքան բարդանում է իրադրութիւնը, այնքան նեղանում է խուսանաւելու հնարաւորութիւնը: Մենք ոչ թէ խուսանաւում ենք նրա համար, որ մենք կարծիքներ չունենք իրավիճակի վերաբերեալ, այլ մենք խուսանաւում ենք քիչ առաջ իմ ասածի պատճառով, որ մեր հոգսերը, ցաւօք, աւելին են, քան թոյլ կը տան մեզ աւելի շատ ներգրաւուած լինել այլ հոգսերի լուծման գործում:
CNN PRIMANEWS.- Հայաստանը շատ բարդ քաղաքական իրավիճակում է. ձեր խոշոր հարեւանն է` Թուրքիան, Ռուսաստանը տարածաշրջանային այլ մեծ տէրութիւն է, կայ նաեւ Իրանը, իսկ Եւրամիութիւնը, թւում է, բաւականին հեռու է, բայց ինչպէ՞ս կարող է իրատեսօրէն Եւրամիութիւնն օգնել լուծելու Հայաստանի` Լեռնային Ղարաբաղի բարդ հարցը: Մենք իրականում տարբերակներ ունե՞նք, մեր ձեռքում որեւէ լծակներ կա՞ն:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Նախ մեր ռազմավարութիւնը հէնց ձեր նշածի բերումով է: Տեսէք, Դուք ասում էք, որ մենք բարդ աշխարհաքաղաքական իրադրութեան մէջ ենք: Իրականում, մենք ոչ թէ բարդ աշխարհաքաղաքական իրադրութեան մէջ ենք, մենք աշխարհագրական իրադրութեան մէջ ենք:
Այսինքն` մեր բարդութիւնը ոչ թէ աշխարհաքաղաքականութիւնից է, մեր բարդութիւնն աշխարհագրութիւնից է, որովհետեւ ինչպէս էլ փոխուի աշխարհի քաղաքականութիւնը, մեր աշխարհագրութիւնը չի փոխուելու: Եւ դրա համար մենք, առաւել եւս հիմա, մեր ժողովրդին առաջարկում ենք եւ առաջարկել ենք քաղաքական հետեւեալ տեսլականը, որ մեր արտաքին քաղաքականութեան առաջնային նպատակը պէտք է լինի բնականոն յարաբերութիւններն առաջին հերթին մեր անմիջական հարեւանների հետ: Ինչքան էլ սա բարդ է` նոյնիսկ լսելը, որովհետեւ պատմութիւնն իր հետ շատ մեծ բարդութիւններ է բերել, շատ մեծ նեգատիւ (ժխտական) բեռ է բերել:
CNN PRIMANEWS – Դուք իշխանութեան էք եկել Հայաստանում տեղի ունեցած թաւշեայ յեղափոխութեան արդիւնքում, որը բոլոր չեխերին յիշեցնում է 1989ի թաւշեայ յեղափոխութեան մասին: Երկու տարի անց դուք բախուեցիք 90ականների սկզբից ի վեր հայ ժողովրդի ամենամեծ մարտահրաւէրին: Սպասո՞ւմ էիք, որ նման մարտահրաւէրի կը հանդիպէք:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Ես կարող եմ ասել, որ կարծեմ այդ հարցազրոյցը հրապարակուած է, դա հաստատ յեղափոխութիւնից առաջ էր. մի անգամ ինձ հարցեցին` ո՞վ է քաղաքական գործչի ձեր իդէալը (տիպարը), ես երկու մարդու անուն եմ տուել, եթէ յիշողութիւնս ինձ չի դաւաճանում, վստահաբար ես ասել եմ Նելսոն Մանդելա եւ Վացլաւ Հաւել: Եւ, իրօք, այն յեղափոխութիւնը, որը մենք իրականացրել ենք, այդ օրինակները եւ Չեխոսլովակիայի օրինակը, ի հարկէ, միշտ իմ մտքում եւ իմ աչքի առաջ եղել են: Կարո՞ղ էի արդեօք ենթադրել, այո՛, կարող էի ենթադրել, բայց միւս կողմից, ըստ էութեան, չէի կարող ենթադրել, որ իրականում ոչ միայն մարտահրաւէր էր, այլեւ ըստ էութեան, այս դէպքում աշխարհաքաղաքական թակարդ, եւ, ըստ էութեան, փակուղի:
Ի հարկէ, ես այդ մասին շատ եմ մտածում եւ, բնականաբար, ինքս ինձ հարցեր եմ տալիս, եւ պէտք է ուղիղ ասեմ, որ մինչեւ հիմա այնպէս չէ, որ բոլոր հարցերի պատասխաններն ինքս ինձ համար գտել եմ: Ենթադրել, ի հարկէ, միշտ էլ կարելի է ենթադրել, բայց, ի հարկէ, մարդն իր էութեամբ լաւատես է լինում եւ լաւատես է, չնայած այդպիսի ասացուածք էլ կայ` երկու տարբերակ կայ, որ լաւատեսը վատ տեղեկացուած յոռետեսն է: Բնականաբար, վարչապետի պաշտօնը ստանձնելուց յետոյ ինչքան աւելի շատ տեղեկացայ, այնքան աւելի լաւատեսութիւնը պակասեց:
