ՀԱՐՑՈՒՄ.- Մօտաւորապէս տարի մը կը լրանայ այն օրէն ի վեր, երբ ստանձնեցիք ԼՂՀ արտաքին գործոց նախարարի պաշտօնը: Կրնա՞ք մեզի տեղեկացնել ԼՂՀ հակամարտութեան հարցի այն զարգացումներու մասին, որոնք տեղի ունեցած են այս վերջին մէկ տարուան ժամանակաշրջանին:
ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Կրնամ ըսել, որ 2006 թուականը բաւական աշխոյժ թուական մըն էր եւ հետաքրքրական զարգացումներ ունեցաւ: Այս շրջանի առաջին կէսը յատկանշուեցաւ ԵԱՀԿ Մինսքի խումբի համանախագահներու աշխուժութեամբ: Յետոյ սակայն, երբ չյաջողուեցաւ համաձայնութեան մը յանգիլ կողմերուն միջեւ, բաւական անսպասելի յայտարարութիւններ կատարուեցան իրենց կողմէ, ըստ որոնց՝ արդէն «ստեղծագործական» հնարաւորութիւնները սպառած էին: Այսպիսի յայտարարութիւններ կրնային լճացում բերել բանակցային գործընթացին, այսուհանդերձ երկրորդ փուլ մը սկսաւ, երբ համանախագահները դարձեալ սկսան յայտարարել թէ հնարաւորութեան պատուհանը 2006 թուականն է եւ նորէն բաւական աշխոյժ պահանջներ սկսան թուել երկու կողմերուն:
Հ.- Վերջին իրադարձութիւնը որ ունեցանք, Փարիզի մէջ Քոչարեան-Ալիեւ հանդիպումն էր, որու արդիւնքներու մասին տեղեկութիւնները շատ զուսպ էին: Կրնա՞ք անդրադառնալ այդ հանդիպման արդիւնքներուն:
Պ.- Բանակցութիւնները ունեցան խորհրդապահական բնոյթ. կարելի չէ շատ բան ըսել, բացի, թէ նոր մօտեցումներ կան, որ համանախագահները կը փորձեն ներկայացնել երկու կողմերուն՝ այս պարագային Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի. եւ այդ հարցերուն շուրջ մօտեցումները պէտք է ճշդուին: Այդ տեսակէտէն յայտնի է, թէ հանդիպումները սկսած են աւելի յաճախ կատարուիլ, օրինակ՝ 14 Նոյեմբերին նորէն հանդիպում նախատեսուած է երկու նախարարներուն միջեւ, ապա ամսուն 22ին արդէն համանախագահները պիտի այցելեն տարածաշրջան («Ա.».- Անոնք արդէն աւարտեցին իրենց այցելութիւնը): Վստահաբար այս անգամ Ստեփանակերտ ալ պիտի գտնուին եւ մենք առիթը պիտի ունենանք մեր տեսակէտները հանդիսադրելու:
Հ.- Դուք կը հաւատա՞ք համանախագահներու դերակատարութեան:
Պ.- Կրնամ ըսել՝ հաւատալ-չհաւատալ: Միջազգային հանրութիւնը լիազօրութիւն մը տուած է, եւ այդ ուղղութեան շրջանակներու ծիրէն ներս է որ իրենք կ’աշխատին: Այդ տեսակէտէն կարելի է ըսել, թէ կը կատարեն իրենց առաքելութիւնը՝ միշտ կապուած խաղաղ ճանապարհով, Ղարաբաղեան հարցերը լուծելու առաջադրանքով: Այդ տեսակէտէն, մենք պատրաստ ենք աշխատելու համանախագահներուն հետ. բայց կան մի քանի հարցեր, որոնք միշտ ի զօրու են, եւ ամէն անգամ, որ մենք կը հանդիպինք համանախագահներուն հետ, միշտ ալ սեղանի վրայ կը դնենք զանոնք:
Հ.- Այդ հարցերը նախապայմաննե՞ր են:
Պ.- Չեմ կրնար ըսել նախապայմաններ են թէ ոչ, որովհետեւ մենք արդէն կը մտնենք բանակցային գործընթացի մէջ: Բայց լուրջ հարցեր են:
Հ.- Հայկական բոլոր կողմերու պահանջն է, որ ԼՂՀ հաւասարէ-հաւասար կատարէ Ատրպէյճանի հետ բանակցութիւնները, սեղան նստելով Հայաստանի հետ միասին: Արցախը միջազգային ճանաչում չունի. մեզ ի՞նչ դժուարութիւններու առջեւ կը բերէ այս խնդիրը:
Պ.- Չճանաչման պարագան երկրին համար, փաստօրէն կը նշանակէ, թէ երկիրը զրկուած է հնարաւորութիւններէ թէ՛ տնտեսական առումով, թէ՛ ներդրումներու առումով, թէ՛ քաղաքական առումով, թէ՛ նոյնիսկ մարդասիրական առումով օգտուելու իմաստով: Ընդհանրապէս զրկուած ենք այն ձեւակերպուող մթնոլորտէն, որ միւս հզօր պետութիւններուն համար ի զօրու է եւ իրերօգնութեան հնարաւութիւններ կու տայ: Շատ հիմնական հարց մըն է այս, որովհետեւ մենք փաստօրէն որդեգրած ենք դեմոկրատական ճանապարհը եւ այս ձեւով կը հիմնուինք միայն մեր ուժերուն վրայ, ինչպէս եւ Հայաստանի վրայ նոյնպէս:
Հ.- Հիմա, որ որոշ փոփոխութիւններ տեղի կ’ունենան երկրի սահմանադրութեան մէջ, կարելի՞ է ըսել, թէ ընդհանուր գիծ մը կայ, որուն պէտք է պատշաճեցուի Արցախի սահմանադրութիւնը:
Պ.- Ես փոփոխութեան մասին պիտի չխօսէի, այլ հիմնովին նոր կառոյցի մասին, ըսելով, որ առաջին անգամ կ’ընդունինք սահմանադրութիւն: Պատճառները կը կեդրոնանան այն կէտին վրայ, թէ մենք մեր կարգավիճակի խնդիրը սեղանի վրայ կը դնենք, ինչ որ երկար ժամանակի համար հնարաւոր չէր. անշուշտ բազմաթիւ հարցեր ի զօրու են, բայց միւս կողմէ շատ երկար ձգձգելը՝ պարզ է, որ ուրիշ հարցերու ընթացք կրնար տալ: Սահմանադրութիւնը այդ գործիքն է, որ իրաւունք կու տայ քեզի, իբրեւ երկիր, կարգաւորել կեանքդ: Այսպէս, մեծ նշանակութիւն ունի ճշգրտութեամբ ու բծախնդրութեամբ սահմանադրութեան իրագործումը: Եւ բնականաբար եկած է այն լուրջ պահը, երբ մեր երկրի զարգացման հարցը ուղղակիօրէն կապուած է սահմանադրութեան ընդունմամբ: Եթէ մենք կ’ուզենք ստեղծել հանրապետական երկիր, մեր ներքին օրէնքները պէտք է որ համապատասխանեն միջազգային օրէնքներուն. եւ այդ լուրջ սկիզբ մըն է, որ թափ պիտի տայ մեր երկրի զարգացման:
Ես ուրեմն կ’ուզեմ շեշտել, որ շատ կարեւոր կը համարեմ այդ մէկը: Այլեւս Ղարաբաղը գոյատեւելու հարց չունի, այլ զարգանալու խնդիր. հակառակ բոլոր դժուարութիւններուն, ինչպէս օրինակ՝ միջազգային կազմակերպութիւններու կողմէ որեւէ օժանդակութեան պակասը:
Երբ նոր սահմանադրութիւն կայ երկրի մը մէջ, իրաւական տեսակէտէ նախագահը իրաւունք ունի թեկնածութիւն դնելու: Միւս կողմէ սակայն, մեր նախագահը արդէն երկու ժամանակաշրջան լրացուցած է. վերջերս ինք շատ լուրջ յայտարարութիւն կատարեց, ըսելով թէ հակառակ անոր, որ ունի հնարաւորութիւնը՝ ինք պիտի չներկայացնէ իր թեկնածութիւնը, բարոյական տեսակէտէ երկրի պատկերը պահպանելու իմաստով: Որովհետեւ հանրապետութիւնը մեզի համար առաջնահերթութիւն է:
Հ.- Ատրպեճանական կողմը տրուած ամէն առիթով ապակողմնորոշելու զօրաւոր փորձեր կը կատարէ, ինքզինք իբրեւ մեծ զոհ ներկայացնելով: Իրական պատկերը այս վայրկեանին ո՞րն է:
Պ.- Մեծ եւ լուրջ փոփոխութիւններ Ատրպէյճանի դիրքի կապակցութեամբ չեն կատարուած: Ատրպէյճանը մնացած է, իմ պատկերացմամբ, իր սեփական դիրքորոշումներուն վրայ, կարծես թէ կ’ուզէ ստանալ 100% տոկոսը: 100% տոկոսը իրենց պատկերացմամբ ամբողջ Լեռնային Ղարաբաղն է:
Որպէսզի հարցը աւելի լաւ հասկնանք, պէտք է անդրադառնանք կարճ պատմականով մը. ԼՂՀ ժողովուրդը քաղաքական հարցեր ներկայացուց Ատրպէյճանի՝ հիմնուելով նախկին Խ. Միութեան օրէնքներուն վրայ: Բոլոր անոնք, որոնք ուշադիր հետեւեցան ԼՂՀ հակամարտութեան կէտերուն, գիտեն թէ լայնածաւալ պատերազմ սկսաւ ա՛յն պահուն, երբ հանրաքուէի միջոցով հռչակուեցաւ ԼՂ հանրապետութիւնը: Այսինքն երբ մենք փորձեցինք կարգավիճակ ստեղծել, այդ դրութիւնը Ատրպէյճանի իշխանութիւններուն կողմէ որպէս մեծ վտանգ ընկալուեցաւ. փաստօրէն այդ դրութեան դէմ, այդ ժողովուրդին դէմ, հակամարտութիւն իրականացուեցաւ:
Այս է հարցի սկիզբը. քաղաքական պահանջներուն նկատմամբ պատասխանը եկաւ զէնքով:
Արդիւնքները մենք լաւապէս գիտենք. կազմակերպեցինք մեր ժողովուրդը, յաղթեցինք յարձակողապաշտութեան դէմ: Սակայն այսօրուայ վիճակին մէջ, միջազգային հանրութեան առջեւ հարցը կը ներկայացուի որպէս հետեւանքները լուծելու հարց, «մոռնալով» բո՛ւն իմաստը այդ հարցին:
Ատրպէյճան կը փորձէ բոլորին ուշադրութիւնը սեւեռել այդ հետեւանքները վերացնելու հարցին վրայ: Այսօրուան վիճակով ես չեմ պատկերացներ, թէ Ատրպէյճան պատրաստ է հարցի լուծման, որովհետեւ կը շարունակէ յարձակապաշտ քաղաքականութիւնը՝ ապակատեղեկատուութեամբ եւ ինչու չէ՝ միջազգային հանրութիւնը եւ կազմակերպութիւնները շանթաժի ենթարկելով՝ քարիւղով, սպառնալիքներով -թէ «մենք մեծ գումարներ պիտի տրամադրենք բանակին»- եւ փաստօրէն սարսափազդու միջոցներով: Երբ մենք իրաւունքի հարց կը ներկայացնենք, իրենք տարածքային ամբողջականութեան հարցի մասին կը խօսին: Հարցի լուծումը քաղաքական-իրաւական դաշտի եւ անոնց լաւագոյնս համադրման մէջ կը կայանայ:
Իրականութիւն է, թէ հակամարտութեան բուն տարազը խախտուած է: Հիմնական կողմերը Ղարաբաղը եւ Ատրպէյճանն են, բայց այսօր Ղարաբաղը դուրս է (անշուշտ մենք անընդհատ խորհրդակցութեան մէջ ենք Հայաստանի հետ, թէ՛ նախագահներու թէ՛ նախարարներու գծով), բայց բանակցութիւններու իսկական տարազ չկայ:
Կան հարցեր, որոնք կախուած են միայն մեզմէ: Պատկերացնենք վիճակ մը, ուր համաձայնութիւն կրնայ տրուիլ, բայց եթէ հոն գտնուին կէտեր, որ մեր ժողովուրդի համար եւ մեր պետութեան համար անընդունելի են, կ’իրականացուի՞ն. անշուշտ ո՛չ:
Հ.- Ձեր այցելութեան ընթացքին ձեր կատարած հանդիպումները ինչպէ՞ս ընթացան: Օգտակար կը գնահատէ՞ք անոնք:
Պ.- Շատ հետաքրքրական էին հանդիպումները, որ ունեցանք. ես փորձեցի իմ զրուցակիցներուս ուշադրութիւնը սեւեռել այն փաստին վրայ, որ մէկ երեսը հակամարտութեան իմաստին վրայ, իսկ երկրորդը՝ գործընթացին վրայ կը կայանան. իսկ հակամարտութեան հետեւանքները լուծելով, չի լուծուիր արմատական խնդիրը:
Բոլոր հանդիպումներու ընթացքին, երբ նոր մօտեցումներ կը լսուին եւ կը ճշդուին, տարբեր հարցեր միշտ օգտակար են. ես գոհ եմ, որ կարողացայ Ղարաբաղի տեսակէտը ներկայացնել եւ ըսել, որ Ղարաբաղի ժողովուրդի հանրաքուէով հաստատած անկախութիւնը, ուշ թէ կանուխ տէ ֆաքթօ իրականութիւն է, որովհետեւ մեր իրաւունքն է ազատ ապրիլ, անկախ պետութիւն ստեղծել եւ զարգանալ: