Տեսի դաշտերն Սուրիոյ,
Լեառն Լիբանան եւ իւր մայրեր–
Տեսի զերկիրըն Իտալիոյ,
Վենետիկ եւ իւր կոնտոլներ,
Կղզի նման չիք մեր Կիպրեայ,
Եւ ոչ մէկ վայր է արդարեւ
Գեղեցիկ քան զիմ Կիլիկիա,
Աշխարհ, որ ինձ ետուր արեւ։
Ն. Ռուսինեան
Հաւանաբար Նահապետ Ռուսինեանի աւելի քան մէկուկէս դար առաջ գրուած այս խօսքերը ներշնչած են տասնմէկ «խենթեր»ը, որոնք վճռեցին «Կիլիկիա»ով տեսնել Կիլիկիան…
Նաւապետ Կարէն Բալայեան, Զօրի Բալայեանի եւ այլ ընկերներու հետ, տարիներ առաջ լծուած է պատմական «Կիլիկիա» նաւու կրկնօրինակը ստեղծելու աշխատանքին: Գործը յաջողութեամբ աւարտելէ ետք՝ երեք տարի առաջ, արշաւախումբի ղեկավար՝ Զօրի Բալայեան, նաւապետ Կարէն Բալայեան, նաւապետ-խորհրդատու Սամուէլ Կարապետեան, նաւաստի Սամուէլ Բաբասեան, հերթափոխի պետ Հայկ Բադալեան, նաւապետի օգնական Արեգ Նազարեան, հերթափոխի պետ Արմէն Նազարեան եւ նաւաստի-խոհարար Սամուէլ Սարգսեան սկսան իրենց շրջագայութիւնը։ Երեք անգամուան շրջագայութեան ընթացքին երկու տարի երեք ամիս բաց ծովու մէջ գտնուող նաւը անցած է 40,000 քիլոմեթր ճանապարհ։ Առագաստանաւի անձնակազմը կը նշէ, որ իրենց նպատակը՝ անցնիլ Կիլիկիա, կատարուած է, շուրջեւրոպական ճանապարհորդութիւնը՝ աւարտած։
«Կիլիկիա»ն Հայաստան վերադարձաւ, երբ երկիրը իր անկախութեան 15րդ տարեդարձը նշելու բերկրանքի մէջ էր. այդ զուգադիպութիւնը ստեղծելու գաղափարը ծագած է Սփիւռքի մէջ, սփիւռքահայերու կողմէն։ Սեպտեմբեր 26ին նաւը տեղադրուած էր օփերայի դիմաց՝ «Ազատութեան հրապարակ», զայն հանրութեան ցուցադրելու համար։ Արշաւախումբի ղեկավար՝ Զօրի Բալայեան, «Կիլիկիա»էն հնչեցուց իր խօսքը ըսելով. «Սա իմ վերջին ռեպորտաժն է «Կիլիկիա»ի տախտակամածից, բայց չեմ կարծում, որ վերջինն է առհասարակ հայկական նաւից, որովհետեւ այսպիսի նաւագնացութիւնից յետոյ, ես կարծում եմ միայն պէտք է մտածենք նաւագնացութիւնների շարունակութեան մասին… Անցել ենք վեց ծովով, չհաշուած Մարմարան եւ Միջերկրականի ափերը… նորից շրջագայելով ամբողջ Եւրոպան, Սեւ ծովը եւ դրանով կարծես թէ մեր երազանքը կատարուել է։ Մենք գտնւում ենք նաւում, հայրենի հողի վրայ։ Ես կ՚ուզենայի դուք մի պահ պատկերացնէք մեր վիճակը 26 երկրներում, երբ մենք մտնում էինք իրենց տարածքային ջրերը, բարձրացնում էինք այդ պետութիւնների դրօշը, որ ծածանւում էր տախտակամածի վերեւը, հայկական պետական դրօշի եւ Ղարաբաղի դրօշների հետ, նոյնիսկ սրա համար պէտք է այսպիսի ճանապարհորդութիւնները շարունակուեն, ընդհուպ մինչեւ միջերկրաճանապարհորդութիւնները»։ Ապա նաւը յանձնուեցաւ հայ էսթրատայի երգիչ-երգչուհիներուն, որոնք իրենց երգերով ողջունեցին իրականացուած ծրագիրը ու բարի գալուստ մաղթեցին «Կիլիկիա»ին եւ կիլիկեցիներուն։
Արշաւախումբի ղեկավար՝ Զօրի Բալայեան, գոհ է, որ «Կիլիկիա»ն կատարեց իր առաքելութիւնը, եւ կրցաւ ճանապարհին յաղթահարել բազմաթիւ դժուարութիւններ, որոնք բնաւ չեն թուլացուցած զիրենք եւ երբեւէ չեն եղած պահեր, որ անոնցմէ ոեւէ մէկը մտածէ ճանապարհը կէս ձգելու եւ վերադառնալու մասին, «Մենք նաւի կենացն էինք խմում, որպէս կենդանի էակ, հակառակ փոթորիկներին մենք երբեւէ չենք մտածել նաւը թողնել ու յետ գալ»,- կ՚ըսէ ան աւելցնելով,– «Ես կարծում եմ, որ այդպիսի նաւարկութիւն եթէ ամերիկացիք անէին, առանց չափազանցելու մի գուցէ 11 միլիոն տոլար կը ծախսէին, որովհետեւ նաւ կառուցելը մեծ աշխատանք է, երբեմն գիշեր ցերեկ աշխատելով է կառուցուել, նրանք երբեք դա չէին անելու, մենք արեցինք։ Չեմ կարող ասել ինչքան գումար ենք ծախսել, կարող եմ ասել, որ նաւի կառուցման համար պետութիւնը ոչ մի կոպեկ չի տուել, դա նաւապետն է արել։ Պետութիւնը առաջին տարին օգնել է՝ տալով հարիւր հազար տոլարից շատ պակաս։
Նաւապետ Կարէն Բալայեան կը խոստովանի ըսելով՝ «Այս ճանապարհարորդութիւնը ինձ տուեց շատ բան, նախ ամենապարզը՝ երազանքի կատարում, ինչ որ նախատեսուել էր, լրիւ կատարուել է։ «Կիլիկիա»ն անցաւ Եւրոպայի շուրջ, նոյնիսկ այդքանը չէր նախատեսուել, հիմնական նպատակը դրուել էր հասնել Ամսթերտամ, ուր հասնում էին հայ առեւտրականները։ Հիւսիսում էլ նրանք եղել են, բայց թէ ինչպէ՛ս են նրանք հասել Շուետիա եւայլն, չգիտենք, կարող է ցամաքով, կարող է ծովով։ Ամսթերտամում աւարտուեց արշաւի գիտական մասը, յետոյ սկսուեց վերադարձը դէպի տուն, Հիւսիսային, Պալթեան ծովերով Սան Փեթերսպուրկ, յետոյ Ռուսաստանի գետերով։ Ճամբորդութիւնը բերել է հարստութիւն ու փորձառութիւն։ Ի սկզբանէ նախատեսուած էր, որ Կիլիկիան նախ աշխատող լինի, յետոյ դառնայ թանգարանային նմոյշ։ «Կիլիկիա»ն ոչ միայն պատմական Կիլիկիոյ նաւերի ճշգրիտ կրկնօրինակն է, այլ մի նաւ, որ անցել է երկար ճանապարհորդութիւն եւ արդէն արժէք է ներկայացնում»։
«Կիլիկիա»ն հանգրուանելու իր վերջնական տեղը դեռ գտած չէ, Սեւանի մէջ հանգրուանելու պարագային ան ամէնօրեայ հոգատարութեան կարիք կ՚ունենայ, ուստի այդ հարցը դեռ ուսումնասիրելու կարիք ունի։
Հանրապետութեան նախագահ Ռոպերթ Քոչարեան «Կիլիկիա» առագաստանաւի անձնակազմը պարգեւատրեց «Հայրենիքին մատուցած ծառայութիւններուն համար» առաջին աստիճանի եւ Արիութեան մետալներով, նաեւ շնորհակալութիւն յայտնեց նաւաստիներուն՝ եռամեայ նաւագնացութեան համարձակ մտայղացումը փայլուն իրականացնելու համար: Կիլիկեցիները նախագահին յանձնեցին ճամբորդութեան այս վերջին՝ երրորդ հանգրուանին նաւուն վրայ ծածանուած Եռագոյնը եւ նուիրեցին նաւու յուշանուէր-մանրակերտը:
ՀՀ նախագահը առագաստանաւի անձնակազմի հետ քննարկած է նաւուն վերջնական հանգրուանի հարցը եւ ըսած, որ իւրաքանչիւր տարբերակի ընտրութեան պարագային առաւելագոյնը կ՚ընեն «Կիլիկիա»ն արժանի հանգրուանով ապահովելու համար:
Nayirim@yahoo.com