ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ

«Լարք» երաժշտական ընկերակցութեան լինելութեան կայունացումը բացում է նոր էջեր գաղութի մշակութային կեանքում: Միջին եզրերով չբաւարարուող եւ տիեզերական երեւակայութիւններով ուղղորդուող ղեկավարութիւնը միշտ փորձել է ներկայանալ հանրութեանը արտասովոր ծրագրերով, ոչ թէ զարմացնելու նպատակով, այլ՝ մշակոյթի նորովի հասկացողութիւն հետամտելու եւ ձեւակերպելու ձգտումով: Իսկ այս ձգտումը ինքնին բխում է հնի պեղումից՝ նորի խորը իմացութեամբ եւ ապագայի համար ձեւաւորուող կերպարի յստակ պատկերացմամբ:
Առաջիկայ Նոյեմբերին Լոս Անճելըսի մշակութասէր հասարակութիւնը առիթ պիտի ունենայ ունկնդրելու իւրօրինակ մի համերգ, որ կոչւում է «Հին կտակ»: Այս կապակցութեամբ ունեցանք զրոյց համերգը կազմակերպող եւ պատրաստող խմբավար Վաչէ Պարսումեանի հետ, նրա բացատրութեամբ էլ ուզում ենք ներկայացնել ծրագիրը.
«Վերջին տարիներուն «Լարք»ի գոյատեւման վերիվայրումները նկուն դարձուցին մեր աշխատելու կորովը: Հիմա, կրկին աշխուժացած, այս տարեշրջանին համար կը նախաձեռնենք տարբեր ծրագրեր, որոնցմով պիտի փորձենք պահել մեր դիմագիծը, որպէս սփիւռքահայ եւ որպէս աքսորեալ ժողովուրդ՝ զայն մենք մեզի աւելի յստակելով, ջանալով մխիթարութիւն եւ լուծումներ որոնելու արուեստի կեանքին մէջ, միեւնոյն ատեն սահմանելով մշակոյթի դերը մեր կենցաղին համար։ Մարդիկ միշտ լուծումներու պէտք ունին եւ բնական հակում մը կը գտնեն իրենց մէջ ժամանակ առ ժամանակ անդրադառնալու անցեալէն ժառանգած արժէքներուն, անգամ մը եւս ակնարկ նետելու մեր կարողականութեան վրայ, եւ չափելու մեր առնչութիւնը հինէն կտակուած ժառանգութեան հետ: Այսպէս մենք, չորս տարուան հարկադրուած դադարէն ետք, ահա առաջին առիթով աշխատանք կը տանինք ծրագրի մը վրայ որ պիտի կոչենք «Հին կտակ», որ պիտի ըլլայ վաղնջական օրերէ մեզի մնացած երաժշտական գործերու վերանայում մը, գործեր, որոնք վաղուց իրենց պաշտօնառական բնոյթը կորսնցուցած են, բայց որոնց արժէքի գիտակցութիւնը չէ նսեմացած մեր մէջ:
««Մոտետ» եւ Շարական։ Ահա այս երկու հին ձեւերը համադրած ենք այս համերգին մէջ, վերանայելու անոնց բովանդակած իւրօրինակ ուժին եւ իրենց ինքնատիպ կառոյցներուն մէջ զսպանակած տրամաբանութեան։ Ուրիշ խօսքով, թէեւ այս երաժշտական սեռերը այլեւս առնչութիւն չունին մեր 21րդ դարու կեանքի առօրեային, բայց գիտակից ենք անոնց մէջ պահ դրուած վերացարկուած ճշմարտութիւններուն, եւ ահա այս գիտակցութիւնն է, որ կը կազմէ այս համերգի ենթածիրը»։
«Ե.Ս. Պախ եւ Արթուր Շահնազարեան: Երկու երաժիշտներ, որոնք իրենց ժամանակի ձեռք բերած ամենաարդիական միջոցներով, մէկը՝ ստեղծագործական սխրանքով, միւսը՝ ուսումնասիրութիւններով եւ յայտնատեսութեամբ, նոր կեանք ներարկած են այս սովորոյթներուն։ Եւ մեր ցանկութիւնն է կիսել անոնց ձեռքբերումները մեր լսարանին հետ»:
Ըստ խմբավար Վաչէ Պարսումեանի՝ երկու քառաձայն երգչախմբերի հանդիպադրութեամբ պիտի ներկայացուեն եկեղեցական ծիսակարգերում իրենց տեղն ունեցող, սակայն մեր առօրեայում չգործածուող հայ շարականները եւ Ե.Ս. Պախի «մոտետ»ները:
Պախը իր կեանքի վերջին տարիներին ստեղծել է այս ժանրի լաւագոյն նմոյշները: Նրա «մոտետ»ները 6 հատ են, որոնցից պիտի ներկայացուեն 4ը, որոնք պատշաճեցուած են երկու հանդիպադրուած երգչախմբերի համար:
Շարականների պարագային պիտի լինի համեմատական մատուցում: Առաջինը մինչեւ 19րդ դարը բերանացի աւանդուած եւ դրանից յետոյ, Գէորգ Դ. կաթողիկոսի օրօք, Ն. Թաշճեանի կողմից արձանագրուած ընթացիկ տարբերակն է. միւս տարբերակը, կոմպոզիտոր, կոմիտասագէտ Արթուր Շահնազարեանի, ըստ Վաչէի, կարելի է ասել գիւտն է։ Կոմպոզիտորը, հետեւելով Կոմիտասի մէկ շարականի վերծանման գրաւոր ցուցմունքներին, խազագիր վիճակից արդի նոտային ձայնագրութեան է վերծանել 12 շարական: Համերգին կը ներկայացուեն երեք զոյգ շարական՝ հին եւ նոր տարազաւորմամբ:
Փաստօրէն, գտնուել է այսքան երկար տարիներ փնտռուող եւ հայ ժողովրդի երաժշտական գանձերը կրկին իրեն վերադարձնող հսկայական ժառանգութեան բանալին: Խազագրութիւնը՝ հայկական երաժշտական նոտագրութիւնը, որ բառերի վրայ յատուկ նշաններ դնելով, հետեւելով հայկական ձայնաշարի օրինաչափութիւններին, երաժշտական եղանակ է թելադրում այդ բառերին, դարերով հանգուցուել էր եւ սպասում էր լոյս աշխարհ գալուն: Թւում էր այսպիսի աշխատանքը պիտի շեփորահարուէր եւ ազգային յաղթանակ համարուէր մշակոյթի ասպարէզում, սակայն կամ մենք տեղեակ չէինք, կամ բաւարար ոգեւորութիւն չէր ստեղծել «գիւտը»: Համենայնդէպս այդ երեւոյթը պիտի ըմբոշխնենք նոյեմբերեան համերգի ժամանակ:
Երբ Արթուր Շահնազարեանի մասին տեղեկութիւններ ստանալու նպատակով հետեւեցինք կայքէջերի, ուր տեղադրուած էին նրա երաժշտական նորարարական ստեղծագործումներն ու աշխատանքները, երեւան եկաւ հետաքրքրական տեսաերիզ, որտեղ նա խօսում է երիտասարդական շարժման մասնակիցների հետ: Նրանք կատարում են մի փորձարկում՝ «Կոմիտասեան երգերը որպէս պատուաստ»: Կոմիտասի երգերից հինգ հատ տարածում են երիտասարդների մօտ, որ անդադար հնչելու է իւրաքանչիւրի շրթներից: Ըստ Կոմիտասի, «մէկ հասկացուած ձայնը հազար ճառ կ՛արժէ»: Արթուր Շահնազարեանը գտնում է, որ «սա մեր ինքնութիւնը վերադարձնելու ամենակարճ ճանապարհն է: Երգի մէջ ամփոփուած է հազարամեակների մեր տեսակը, մեր ով լինելը: Վարժութիւնը մեծ դեր է խաղում երաժշտական ճաշակի ձեւաւորման հարցում, եւ Կոմիտասը նոյնքան արդիական է այսօր մեր արմատների ինքնահաստատման իմաստով»:
Ուրեմն, մէկ անգամ եւս հաստատւում է «Լարք» երաժշտական ընկերակցութեան համերգային ծրագրի կարեւորութիւնը՝ անցեալի կտակի փոխանցումը ներկայ սերնդին աւելի խորն է կապում նրան իր արմատների հետ: Համամարդկային առումով հանդիպելու ենք համաշխարհային դասականներին, իսկ ազգային առումով՝ պիտի ընկղմուենք հազարամեակների պատմութիւն ունեցող մեր երաժշտական անջրպետի մէջ:
Սպասում ենք վայելելու այդ հաճոյքը: