29 Մարտին, Ազատութեան հրապարակին վրայ տեղի ունեցաւ Արցախի ժողովուրդի իրաւունքներու պաշտպանութեան թեմայով արցախցիներու հանրահաւաքը՝ հազարաւոր քաղաքացիներու մասնակցութեամբ։ Արցախցիների իրաւունքների պաշտպանութեան խորհուրդը նաեւ նստացոյց մը կազմակերպեց, 12 վրաններ տեղադրեց եւ շտաբ մը ձեւաւորեց։
Հաւաքին մասնակցողները պահանջեցին Արցախի ժողովուրդի հաւաքական վերադարձի հարցը յառաջ տանիլ, գերիները ազատ արձակելու ջանքերը բազմացնել եւ ընկերային այլ հարցերը հետապնդել։
Արցախցիներու իրաւունքներու պաշտպանութեան խորհուրդին կողմէ 29 Մարտին Երեւանի մէջ կազմակերպուած մեծ հանրահաւաքին ներկայացուեցաւ պահանջագիր մը` Հայաստանի իշխանութիւններուն եւ միջազգային հանրութեան ուղղուած: Պահանջագիրին մէջ կ՛ըսուի հետեւեալը.
«Մենք` մեր պատմական հողից բռնի տեղահանուած եւ բռնազաւթման ու ցեղասպանութեան զոհ դարձած Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղի) Հանրապետութեան բնակիչներս եւ Արցախի արժէքը գիտակցող հայերս, համախմբուած Մայր հայրենիքում` Հայաստանի Հանրապետութիւնում, բարձրացնում ենք մեր ձայնը` ի պաշտպանութիւն մեր իրաւունքների, արժանապատուութեան եւ ապագայի: Մեր պահանջները հիմնուած են միջազգային իրաւունքի հիմնարար սկզբունքների, մարդու իրաւունքների համընդհանուր նորմերի, ազգերի ինքնորոշման անօտարելի իրաւունքի, պատմական արդարութեան եւ համազգային արժանապատուութեան վրայ:
«ՀՀ իշխանութիւններին եւ միջազգային հանրութեան տարբեր դերակատարների ուղղուած մեր պահանջներն են`
«1. Նախաձեռնողական, հետեւողական եւ պատասխանատու կերպով իրականացնել իրաւական, քաղաքական եւ դիւանագիտական բոլոր հնարաւոր քայլերը` ապահովելու Արցախի ժողովրդի հաւաքԡկան վերադարձը հայրենի հող եւ այնտեղ անվտանգ, արժանապատիւ, կայուն ու ինքնորոշուած կեանքը: Այս առումով, հարկ է կատարել 2023թ. Նոյեմբերի 17ի ՄԱԿի Արդարադատութեան միջազգային դատարանի որոշումը եւ Ադրբեջանի հետ բանակցութիւններում առաջ քաշել այդ իրաւունքի պատշաճ իրացման հարցը:
«2. Մինչ այդ` պահանջում ենք Հայաստանի Հանրապետութեան կառավարութեան կողմից կայուն եւ արժանապատիւ կեանքի պայմանների ապահովում Արցախի ժողովրդի համար, ներառեալ`
«Բնակավարձի աջակցութեան ծրագրի անվերապահ շարունակութիւն` մինչեւ տուեալ ընտանիքի բնակարանային կարիքի պատշաճ բաւարարումը.
«Նոր, արդար եւ արդիւնաւէտ բնակարանային ծրագրի մեկնարկ, որը հիմնուած կը լինի ընտանիքների կարիքների համապարփակ հաշուառման, համայնքային բնակութեան խթանման, բնակարանաշինութեան խրախուսման, արտագաղթի կանխման եւ այլ առանցքային սկզբունքների վրայ.
«Զբաղուածութեան արդիւնաւէտ ծրագրերի իրականացում, որոնք բնակարանային կարիքների ապահովման հետ ներդաշնակ կերպով կ’ապահովեն բռնի տեղահանուած արցախցիների շրջանում գերիշխող աղքատութեան յաղթահարումը, կայուն ու արժանապատիւ եկամտի ձեւաւորումը եւ եղած ներուժի իրացումն ու զարգացումը:
«3. Կազմակերպել միջազգային դոնոր (նուիրատու) համաժողով` նշուած եւ այլ մարդասիրական ու զարգացման բնոյթի հիմնարար ծրագրերի իրականացման նպատակով ներգրաւելու արտաքին մեծածաւալ միջոցներ եւ խուսափելու ՀՀ ժողովրդի ուսերին ծանրացող երկարաժամկէտ ֆինանսական բեռի աւելացումից:
«4. Հրաժարուել ՀՀ քաղաքացիութեան հարկադրման արհեստական քաղաքականութիւնից եւ վերադարձնել արցախցիներին իրենց ՀՀ քաղաքացիութիւնը` հնարաւորութիւն տալով բոլորին օգտուելու քաղաքացու իրաւունքներից եւ ստանձնելու դրանից բխող պարտաւորութիւնները:
«5. Վերանայել արցախցիների կուտակած կենսաթոշակային գումարների վերաբերեալ ՀՀ կառավարութեան հակասահմանադրական որոշումը` հնարաւորութիւն տալով իւրաքանչիւր անձի ինքնուրոյն կերպով տնօրինել իր կուտակած միջոցները:
«6. Զերծ մնալ հայ ժողովրդի ներսում եւ յատկապէս արցախցիների հանդէպ նաեւ իշխանական շրջանակներից վարուող ատելութեան քարոզից եւ անխտիր կերպով պատժել բոլոր նման դրսեւորումների հեղինակներին:
«7. Առաւելագոյնը կատարել Ադրբեջանում պատանդառուած ու խոշտանգուող հայերի պաշտպանութեան եւ հրատապ ազատ արձակման ուղղութեամբ, այդ թւում` Ադրբեջանի հետ համապատասխան բանակցութիւնների վարման, միջազգային իրաւական ու քաղաքական մեխանիզմների կիրառման, ալիեւեան ռեժիմի (վարչակարգի) դէմ միջազգային պատժամիջոցների առաջմղման եւ այլ ճնշման գործիքակազմերով: Ուշադրութեան կենտրոնում պահել նաեւ անհետ կորած հայերի ճակատագրերի պարզման պարտաւորութեան իրականացումը:
«8. Հետեւողական ու հրապարակային կերպով բարձրացնել Արցախի հայկական հոգեւոր-մշակութային ժառանգութեան եւ հանրային ու մասնաւոր սեփականութեան պաշտպանութեան հարցը միջազգային ատեաններում` հետամուտ լինելով հէնց ՀՀ հայցերի հիման վրայ ընդունուած միջազգային դատական ակտերի (որոշում-օրէնքը) կատարմանը: Այդ առումով խիստ կարեւոր է համակարգուած կերպով միջազգային հանրութեանը ներկայացնել ադրբեջանական իշխանութիւնների կողմից իրականացուող մշակութային ժառանգութեան եւ մասնաւոր ու հանրային գոյքի ոչնչացման ու իւրացման համակարգային ու շարունակական դէպքերը` պահանջելով մշտադիտարկման միջազգային մեխանիզմների (գործիքակազմերու) ակտիւացում (աշխուժացում) եւ պատժամիջոցների կիրառում:
«9. Ապահովել Հայաստանի եւ/կամ գործընկեր պետութիւնների կողմից Միջազգային քրէական դատարան պետական դիմումների ներկայացումը` Արցախի ժողովրդի բռնի տեղահանման եւ այլ միջազգային յանցագործութիւնների հետաքննման ու պատժման խնդրանքով:
«10. Զերծ մնալ միջազգային դատարաններում Ադրբեջանի դէմ ներկայացուած գանգատներից հրաժարուելու խիստ վտանգաւոր մօտեցումից, ինչը մեծապէս եւ ուղղակիօրէն կխախտի Արցախի ժողովրդի եւ բազմաթիւ այլ հայերի իրաւունքները` առանց դրանց պաշտպանութեան եւ վերականգնման որեւէ այլընտրանքային ու համարժէք մեխանիզմի առկայութեան:
«11. Խուսափել Ղարաբաղեան հակամարտութեան կարգաւորման միջազգային ճանաչուած ձեւաչափի` ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարման որեւէ քայլից, ինչպէս նաեւ վերսկսել Մինսկի խմբի ձեւաչափով բանակցութիւնները Արցախի ժողովրդի իրաւունքների պաշտպանութեան ու վերականգնման համար:
«12. Արցախի ժողովրդի վերաբերեալ ներպետական եւ արտաքին քաղաքական բոլոր որոշումների կայացման գործընթացներում ապահովել նրա լեգիտիմ (օրինական) ներկայացուցիչների պատշաճ ներգրաւումը եւ հաշուի առնել Արցախի ժողովրդի ձայնը` բացառելով ապօրինի ու ինքնակոչ որոշումների ընդունումը:
«Մենք` Արցախի բռնագաղթած քաղաքացիներս ու Արցախի արժէքը գիտակցող հայերս, այս պահանջագրով ոչ միայն արտայայտում ենք մեր կորստի ցաւն ու ծանրագոյն կացութիւնը, այլ նաեւ` մեր վճռականութիւնը` պաշտպանելու մեր իրաւունքները` թէ՛ Հայաստանում, թէ՛ միջազգային հարթակներում:
«Սա կոչ է արդարութեան, յանուն լուսաւոր ապագայի, յանուն մեր համազգային արժանապատուութեան, յանուն տարածաշրջանի կայուն, արդար ու արժանապատիւ խաղաղութեան, յանուն Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Հայոց Հայրենիքի յարատեւման»։
Հաւաքը շարունակուեցաւ կառավարական ամարանոցին, ապա աշխատանքի եւ ընկերային հարցերու նախարարութեան դիմաց:
«Արցախի պայքարը բոլորի պայքարն ու պատասխանատուութիւնն է: Մեզ բռնութեամբ զրկել են մեր հայրենիքից, դա չի նշանակում, որ հրաժարուել ենք մեր հայրենիքից», ցոյցի մը ընթացքին ըսաւ Արցախի Մարդու իրաւունքներու նախկին պաշտպան Արտակ Բեգլարեան՝ աւելցնելով. «Մեզ համար ամենակարեւոր հարցն այն է, որ բնակարանային ծրագիրը պէտք է ապահովի կայուն, արժանապատիւ լուծում մեր ժողովրդի կեցութեան խնդիրների համար: Ի հարկէ, մեզ համար քաղաքական վերջնական նպատակը մեր հաւաքական վերադարձն է, բայց մինչեւ հաւաքական վերադարձը, մենք ցանկանում ենք, որ Արցախի ժողովուրդը բնակուի այստեղ` Հայաստանում եւ դրա համար պէտք է մենք ունենանք համարժէք արժանապատիւ պայմաններ»։
Բեգլարեան դիտել տուաւ, որ բնակարանային ծրագիրը ինքնին այդ պայմանները չ՛ապահովեր, որովհետեւ կան բազմաթիւ հարցեր, որոնց վրայ լուսարձակ սփռելով հանդերձ, անոնք լուծումներ չեն ստանար: «Սա գումարի հարց չէ, սա ուղղակի լուծումների, սկզբունքների, մեխանիզմների հարց է: Լաւագոյն տարբերակը համայնքային բնակեցումն է մեզ համար, բայց կառավարութիւնն արդէն ընտրել է ցրիւ բնակութեան կամ ապակենտրոնացուած բնակութեան սկզբունքը: Խնդիրը տանում է, այսպէս ասած, վարկաւորման դաշտ: Մենք պնդում ենք` պէտք է լինի կենտրոնացուած բնակեցում կամ համայնքային բնակեցում եւ պէտք է նաեւ զբաղուածութեան ծրագրերը փոխկապակցուած լինեն բնակարանային ծրագրի հետ, որը կրկին արուած չէ», յայտնեց Բեգլարեան, ըստ որուն, հիմա երբ բնակարանային վարձքի աջակցութիւնը կտրուկ կերպով նուազած է եւ անոր զուգահեռ, բնակարանային ծրագիրը չի կարգաւորուիր արցախցիները դէմ յանդիման պիտի գտնուին շատ լուրջ ընկերային հարց մը, որ պատճառ պիտի դառնայ նաեւ արտագաղթի նոր ալիքի մը:
Ըստ Բեգլարեանի՝ այս բոլորը միտումնաւոր են: «Նիկոլ Փաշինեանը քանիցս արտայայտուել է, որ Արցախի հարցը փակուած է, Արցախեան շարժում չկայ, Արցախի ժողովրդի վերադարձի հարց չկայ, Հայաստանի իշխանութիւնների օրակարգում, իսկ եթէ մենք ունենանք համայնքային բնակեցում, մենք կը պահպանենք մեր ինքնութիւնն աւելի հեշտ եւ աւելի հեշտ կը պայքարենք մեր հաւաքական իրաւունքների համար: Ահա այս պատճառով նրանք նախընտրել են ապակենտրոնացուած ցրիւ բնակեցումը: Ատելութեան քարոզն էլ ես կարծում եմ` միտումնաւոր է: Մենք տեսնում ենք, որ տարբեր իշխանական պատգամաւորների, նոյնիսկ վարչապետի շուրթերից յաճախակի ուղղակիօրէն կամ անուղղակի կերպով թիրախաւորւում են արցախցիները կամ Արցախի ժողովուրդը կամ Արցախի ժողովրդի համար շատ կարեւոր արժէքներ, որոնք գեներացնում (յառաջ կը բերեն) են ատելութեան քարոզ», եզրափակեց Բեգլարեան։
