ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ «ԱՍՏՂԵՐՈՒ ՀԱՒԱՏՔՈՎ» ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԻՒՆՆԵՐԻ ՀԱՏՈՐԻ ՀԵՂԻՆԱԿ ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆԻ ՀԵՏ
Վարեց՝ ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ
Լոս Անջելեսում Հոկտեմբերի 15ին կայացած շնորհանդէսից շաբաթներ անց, Երեւանում կայացաւ ամերիկահայ ազգային-հասարակական գործիչ Վիգէն Յովսէփեանի` «Աստղերու Հաւատքով» խորագիրը կրող արեւմտահայերէնով բանաստեղծութիւնների ժողովածուի շնորհանդէսը: «Իմ համար ժողովածուի մեկնարկը ճիշդ եւ ամբողջական չէր լինի, եթէ այն նաեւ հայրենի հողից ճամբայ չելնէր: Եւ այն համադրութիւնը եւ խորհուրդը որ Հայաստանում է ներկայանում արեւմտահայերէնով, խօսում է նաեւ այն գաղափարախօսական պահանջի մասին, որ իմ էութեան անբաժանելի մասն է», նշում է Յովսէփեանը:
Գրքում ներառուած է շուրջ 50 բանաստեղծութիւն, որոնք հեղինակի անցած ճանապարհի արտացոլումն են, նրա անձնական եւ անանձնական ապրումները հայրենիքի, հաւատարմութեան, սիրոյ, դաւաճանութեան, ընկերութեան մասին:
Նկատի առնելով Յովսէփեանի` ազգային դաշտում երկարատեւ ու նշանակալի գործունէութիւնը, ժողովածուն նաեւ հայ ժողովրդի արդի պատմութեան իւրատեսակ վաւերագրում է:
«Մարդ արարածը պէտք է հաւատայ, որ լիարժէք մարդ դառնայ: Կարեւոր չէ, թէ ինչին` պէտք է հաւատայ: Ես հաւատում եմ սիրուն, կարծում եմ, որ սէրն է ամէն ինչի պատասխանը: Եւ խնդիրը միայն մարդկային յարաբերութիւնների մասին չէ, որ պէտք է սիրել մէկին, նաեւ` ազգի, հայրենիքի հանդէպ պէտք է սէր ունենալ», հաւատը որպէս ժողովածուի խորհուրդ է ներկայացնում Յովսէփեանը` աստղերը համարելով որպէս բարձրագոյնի խորհրդանիշներից:
Ստեղծագործելիս ո՞րն է ներշնչման մնայուն աղբիւրը հարցին, Վիգէն Յովսէփեանը նշում է, «Իւրաքանչիւր միտք, պատկեր կամ բանաստեղծութիւն, որ թղթին եմ յանձնել` հարազատ արտադրութիւնն է այն բարդ եւ խառն համադրութեան, որ իր ամբողջութեան մէջ միախառն, էութեանս հայելին է. այսինքն` մտքեր, զգացումներ, վախեր, յոյսեր, յուզեր, տագնապներ, յաջողութիւններ, ձախողութիւններ, պոռթկումներ, երազանք, կեանքի փորձառութիւններ…»:
Վիգէն Յովսէփեանը դասական չափածոյ ոճին նախընտրել է ազատ շարադրանքով պօէմների հաւաքածու: Հեղինակը նշում է, որ իր ժողովածուն յեղափոխական է մի շարք առումներով: Այն, օրինակ, փորձ է կոտրելու կարծրատիպը, որ քաղաքական, հասարակական գործիչը կարող է լինել նաեւ քնարերգու, չվախենալ խոցելի դառնալուց, եւ բացայայտել մարդկային էութեան տարբեր շերտեր: Ինչպէս Կոլումբիայի համալսարանի դասախօս, Կոնգրեսի գրադարանի հայկական բաժանմունքի պատասխանատու դոկտ. Խաչիկ Մուրատեանը նշեց գրքի լոսանջելեսեան շնորհանդէսի ժամանակ. «Հեղինակը անկեղծանալով, հարազատութեամբ, իր դժուարութիւնները, ապրումները, մաքառումները ներկայացուցած է գրելով եւ ասմունքելով` նաեւ այդպէս կապ հաստատելով իր համայնքին, ժողովրդին հետ` հակառակ ընդունուած իրականութեան, թէ ղեկավարը, ընդհանրապէս իր համայնքէն որոշ հեռաւորութիւն պէտք է պահէ»:
Վիգէն Յովսէփեանի ժողովածուն նաեւ ներդրում է արեւմտահայերէնի պահպանութեան գործում: «Ստեղծածս արեւմտահայերէնով բանաստեղծութիւն է, որ արտադրուել է Լոս Անջելեսում, եւ դա ինքնին նաեւ յեղափոխական արարք է», նշում է հեղինակը:
«Առաւել քան երեք տասնամեակներ առաջ սկսած եւ շարունակուած, սակայն մեզի նոր յայտնի դարձած այս բանաստեղծութիւններով` արեւմտահայ գրականութեան մէջ նոր եւ ջրառատ ովասիս մը յայտնաբերուեցաւ», վերոնշեալ շնորհանդէսի ընթացքում իր ելոյթում նշեց բեմագիր, ֆիլմի բեմադրիչ եւ «Ասպարէզ» թերթի խմբագրական կազմի անդամ Ճորճ Ատուրեանը: Վերլուծելով ժողովածուն, նա մասնաւորապէս ընդգծում է. «Վիգէնի բանաստեղծութիւնները զգայուն են, սակայն ոչ` զգացական: Այն տպաւորութիւնը ունիմ, որ Յովսէփեան կը գրէ, որովհետեւ ըսելիք եւ պատմելիք ունի, այլ ոչ թէ որովհետեւ կրնայ գրել` որեւէ բան կը գրէ»:
Լոս Անջելեսում կայացած շնորհանդէսի ժամանակ ժողովածուի մասին արտայայտուեց նաեւ Արեւմտեան Ամերիկայի Հայոց թեմի առաջնորդ Թորգոմ եպս. Տօնոյեանը, մասնաւորապէս նշելով. «Իր այս գիրքով, պրպտող Վիգէն կեանքի սանդղակներէն կ՛ուզէ վեր բարձրանալ եւ հասնիլ աստղերուն, որոնք շատերուն համար եթէ լուսատու արբանեակներ են, իրեն համար Հայկ Նահապետի պատգամները կենսաւորող հայրենատիրութեան, հայակերտումի, հայ գիր ու դպրութեան, մշակոյթի ու քաղաքակրթութեան ընթացքն ու խորութիւնը, տարածքն ու տեւողութիւնը յաւիտենութեան նժարին մէջ պահել ուզող հերոսներն են, ինքնամոռաց մարտիկներ եւ պայքարի սրբացեալ զոհեր»:
Վիգէն Յովսէփեան ստեղծագործողի եւ «Աստղերու Հաւատքով» ժողովածուի շուրջ հարցազրոյցը` ստորեւ.
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ձեր մտերիմ շրջապատում տեղեակ էին, որ միշտ ստեղծագործել էք, ձեր հեղինակած բառերի հիման վրայ երգեր են յօրինուել, սակայն բանաստեղծութիւնների ժողովածուի հրապարակմամբ` այդ մասին տեղեկացաւ նաեւ լայն հանրութիւնը: Ե՞րբ է սկսուել ձեր բանաստեղծական ուղին:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Իրականութեան մէջ չեմ կարող յստակ ասել, թէ երբ, կամ ինչ առիթով էր, որ սկսեցի ստեղծագործել: Հաւանաբար, երիտասարդութեանս վաղ տարիներից եմ սկսել ինչ-որ արձանագրութիւններ պահպանել, որոնք բանաստեղծութեան տեսք չունէին. գրի էի առնում որոշ մտքեր, քառեակներ, որոնց վրայ խարսխուելով էր, որ ապագայում արդէն ամբողջական բանաստեղծութիւններ մէջտեղ բերեցի: Օրինակ, կարող եմ յիշել բանաստեղծութիւններիցս մէկ երկուսը շօշափելի կերպով, որոնց առաջին մտքերը քառասուն տարի առաջ եմ արձանագրել: Միայն վերջերս է, որ դրանք մշակուեցին, այսինքն, առաւելապէս վերջին հինգ-վեց տարին է, որ առաւել կենտրոնացած աշխատանք եմ իրականացրել գրառումներս ձեւաւորելու, բանաստեղծութիւնների տեսք տալու ուղղութեամբ: Մտքերս մնացել էին սաղմնային վիճակում, չնայած, որ որոշ գրութիւններ երգերի են վերածուել` առաւել ազգային-հայրենասիրական:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ձեր ստեղծագործական ո՞ր շրջանի բանաստեղծութիւններն են յատկապէս ամփոփուել անդրանիկ ժողովածուում: Ի՞նչ ուղերձ են պարունակում:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Այս հարցի պատասխանը սկսեմ մի դրուագի մասին պատմութեամբ: Երկու ամիս առաջ Երեւանում էի, եւ հրատարակչատանը ծանօթացայ մի ժողովածուի, որ 260ից աւելի էջերից էր բաղկացած, եւ դա տուեալ հեղինակի նման ծաւալով չորրորդ ժողովածուն էր: Իմ համար այս երեւոյթն անհասկանալի է, եւ մինչեւ անգամ աբսուրդի հասնող, որովհետեւ, ես գիտեմ, որ բանաստեղծական իւրաքանչիւր կտոր, որի վրայ աշխատել եմ, ինչպիսի հոգեկան ներդրում է պահանջել: Իմ, մօտ հարիւր էջից բաղկացած ժողովածուն, որ հրատարակեցինք, խորհում եմ, որ խտացած մտքերի մէկ արտադրութիւն է:
Իմ տարբեր շրջանների փորձը, յուզումները, տարբեր զգացական ելեւէջներն են ներառուած: Կարող է մէկ բանաստեղծական գործ լինի, որ օրինակ շատ կենտրոնացած լինի մէկ փորձառութեան վրայ, բայց առհասարակ իմ գործերը տարբեր զգացումների արտայայտում են: Կարող էք օրինակ մի հատուածի հանդիպել, որը մէկը կարող է ընկալել որպէս սիրային բանաստեղծութիւն, մէկ ուրիշը սակայն, նոյն բանաստեղծութեան մէջ տեսնի երանգներ, որոնք այդքան էլ միայն անձնական, սիրային զգացումների արտայայտումներ չեն, այլ այնտեղ նկատելի են այլ խնդիրներ: Կամ, օրինակ ընկերասիրութեան մասին բանաստեղծութիւն, որի մէջ կարող է նաեւ ազգային պատմագրութեան որոշ դրուագներ լինեն: Կարող է մէկ երկուսը լինեն, որ շեշտուած ազգայնասիրական են, բայց միւսները մարդկային տարբեր դրսեւորումներ են, օրինակ երբ ներքաշուած ես, ինչպէս ես եղել եմ, մեր ազգի արդի պատմութեան տարբեր հանգրուաններում, տարբեր փորձառութիւններով, բնական է, որ դա իր դերը պիտի խաղար: Ուրեմն,այս ժողովածուն տարբեր զգացումների համադրում է: Բանաստեղծութիւնը պէտք է հարազատ հայելին լինի մարդու էութեան, զգացումների, եւ բնականաբար` բարդ տարբեր զգացումների եւ մտքերի խառնուրդ լինի:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Դուք ճանաչուած ազգային, հասարակական-քաղաքական գործիչ էք, եւ հանրութիւնը ձեր այդ կերպարին է ծանօթ: Ստեղծագործողը, միաժամանակ, անկեղծ է, անկաշկանդ, ազատ: Լայն հանրութեանը ձեր ստեղծագործութիւնները ներկայացնելիս մտավախութիւն չունէի՞ք ներկայացնելու այդ կերպարը, որ առաւել ձեր իրական էութիւնն է արտայայտում:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Շատ մեծ մտավախութիւն ունէի, եւ գիտէք այսքան ժամանակ, չեմ կարողացել տեղաւորուել մէկի եւ միւսի միջեւ: Այսինքն, այդ գեղարուեստով, գրականութեամբ հետաքրքրուած, մի քիչ, ինչու չէ վերացական, ռոմանտիկ մասը եւ միւսը, որ քաղաքական հասարակականն է, որտեղ առաջինը նշածս ոչ միայն տեղ չունի, նաեւ` հեգնանքով է ընդունւում, որովհետեւ հայկական տրամաբանութեան մէջ, անհատը, ով պէտք է գործի ազգային հասարակական, քաղաքական միջավայրում, եւ առաւել եւս եթէ պէտք է առաջնորդի, ղեկավարի պաշտօն պէտք է ստանձնի, պէտք է սառնասրտութեամբ անի այդ ամէնը` մինչեւ իսկ ինչ-որ տեղ կոշտութեամբ կամ անզգայ ձեւով: Այսպիսի կարծրատիպեր գոյութիւն ունեն մեր իրականութեան մէջ, ինչի մերժումը կարող է այս ժողովածուն լինել, այդ ամէնի դէմ իմ պոռթկումը` ասելու համար, որ հակառակը, եթէ մէկը լիարժէք կերպով պիտի իր պարտականութիւնները կատարի ազգային, հասարակական-քաղաքական դաշտում, նաեւ` պէտք է որ ունենայ միւս կողմը: Դա աւելի ամբողջական է դարձնում մարդուն, այսինքն, պէտք չէ, որ այդ ամէնը, որ խոցելի մասն է` ծածկի: Դա մեր ազգային իրականութեան մէջ կայ, եւ մեր դժբախտութիւնն է, որ չենք կարողացել այս ամէն ինչը հաշտեցնել:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Կարծում էք, որ դա ազգայի՞ն առանձնայատկութիւն է:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Կարծում եմ, որ հաւանաբար միջինարեւելեան, կովկասեան յատկութիւն է, եւ ոչ զուտ հայկական անպայման: Բայց միանշանակ է, որ այդ երեւոյթը կայ: Այսինքն, նոյն Գրիգոր Զոհրապի պարագայում, ով շատ յայտնի գրող էր հայկական իրականութեան մէջ, այդ օրերին, երբ ինքը նաեւ օսմանական խորհրդարանի անդամ էր եւ քաղաքական գործունէութեամբ էր զբաղւում, այդ ժամանակ իսկ հարցադրումներ են եղել, թէ գրողն ինչ գործ ունի քաղաքականութեան մէջ: Եւ այսպէս շատ ուրիշ օրինակներ կան: Վազգէն Սարգսեանի մասին էլ օրինակ, ով այդ առնական տիպարն էր, հարցադրումներ են եղել, որ այս մարդը, ով նաեւ գրող է, ի՞նչ գործ ունի բանակի, ռազմական գործի հետ: Ուրեմն, սա գոյութիւն ունեցել է, եւ այս խնդիրը միշտ կայ ու իմ մանկութեան, պատանեկութեան ու երիտասարդութեանս տարիներին, մնայուն այս շեշտը կար: Ես երբեք առիթ չեմ ունեցել խօսելու այս մասին, եւ սա առաջին առիթն է, որ այս նիւթը բացուեց: Հետաքրքիր է, որովհետեւ միշտ գոյութիւն ունեցել է սա:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ձեր օրինակով եւս հաստատւում է, որ քաղաքական հասարակական, ֆինանսական ոլորտում գործունէութիւնն ու պօէզիա ստեղծելը համատեղելի են:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Այո, եւ պէտք է հասկանալ, որ մարդ արարածը որքան բարդ էակ է, եւ տարբեր գծեր կարող է ունենալ, ու դա իրենից ոչինչ չի պակասացնում, այլ` հարստացնում է: Պէտք էր նաեւ ինքնավստահութիւն, որ չպէտք է թողնեմ, որ մարդիկ իրենց կարծրատիպերով յաղթեն: Ես կեանքիս մի քանի տարիները բանտ եմ նստել, (80ական թուականներին, Հայ Դատի նկատմամբ ուշադրութիւն գրաւելու եւ պատմական արդարութիւնը վերականգնելու նպատակով ազգային-ազատագրական պայքարի մասնակիցը լինելու համար) եւ դա էլ իմ կենսագրութեան մաս է կազմում, ու փիլիսոփայական դասեր եմ կուտակել, եւ կ՛ասէի հետեւեալը. մարդկային կեանքը նաեւ ամէնօրեայ ռիթմով, այնպիսի փորձառութիւններ է տալիս, որ շարունակաբար մեզ դէպի վար է քաշում, դէպի տիղմը, այսինքն ամէնօրեայ իրատեսական ասեմ, բայց գործնապաշտական այդ աշխարհը, ուր ամէն վայրկեան վերջացնելու գործեր ունենք, խնդիրներ ունենք լուծելու, ամէն վայրկեան մարդկային հակադրութիւնների մէջ ենք` յատկապէս այս վերջին տարիներին: Կորոնավարակից յետոյ ստեղծուած այս իրականութեան, ամերիկեան քաղաքական աշխարհում իրավիճակի ականատես ենք դառնում, դեռ չեմ խօսում Հայաստանեան իրականութեան մասին: Այսինքն, դիմակներ են պատռուել, մարդիկ եթէ մինչ վերջերս սահմաններ էին դնում, այդ սահմանագծերն արդէն խախտուած են` ամէն ինչի մասին կարող են խօսել, ամէն տեսակի վերագրում, հայհոյանք անել: Ուրեմն, ես կ՛ասէի, որ մեր ամենամեծ մարտահրաւէրն այսօր որպէս մարդ արարած, չեմ խօսում որպէս հայ ազգ, այդ ամէն ինչից դուրս գալու, վեր ելնելու այդ ճիգն է, որ պէտք է մնայուն եւ կենտրոնացած շարունակական ճիգ լինի: Այլապէս, մենք կը ներքաշուենք այդ տիղմի մէջ, եւ այնտեղ հնարաւոր չէ արարել, որովհետեւ կլանւում ես այդ ամբողջ բացասականով, եւ վերածւում անհասկանալի է, թէ ինչի: Ուրեմն, այդ ամէն ինչից դուրս գալու, վեր կանգնելու ճիգն է: Դրա համար էլ, ես միշտ ինքնաքննարկումի ճամբով ճիգ եմ արել, որ չներքաշուեմ այնտեղ, որտեղ մարդկային ընկերութիւնն ինձ փորձում է քաշել: Որքան էլ, որ ուզած չուզած տուրք ես տալիս այդ ամէնին, բնական է, որովհետեւ մենք սուրբ չենք, եւ բնականաբար, ներքաշւում ես այդ ամէնում: Ճիգ է հարկաւոր, որ ամբողջական առումով այդ ամէնում չներքաշուենք: Սա է, ես կարծում եմ բանաստեղծութիւնը:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ձեր բանաստեղծութիւնների միջոցով, դուք յուշո՞ւմ էք, թէ ինչպէս վեր կանգնել, յաղթահարել եւ չթողնել, որ այդ հոսանքը տանի, այլ` ինքդ հոսանք ստեղծես:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Այո, դա մնայուն կերպով կայ: Նախաբանում էլ այդ մասին խօսք ունեմ, եւ գրքի խորագիրը` «Աստղերի Հաւատքով», մէկ բանաստեղծութեան խորագիր է: Այդտեղ այդ մասին խօսւում է, որ եթէ աստղերը կան, եւ մենք հաւատում ենք, որ կան, նոյնիսկ եթէ երկինքն ամպածածկ է, եւ չէք տեսնում ամէն գիշեր, բայց գիտենք, որ կան:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ո՞րն է աստղերի խորհուրդը:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Կեանքում պէտք է հաւատալ: Կապ չունի ինչին` պէտք է հաւատաս Աստծուն կամ սատանային, ազգիդ, մարդկութեանը, ընտանեկան կապերիդ, տարբեր մարդկանց որ սիրես` պիտի հաւատաս: Այսինքն, հաւատքն արդէն նուիրուելու մասին է, եւ նշանակում է, որ շարունակաբար չես կարող ամէն հանգրուանի հարցադրման ենթարկել հաւատքդ, որովհետեւ դա մի տեղ է քեզ տանում, որ ոչ մի բանի ուղղութեամբ հաւատք չես ունենայ, եւ կը սկսես վերածուել կենդանու, որ բնազդով է առաջնորդւում միայն, եւ ոչ մի գաղափարական, զգացական հաւատք չի ունենայ, որն արդէն մարդ չէ: Մարդը պիտի հաւատայ, որ մարդ լինի: Կարող ես փողի հաւատալ, ես խնդիր չունեմ կարող ես այնպիսի հաճոյքների հաւատալ, կարեւոր չէ` պիտի հաւատաս:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Դուք ինչի՞ն էք հաւատում:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Ես կարծում եմ, որ սէրն է ամէն ինչի պատասխանը: Եւ խնդիրը միայն մարդկային յարաբերութիւնների մասին չէ, որ պէտք է մէկին սիրել` ընկերոջ եւ այլն: Բայց նաեւ` ազգի, հայրենիքի հանդէպ պէտք է սէր ունենալ: Եթէ մարդ ծառայի իր հայրենիքին, թէկուզ հեռակայ կարգով, պէտք է սիրի այդ հայրենիքը: Հիմա օրինակ, յաճախ լսում եմ, որ եթէ հայրենիքդ սիրում ես` պէտք է գնաս Հայաստան: Դա աբսուրդ յայտարարութիւն եմ համարում, որովհետեւ սէրն ինքնին շօշափելի պէտք չի որ լինի: Լաւ կը լինի եթէ լինի, բայց անպայման չէ: Որովհետեւ դու քո սէրն արտայայտում ես, եւ կարող է սիրես, որ երբեւէ շօշափելի բանի չվերածուի: Լաւ է, որ վերածես, լաւ է, որ սէրը նաեւ շօշափելի, յստակ արտայայտումներ ունենայ, բայց կարող ես մէկին սիրահարուած լինել տասնամեակներ, եւ այդ մարդու հետ կապ էլ չունենաս ընդհանրապէս: Դա այդ սիրուց որեւէ բան չի պակասացնում:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ձեր բանաստեղծութիւնները դասական չափածոյ ոճում չեն, այլ` ազատ են: Ինչո՞ւ էք ընտրել այդ ոճը:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Որովհետեւ չէի ուզել տեղաւորուել որեւէ սահմանում: Աւելի ազատ ձեւաչափով եմ արտայայտուել: Երբեմն քնարերգութիւն կայ, բայց շատ աւելի ազատ են գրութիւններս, որովհետեւ այդպէս աւելի հարազատ ձեւով եմ կարողացել արտայայտուել, որովհետեւ չեմ հաւատացել, որ ինչ որ կանոն պէտք է անպայման սահմաններ դնի արտայայտութեանս մէջ: Մէկ այլ խնդիր կայ, որ սա էլ նախաբանումս գրել եմ: Որոշ մտքեր կան, բառեր կան, որոնք տարբեր բանաստեղծութիւններում կրկնւում են: Օրինակ, կարող եմ ընդունել, երբ մէկն օգտագործում է ածականներ: Ես` հակառակը, այդ ամէն ինչի դէմ ըմբոստացել եմ, որովհետեւ շատ յաճախ տեսնում ես, որ բառերի կոյտեր կան: Իմ բանաստեղծութիւնները նաեւ ցասում են, ինչի դէմ որ ես ԵՄ, այսինքն, իրենք ոչ թէ իրենց տեսքով են ինչ որ են, այլ ինչ որ չեն: Դա էլ կարեւոր է, եւ այդտեղ միտք կայ:
Բարեկամներ ունեմ գրող, որ օգտագործում են տարբեր բառարաններ, որ բառի տարբեր հոմանիշներ, ածականներ գտնեն եւ ներառեն իրենց գրութիւններում: Բայց դա իմ ժանրը չէ: Ես ճիգ էլ չեմ ներդնում խմբագրելու, որ զարմացնեմ:
Արուեստը լիարժէք կերպով գնահատւում է, երբ իւրաքանչիւրն իրեն էլ տեսնում է այս ստեղծագործութեան մէջ, մտքերս հարազատ են թւում նրան, ոչ թէ որ տուեալ գրողն իր գրութեամբ ինչ որ բան է ցանկանում ասել:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ձեր ժողովածուն ներդրում է արեւմտահայերէնի պահպանման գործում, այն վկայում է, որ լեզուն ապրում է, նրանով ստեղծագործում են:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Բնական էր, որ ես արեւմտահայերէնով պիտի գրէի, որովհետեւ աւելի հանգիստ պիտի արտայայտուէի, եւ չնայած, որ ես անգլերէնով էլ բանաստեղծութիւնների շարք ունեմ, որովհետեւ կեանքիս երեք չորրորդը անցկացրել եմ Ամերիկայում: Բազմիցս նշել եմ, որ ստեղծածս առաջին հերթին բանաստեղծութիւն է, երկրորդ` հայերէնով բանաստեղծութիւն է, երրորդ` արեւմտահայերէնով բանաստեղծութիւն է, չորրորդ` Լոս Անջելեսում հեղինակուած, արտադրուած արեւմտահայերէնով բանաստեղծութիւն է: Դրանից աւելի հոսանքի դէմ գնացող բան դժուարութեամբ կարող եմ գտնել, եւ կարող է լինել, որ դա ինքնին արդէն իր մէջ քաշողական բան ունէր, եւ ինքնին յեղափոխական արարք էր, որովհետեւ իմ համար մեծ զարմանք էր, որ երբ երկու երեք տարի առաջ ես ընկերային ցանցերի վրայ սկսեցի տեղադրել իմ բանաստեղծութիւններս, պարզուեց, որ իմ բազմահազար հետեւորդների շուրջ 90 տոկոս եւ աւելին Հայաստանի հայեր են: Ինձ թւում էր, որ բէյրութահայեր կամ սիրիահայեր պիտի լինէին, բայց այդպէս չեղաւ, եւ իմ գրականութիւնը գնահատողները, կարող եմ ասել, որ մեծ մասով արեւելահայեր եղան, աւելի ճիշդ՝ Հայաստանի հայեր: Հիմա կարող է պատահել, որ իրենք դէպի գրականութիւնն աւելի են ուշադրութիւն դարձրել, եւ աւելի են գնահատում բանաստեղծութիւնը, քան արեւմտահայերը, եթէ կարելի է այսպէս բան ասել` առանց արեւմտահայերին վիրաւորած լինելու: Իմ փորձի մասին եմ խօսում: Ես կ՛ուզէի տեսնել, որ արեւմտահայերէնը Հայաստանում առաւել տարածուի: Շփումներիցս պարզել եմ, նաեւ հրատարակիչներից, որ վերջին երկու երեք տարին շատ աւելի մեծ հետաքրքրութիւն կայ դէպի արեւմտահայերէնը, որին նմանօրինակ զգացուել է 70ականներին: Հիմա էլ Հայաստանում արեւմտահայերէնի հանդէպ հետաքրքրութիւնը զարթօնք է ապրում: Սրա պատճառները տարբեր կարող են լինել, նախ, որ շատ մեծ թուով արեւմտահայեր` սիրիահայեր, լիբանանահայեր այսօր տեղափոխուել են Հայաստան, եւ յատկապէս երիտասարդ սերունդը: Սակայն նաեւ կ՛ուզէի հաւատալ, որ ինչ որ գաղափարախօսական բան կայ, այն իմաստով որ մէկ ազգ լինելու այդ հասկացողութիւնը նոր զարթօնքի ընթացքի մէջ է:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ձեր պատգամը:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Խորագրիս պէտք է անդրադառնամ: Մարդ արարածը պէտք է հաւատայ, որ լիարժէք մարդ դառնայ:
Վիգէն Յովսէփեանի` «Աստղերու Հաւատքով» ժողովածուի համանուն բանաստեղծութիւնից հատուածները` որպէս ամփոփում.
«Հա, ընկեր, դուն չհասկցար,
թէ մենք կը տեսնենք աստղերը
ու կը հաւատանք անոնց ուժին,
ո՛չ որովհետեւ զանոնք կը վկայենք ամէն գիշեր ու գիշերուան ամէն րոպէն,
այլ որովհետեւ զանոնք տեսած ենք
թէկուզ միայն մէկ անգամ,
ու համոզուած անոնց ուժին`
համոզուած ենք ամբողջ կեանքի մը համար:
Չհաւատացիր ինծի,
երբ փորձեցի քեզի ցոյց տալ,
թէ մեր տեսակը աշխարհ եկած է հա-ւա-տա-լու,
հաւատալու սիրտով, հաւատալու խիղճով, եւ ոչ թէ ատելութեամբ:
Մեր տեսակը պիտի հաւատա՛յ, որպէսզի պայքարի, ոչ թէ պիտի պայքարի, որպէսզի հաւատայ:
Իսկ եթէ ես հասկնայի այդ ժամանակ,
այդ անմեղ օրերուն,
ամէնէն կլանիչ
ու ամէնէն քանդիչ արժէքը քու թերահաւատութեան, անկասկած կը բարձրանայի վերերը դէպի երկինք, ու կը վանէի ամպերն ու մշուշը`
ամբողջ կեանքի մը համար,
կը ցրէի ամպերը`
բոլոր յաջորդող գիշերներուն համար, որպէսզի դուն տեսնէիր աստղերը,
եւ վերջապէս հաւատայիր անոնց գոյութեան»: