ՍԱՐԳԻՍ ՓԱՆՈՍԵԱՆ

Չենք գիտեր, թէ ի՞նչ տուեալներու վրայ հիմնուած, Սփիւռքի տարածքին, վերջին 20 տարիներու ընթացքին հրատարակուած բոլոր երգարանները «Գետաշէն» երգին երաժշտութիւնը կը վերագրեն Սահակ Սահակեանի:
«Գետաշէն» երգի բառերուն եւ երաժշտութեան հեղինակը Գագիկ Նազարեանն է, ներկայիս՝ ծանօթ Գուսան Հայկազուն անունով, որ կ՛ապրի Երեւան մայրաքաղաքին մէջ: Հոկտեմբերին բախտը ունեցանք երկրորդ անգամ այցելելու մեր հայրենիքը եւ ծանօթանալու Գուսան Հայկազունի. ան մեզ՝ անճարցիներս, հրաւիրեց Արարատի ստորոտը գտնուող Խարբերդ գիւղի իր տան պարտէզը, ներկայութեամբ իր երգողներուն:
Մենք մեծ հաճոյքով վայելեցինք Գուսանին եւ իր խումբին ջերմ հիւրասիրութիւնն ու յեղափոխական երգերը: Անոնք խանդավառութեամբ պատմեցին եւ վերյիշեցին Այնճար աւանի հիմնադրութեան 70 ամեակին իրենց ունեցած ելոյթն ու Այնճարի ժողովուրդին հիւրասիրութիւնը, ինչպէս նաեւ Պուրճ Համուտի ելոյթը, Արամ Ա. կաթողիկոսի աջահամբոյրն ու Անթիլիասի վանքի եւ Լիբանանի տեսարժան վայրերու այցելութիւնները: Շատ հաճելի ժամանակ անցուցինք՝ երգելով եւ մտերմիկ խօսակցութիւններով:
Գուսան Հայկազուն ու իր խումբը Դեկտեմբերի սկիզբը Սուրիոյ Հալէպ քաղաքը պիտի մեկնին՝ ընդառաջելով տեղւոյն Համազգայինի հրաւէրին, եթէ քաղաքական պայմանները թոյլատրեն:

Մենք, Հայաստան կեցութեան ընթացքին, հանդիպումներ ունեցանք Գուսան Հայկազունի հետ, նաեւ Երեւանի իր գրասենեակին մէջ: Ան մանրամասնօրէն անդրադարձաւ իր կեանքի զանազան հանգրուաններուն, իր յօրինած յեղափոխական եւ սիրային երգերուն՝ շուրջ 100 հատ, որոնք հրատարակուած են 1998ին եւ 2011ին, «Հայեր Միացէք» վերնագիրին տակ: Անոր յեղափոխական երգերը ընդհանրապէս նուիրուած են Ղարաբաղեան կռիւներու հերոսներուն, խրախուսելու համար ճգնաժամային օրերուն յուսահատութեան մէջ, կեանքի եւ մահու դէմ կռուող ղարաբաղցիին. «Հայեր Միացէք» երգը համայն հայութիւնը համախմբելու մարտահրաւէր մըն էր.
Ուս-ուսի տուած, առիւծի նման
Ետ բերենք հողն ու փառքը հայութեան:
Հայեր, միացէք, միացէք հայեր,
Արցախն է մեզ կանչում, օգնութեան հասնենք:

Գուսան Հայկազունի իւրաքանչիւր երգը ունի իր յօրինումի դրդապատճառն ու պատմութիւնը: Գուսանը մաս կը կազմէր «Արտաշատ» չոկատի 20 մարտիկներուն. անոնք 1990ին օգնութեան պիտի հասնէին վտանգուած Գետաշէն գիւղին. ահա՛ թէ ի՞նչ կը պատմէ Գուսանը իր յօրինած «Գետաշէն» երգին համար.
««Արտաշատ» չոկատի 20 մարտիկներս, երբ ուղղաթիռ կը բարձրանայինք Գետաշէն գիւղին օգնութեան երթալու, չոկատին հրամանատարը, ձեռքէս քաշելով ուղղաթիռէն վար առաւ զիս՝ ըսելով. «Դու ափսոս ես, մի քէօր կիւլլա («կոյր փամփուշտ») կը գտնի քեզ, մնացի՛ր հոս եւ Գետաշէնի մասին մի երգ յօրինիր…»: Ուղղաթիռը մեկնեց, ես մնացի տեղս, ապա գացի մեր ապաստանարանը եւ յօրինեցի Գետաշէն երգին բառերն ու երաժշտութիւնը. երեք օր ետք, երգը ձեռքիս՝ միացայ չոկատի ընկերներուս եւ անոնց սորվեցուցի երգը: Այդ օրէն սկսեալ, «Գետաշէն» երգը տարածուեց խրամատից խրամատ եւ դարձաւ մի տեսակ քայլերգ Ղարաբաղի մարտիկներուն. երգը տարածուեց ոչ միայն Արցախում, այլ Հայաստանում եւ Սփիւռքում»:

«Գետաշէն» երգին առնչութեամ, Գուսան Հայկազունը ուրիշ աւելի հետաքրքրական դէպք մը պատմեց. «Կռիւներու տաք ժամանակ, երբ կը թալանուէին եւ կը դատարկուէին մեր գիւղերը, խումբ մը մանուկներ՝ ծերունիի մը առաջնորդութեամբ, կ՛ապաստանին մօտակայ քարայր մը. մեր մարտիկները քարայրէն հայերէն խօսակցութիւններ կը լսեն եւ հայերէնով ձայն կու տան, որ անոնք քարայրէն դուրս գան, սակայն անոնք չեն գար՝ վախնալով, որ ատրպէյճանցիները դարան մը պատրաստած են իրենց դէմ, որովհետեւ ատրպէյճանցի զինուորները լաւապէս հայերէն կը խօսէին. հայ մարտիկներէն մէկը կ՛ըսէ. «Գետաշէնը երգենք»: Երբ քարայրի մանուկները «Գետաշէն» երգը կը լսեն, դուրս կու գան եւ վազելով դէպի հայ մարտիկները՝ կը փաթթուին անոնց, որովհետեւ ատրպէյճանցիները դեռ «Գետաշէն» երգը չէին գիտեր»:
Ահա՛, սիրելի ընթերցող, «Գետաշէն» երգի յօրինումին պատմութիւնը. երգի բառերուն եւ երաժշտութեան հեղինակը Գուսան Հայկազունն է. հակառակ անոր, որ Գուսանը արտաքինով նիհարակազմ է, սակայն ան իր սիրտին մէջ կը կրէ ոչ միայն Երեւանն ու Արցախը, այլ՝ ամբողջ Պատմական Հայաստանը՝ իր լիճերով, լեռներով, դաշտերով, մշակոյթով եւ պատմութեամբ: Անոր յօրինած երգերը Ղարաբաղեան կռիւներուն ուժ ու կորով կը ներշնչէին մեր մարտիկներուն:
Գուսան Հայկազունի ընդհանրացած երգերէն յիշենք՝ «Հայեր Միացէք», «Գետաշէն», «Հպարտ Գնացէք», «Պիտի Գնանք», «Չքնաղ Շահումեան», «Վեր Կաց Շահէն», «Արի Զօրավար», «Մուսա Լերան Զաւակներն Ենք» եւ ուրիշներ:

Սիրելի Գուսան եւ երգիչ-երգչուհիներ, Խարբերդ գիւղի այդ հաւաքն ու երգերը միշտ պիտի արձագանգեն մեր սիրտերուն եւ հոգիներուն մէջ, եւ այս օտար ափերուն վրայ կարօտով պիտի յիշենք այն մտերմիկ խօսակցութիւնները, հայրենասիրական երգերը՝ Արարատի ստորոտը, Գուսանի պարտէզին մէջ, բոլորուած համեստ սեղանի շուրջ եւ ճարճատիւն խարոյկի դիմաց:
Յաջողութիւն կը ցանկանք բոլորիդ եւ յաջող երթ ու վերադարձ Հալէպ քաղաքէն:
Մի երգի հետքերով կամ բացահայտում «Գետաշեն» երգի մասին:
1988-ի այն երանելի տարիներին, երբ ես և իմ ընկերները գրեթե ամեն օր ու գիշեր Ազատության հրապարակի հարթակից ազգային երգեր էինք հնչեցնում՝ ոգեշնչելով մեր նորօրյա ֆիդայիներին, ինձ մոտեցավ Գագիկ Նազարյան անունով մեկը (այժմ` Գուսան Հայկազունը) և ասաց, որ երգեր է գրում։ Արագ աչքի անցկացնելով մի քանի տեքստեր, որոնք ինձ բավականին դուր եկան, նրան տարա Թովմաս Պողոսյանի բնակարան, ձայնագրեցինք մի քանի երգեր, այդ թվում՝ «Հայեր, միացեք»-ը: Հիշեցնեմ, որ դա 1988 թվականն էր, երբ «Գետաշենը» դեռ ասպարեզում չկար: «Գետաշենի» տեքստը նա հետո ինձ տվեց. այն չորս քառյակ էր` առանց կրկներգի։ Տեքստում որոշ փոփոխություններ կատարեցի, օրինակ` հեղինակը գրել էր` «Թառել ես լեռներին», ես փոխեցի` «Բազմել ես լեռներին», կամ հեղինակը թվարկում էր Գետաշենի հարևան գյուղերը` Ազատ, Կամո, փոխեցի` «Կողքիդ հայկական շեներն են լքված» տողով, որից հետո երկրորդ քառյակը` «Չորս կողմդ անդունդ է», վերածեցի կրկներգի։ Ապա ստեղծեցի «Գետաշեն» հանրահայտ երգի մեղեդին, որը նոտագրեց կոմպոզիտոր Արտեմ Խաչատուրը: Եթե խոսքերի հեղինակն, ինչպես ինքն է պնդում, ունի այլ տարբերակ, թող ներկայացնի: Հետագայում` 1990-ի դեկտեմբերին, ես և Թովմաս Պողոսյանը Սիդնեյում առաջին անգամ ներկայացրինք «Հայեր, միացե՛ք» երգը` ամեն անգամ նշելով և մեծարելով երգի անհայտ հեղինակին: Սփյուռքում 1990-ին հրատարակված («Քրիստափոր» մատենաշար, թիվ 2) «Հայդուկի երգեր» երգարանում տպագրված է «Գետաշեն» երգը (էջ 236), որում նշված է` խոսք՝ Գագիկ Նազարյան, երաժշտ.` Սահակ Սահակյան:
1992-ի աշնանը Մոնրեալում ձայնագրեցի իմ առաջին ալբոմը, որում նույնպես զետեղված է «Գետաշեն» երգը: Ի դեպ, Սփյուռքի գրեթե բոլոր համերգների հասույթը փոխանցվում էր Արցախ: Այն ժամանակ այդպես էր և այդպես էլ պիտի լիներ: Հետագայում «Գետաշենը» երգել եմ Բեյրութում, Հալեպում, Քուվեյթում, Փարիզում, Լոնդոնում, Միլանում, Թեհրանում, Երուսաղեմում` ամեն անգամ ներկայացնելով խոսքերի հեղինակին և երբևէ չնշելով իմ անունը։ Պահպանվում են և՛ Սիդնեյի համերգի տեսագրությունը, և՛ Հանրային հեռուստաընկերությունում «Գետաշենի» իմ առաջին կատարումը, և՛ երգարանը: Ինչպես տեսնում եք, խոսքերիս մեջ ո՛չ մաղձ կա, ո՛չ թույն և ո՛չ էլ զայրույթ (էս կյանքում ես շատ ավելի թանկ բաներ եմ կորցրել): Ինչևէ, ես շնորհավորում եմ Գուսան Հայկազունու 60-ամյակը և ցանկանում նրան երկար, առողջ ու բեղմնավոր ստեղծագործական կյանք: Բայց թող մեկ-մեկ էլ հիշատակի այն մարդկանց անունները, ովքեր առաջինը բարձրաձայնեցին իր անունը և բեմ բարձրացրին իր երգերը Սփյուռքում և հայրենիքում: Որովհետև իրեն գուսան համարող, իրեն արևորդի և Հայկազուն հռչակող մարդուն վայել չէ փոքրոգությունն ու մոռացկոտությունը:
Բազմաթիվ երգեր և բանաստեղծություններ եմ հեղինակել, բայց երբեք ինձ բանաստեղծ, աշուղ կամ գուսան չեմ համարել, նույնիսկ` երգիչ, որովհետև բանաստեղծը Չարենցն է, իսկ աշուղը՝ Սայաթ -Նովան ու Ջիվանին:
ՄԻ ԵՐԳԻ ՀԵՏՔԵՐՈՎ կամ ԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒՄ «Գետաշեն» ԵՐԳԻ ՄԱՍԻՆ 1988-ի այն երանելի տարիներին, երբ ես և իմ ընկերները գրեթե ամեն օր ու գիշեր Ազատության հրապարակի հարթակից ազգային երգեր էինք հնչեցնում՝ ոգեշնչելով մեր նորօրյա ֆիդայիներին, ինձ մոտեցավ Գագիկ Նազարյան անունով մեկը (այժմ` Գուսան Հայկազունը) և ասաց, որ երգեր է գրում։ Ար…ագ աչքի անցկացնելով մի քանի տեքստեր, որոնք ինձ բավականին դուր եկան, նրան տարա Թովմաս Պողոսյանի բնակարան, ձայնագրեցինք մի քանի երգեր, այդ թվում՝ «Հայեր, միացեք»-ը: Հիշեցնեմ, որ դա 1988 թվականն էր, երբ «Գետաշենը» դեռ ասպարեզում չկար: «Գետաշենի» տեքստը նա հետո ինձ տվեց. այն չորս քառյակ էր` առանց կրկներգի։ Տեքստում որոշ փոփոխություններ կատարեցի, օրինակ` հեղինակը գրել էր` «Թառել ես լեռներին», ես փոխեցի` «Բազմել ես լեռներին», կամ հեղինակը թվարկում էր Գետաշենի հարևան գյուղերը` Ազատ, Կամո, փոխեցի` «Կողքիդ հայկական շեներն են լքված» տողով, որից հետո երկրորդ քառյակը` «Չորս կողմդ անդունդ է», վերածեցի կրկներգի։ Ապա ստեղծեցի «Գետաշեն» հանրահայտ երգի մեղեդին, որը նոտագրեց կոմպոզիտոր Արտեմ Խաչատուրը: Եթե խոսքերի հեղինակն, ինչպես ինքն է պնդում, ունի այլ տարբերակ, թող ներկայացնի: Հետագայում` 1990-ի դեկտեմբերին, ես և Թովմաս Պողոսյանը Սիդնեյում առաջին անգամ ներկայացրինք «Հայեր, միացե՛ք» երգը` ամեն անգամ նշելով և մեծարելով երգի անհայտ հեղինակին: Սփյուռքում 1990-ին հրատարակված («Քրիստափոր» մատենաշար, թիվ 2) «Հայդուկի երգեր» երգարանում տպագրված է «Գետաշեն» երգը (էջ 236), որում նշված է` խոսք՝ Գագիկ Նազարյան, երաժշտ.` Սահակ Սահակյան: 1992-ի աշնանը Մոնրեալում ձայնագրեցի իմ առաջին ալբոմը, որում նույնպես զետեղված է «Գետաշեն» երգը: Ի դեպ, Սփյուռքի գրեթե բոլոր համերգների հասույթը փոխանցվում էր Արցախ: Այն ժամանակ այդպես էր և այդպես էլ պիտի լիներ: Հետագայում «Գետաշենը» երգել եմ Բեյրութում, Հալեպում, Քուվեյթում, Փարիզում, Լոնդոնում, Միլանում, Թեհրանում, Երուսաղեմում` ամեն անգամ ներկայացնելով խոսքերի հեղինակին և երբևէ չնշելով իմ անունը։ Պահպանվում են և՛ Սիդնեյի համերգի տեսագրությունը, և՛ Հանրային հեռուստաընկերությունում «Գետաշենի» իմ առաջին կատարումը, և՛ երգարանը: Ինչպես տեսնում եք, խոսքերիս մեջ ո՛չ մաղձ կա, ո՛չ թույն և ո՛չ էլ զայրույթ (էս կյանքում ես շատ ավելի թանկ բաներ եմ կորցրել): Ինչևէ, ես շնորհավորում եմ Գուսան Հայկազունու 60-ամյակը և ցանկանում նրան երկար, առողջ ու բեղմնավոր ստեղծագործական կյանք: Բայց թող մեկ-մեկ էլ հիշատակի այն մարդկանց անունները, ովքեր առաջինը բարձրաձայնեցին իր անունը և բեմ բարձրացրին իր երգերը Սփյուռքում և հայրենիքում: Որովհետև իրեն գուսան համարող, իրեն արևորդի և Հայկազուն հռչակող մարդուն վայել չէ փոքրոգությունն ու մոռացկոտությունը: Բազմաթիվ երգեր և բանաստեղծություններ եմ հեղինակել, բայց երբեք ինձ բանաստեղծ, աշուղ կամ գուսան չեմ համարել, նույնիսկ` երգիչ, որովհետև բանաստեղծը Չարենցն է, իսկ աշուղը՝ Սայաթ -Նովան ու Ջիվանին: