«Կայ Եւ Չկայ» Մենաթատրոնը

ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ՀԵՂԻՆԱԿ-ԲԵՄԱԴՐԻՉ ԱՆԱՀԻՏ ԱՐԱՄՈՒՆԻ-ՔԷՇԻՇԵԱՆԻ ՀԵՏ

Վարեց՝ ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ

Հոկտեմբերի 10ին Գլենդելում կայացաւ Անահիտ Արամունի Քէշիշեանի «Կայ եւ Չկայ» մենաթատրոնի պրեմիերան, որտեղ հեղինակն ինքնակենսագրական պատմութեան միջոցով նկարագրում է Խորհրդային Հայաստանի մի ողջ ժամանակաշրջան՝ հայրենադարձի աչքերով: Ներկայացումը Քէշիշեանի՝ հայրենիքում անցկացրած տասը տարիների ապրումների, զգացողութիւնների խտացումն էր, որ ժայթքեց որպէս ճիչ՝ գեղեցիկի, ուրախութեան ու տխրութեան հակասական տրամադրութիւններ հաղորդելով հանդիսատեսին: Գրականագէտ, դրամատուրգ, թարգմանիչ, բեմադրիչ եւ դերասան, Քալիֆորնիայի «Եու.Սի. Էլ.էյ.» համալսարանում հայագիտութեան դասախօս Անահիտ Արամունի Քէշիշեանը իւրատեսակ «անձնազոհութեան» է դիմել. հեղինակն անկեղծօրէն ներկայացնում է անձնական պատմութիւններ՝ լոյս սփռելու համար պատմութեան մի հատուածի վրայ, որ քօղարկուած է եղել Երկաթեայ վարագոյրով: «Ամէն անգամ այս պատմութիւնները յիշելիս վերադառնում եմ անցեալ, որտեղ կայ ցաւ ու դառնութիւն, երազի եւ իրականութեան բախում, ինչն արտայայտելու համար հոգեկան մեծ ուժ եւ յամարձակութիւն է պահանջւում», խոստովանում է Անահիտը: Իր կանացի զգայունութեամբ, անկեղծութեամբ եւ հիւմըրով Անահիտ Արամունի Քէշիշեանն անդրադառնում է թէեւ այլ ժամանակաշրջանում, սակայն այսօր էլ չափազանց արդիական մի թեմայի, որ յատուկ ուշադրութեան եւ հոգածութեան կարիք ունի:
«Լունա» թատերասրահում ներկայացումները կը շարունակուեն Հոկտեմբերի 17ին, 20ին, 24ին, 27ին, 31ին, Հինգշաբթի օրերը, երեկոյեան 7:30ին, Կիրակի՝ ժամը 6ին:  Տոմսեր կարող էք ձեռք բերել՝ զանգահարելով 818-395-8227 հեռախօսահամարով:
Ստորեւ մեր հարցազրոյցը Անահիտ Քէշիշեանի հետ՝ գրականութեան, ներկայացման, հայրենադարձութեան եւ հայերի համար 21րդ դարի մարտահրաւէրների մասին.

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ձեր պատմութեամբ ներկայացնելով 1970-80ականների հայրենադարձի կեանքը Խորհրդային Հայաստանում, լոյս էք սփռում մի ժամանակաշրջանի վրայ, որտեղ իրականութիւնը, գոնէ հայրենադարձի համար,  հեռու էր երազած հայրենիքի պատկերից:
ԱՆԱՀԻՏ ԱՐԱՄՈՒՆԻ.- Մենք Պարսկաստանում բոլորովին այլ պատկերացում ունէինք Սովետական Հայաստանի մասին: Խորհրդային հզօր քարոզչամեքենան մեզ հաւատացրել էր, որ Խորհրդային Միութիւնում հաւասարութիւն է, ծորակներից կաթ է հոսում: Այս տրամադրութիւններով, մեր ընտանիքը 1970 թուականին մեկնեց Խորհրդային Հայաստան եւ բախուեցինք բոլորովին այլ իրականութեան: Այդ տարիները համարւում էին առաւել ծաղկուն, եւ դա գուցէ այդպէս էր խորհրդային ազգերի, աւելի վաղ հայրենադարձուածների համար, ովքեր ապրել էին սովի եւ աքսորի տարիներ, սակայն մեր համար պատկերը մռայլ էր: Հայրենասիրական վեհ զգացումները, որ մենք փայփայել էինք Իրանում, Սովետական Հայաստանում փշրւում էին՝ բախուելով համակարգին: Այն հանգամանքը, որ ինձ պատժում էին Ցեղասպանութեան յուշահամալիր այցելելու կամ հայրենասիրական բանաստեղծութիւն ասմունքելու համար՝ դառնացնում էր հոգիս: Հայրենադարձների մեծ մասն էր հիասթափուած: Մենք շատ խոցելի վիճակում էինք. ոմանք իրենց ընտանիքի անդամներից էին բաժանուել անվերադարձ, քանզի յետդարձ չկար, ոմանք, ինչպէս նաեւ մեր ընտանիքը՝ ծանր սոցիալական պայմաններում էինք, իսկ հիւրընկալող կողմին այդ ամէնը չէր յուզում: Յայտնուել էինք փակուղում դատապարտուածի զգացումով՝ մեր երազած հայրենիքում:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Խորհրդային տարիների հայ գրականութիւնը երբեւէ  անդրադարձե՞լ է այդ  իրականութեանը եւ հայրենադարձի խնդիրներին:
ԱՆԱՀԻՏ ԱՐԱՄՈՒՆԻ.- Ուղղակի անդրադարձ չկայ: Սոցռէալիզմի պարտադրած գրական քաղաքականութեան տարիներն էին, եւ անհնար էր ամբողջութեամբ ճշմարիտ, իրականութիւնն արտացոլող գրական գործ ստեղծել: Գրողներն անդրադարձել են այդ ժամանակաշրջանին զուտ իրավիճակային նկարագրութեամբ: Խորհրդային կարգերի փլուզումից յետոյ եւս նպատակային անդրադարձ չի եղել անցեալին: Նոյնիսկ 90ականների կէսերին Գուրգէն Խանջեանի, Նորայր Ադալեանի, Լեւոն Խեչոյեանի ստեղծագործութիւններում ուղղակի աղերսներ կային սովետական ոճին, որովհետեւ չէիր կարող անմիջապէս թօթափուել անցեալից: Այսինքն, նրանց գործերում դեռ զգացւում էր թէեւ տապալուած, բայց խորհրդային իրականութիւնը եւ սովետական մարդը: Գիտական մօտեցում չի եղել ժամանակաշրջանին, այնինչ սա իսկապէս կարեւոր նշանակութիւն ունեցող հարց է, որ պահանջում է ուսումնասիրութիւն, մեր սոցիալական հոգեբանութեան վերլուծութիւն, հանրային քննարկումներ: Ափսոսում եմ, որովհետեւ խորհրդային ժամանակներում ապրած սերունդները եթէ այժմ չարձանագրեն, յաջորդ սերունդներն արդէն չեն յիշելու:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ստացւում է, որ խորհրդային տարիների հայրենադարձների մասին ընդահանրապէս որեւէ գրականութիւն չկայ եւ ձեր գործն աննախադէպ է բնոյթով: Անձնական պատմութեան միջոցով, դուք մի ողջ ժամանակաշրջան էք բնութագրել:
ԱՆԱՀԻՏ ԱՐԱՄՈՒՆԻ.- Եղբայրս՝ Խորէն Արամունին իր «Ուղղիչ տունը» գրքում անդրադարձել է Սովետական Հայաստանում մեր ապրած տասը տարիների իր փորձառութեանը: Որպէս գրական գործ, շատ լաւն է նրա գիրքը, բայց Խորէնն իրադրութիւնների ներսից է խօսում. ապրելով եւ ճանաչելով իրականութիւնը, նա  յարմարուել էր եւ այդ դիտակէտից է ներկայացրել իրականութիւնը: Իմ դէպքում՝ 14ամեայ աղջնակն է, ով տեսակով ուրիշ էր եւ տարբերւում էր. տարիների ընթացքում չփոխուեց ու չհամակերպուեց շրջապատին՝ նոյնիսկ ապրելով ծանր սոցիալական վիճակում, ունենալով հիւանդ հայր, փլուզուած երազանքներ՝ երազած հայրենիքի մասին: Ես համարձակ էի, տարբեր էր իմ կեցուածքը, աշխարհայեացքը ու թէեւ շատ լաւ ընկերներ ձեռք բերեցի, մարդկանց հետ ծանօթացայ, ովքեր մեծ ազդեցութիւն ունեցան իմ հայեացքների ձեւաւորման հարցում, բայց միենոյնն է՝ չդարձայ այդ հասարակութեան մասը: Ես այդ իրականութեան ներսում լինելով, դրսից եմ ներկայացրել այն: Այս առումով գործս աննախադէպ է: Նաեւ բացառիկ է անկեղծութեան առումով, թէ ինչ խորքերի կարող է հասնել հեղինակն իր անձնականին անդրադառնալով: Ընդհանրապէս, գրականութիւնն անձնական է, բայց անպայման ինչ որ գոյներ, համեր են հաղորդւում՝ տուեալ գործը  գեղարուեստական դարձնելու համար:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- «Կայ եւ Չկայ» մենաթատրոնում դուք չափազանց անկեղծ էք եւ բեմից համարձակօրէն խօսում էք ձեր յոյզերի ու զգացողութիւնների մասին:
ԱՆԱՀԻՏ ԱՐԱՄՈՒՆԻ.- Ինձ համար, որպէս պատմողի, ներկայացնողի՝ կարեւոր է անկեղծութիւնը: Այն ինչ ես անում եմ բեմում, նման է մերկանալուն: Ես հանդիսատեսին պատմում եմ ամէնը, ինչ կայ իմ ներսում, որոշ իրադարձութիւններ, որոնց մասին նոյնիսկ հարազատներիս չեմ պատմել: Անկեղծանալու այդ պահը բխում է ներսից, երբ գնում ես դէպի ինքդ քո խորքերն ու վերհանում անցեալդ: Եւ այդ պահին կարեւոր չէ, թէ ինչպէս հանդիսատեսը կ՛ընկալի քեզ՝ կը սիրի, թէ կը հեգնի, կը խղճայ, թէ կը ծիծաղի: Գրքի կամ յօդուածի դէպքում հեղինակն աւելի հանգիստ է, որովհետեւ անմիջականօրէն չի տեսնում ընթերցողի վերաբերմունքը: Բեմի վրայ սակայն, դու դատապարտուած ես, որովհետեւ դէմ յանդիման կանգնած ես հանդիսատեսիդ առջեւ եւ մի զգացողութիւն է, կարծես պատրաստւում ես գնդակահարուելու, երբեմն էլ՝ զգում ես այդ գնդակները: Բեմում անկեղծութիւնը կարեւոր է, եւ դրա համար հոգեկան մեծ ճիգ եւ ուժ է պահանջւում: Իհարկէ, անկեղծութիւնը յաջողութեան գրաւական չէ, բայց եթէ գրական գործը անկեղծ չէ, որքան ուզում ես զարդարիր՝ տեղ չի հասնի:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ներկայացման մէջ նկատելի էր, որ չնայած ցաւին ու դառնութեանը, վերաբերմունքը հայրենիքի նկատմամբ երբեք չի փոխուել:
ԱՆԱՀԻՏ ԱՐԱՄՈՒՆԻ.- Իմ տառապանքները երբեք չպակասեցրին սէրս առ իմ երկիր, նրա անցեալն ու ներկան, նրա գրողին ու գիւղացուն: Ինձ համար շատ դժուար էր հեռանալ 1980թ.ին, երկատուածութեան զգացում էր ստեղծուել: Խորհրդային կարգերի փլուզումից յետոյ, 1990 թուականից սկսած, ես ամէն տարի Հայաստան եմ այցելել, այնտեղ նորից համալսարան եմ գնացել եւ կապս հայրենիքիս հետ երբեք չի ընդհատուել: Հայաստանից հեռանալուց ի վեր երազել եմ իմ այդ տարիները վերածել վէպի, սակայն միայն վեց տարի առաջ կարողացայ անդրադառնալ եւ արդիւնքը այս ներկայացումն է:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Դուք անդրադարձել էք մի թեմայի, որն այսօր էլ արդիական է: Հայրենադարձութեան նոր ալիք է սկսուել, ու թէեւ Հայաստանն անկախ է, այսօր էլ կան խնդիրներ, որոնց բախւում են հայրենիք վերադարձողները: Ինչպէ՞ս կարելի է յաղթահարել դրանք, որպէսզի նրանք խուսափեն հիասթափութիւններից:
ԱՆԱՀԻՏ ԱՐԱՄՈՒՆԻ.- Շատ կարեւոր է խօսելը, արտայայտուելը, գրելը, խնդիրները բարձրաձայնելը: Միայն այդպէս է հնարաւոր պատկերել իրականութիւնը եւ յաղթահարել խոչընդոտները: Իմ պատմութիւնը անձնական է, սակայն այդպէս է ստեղծւում գրականութիւնը՝ արծարծում է խնդիրը, լոյս է սփռում իրականութեան վրայ: Օրինակ, իմ հայաստանցի սերնդակիցներից մէկը խոստովանեց, որ իր համար 70ականների իրականութիւնը բոլորովին տարբեր է եղել, եւ իմ ներկայացումով իր համար շատ հարցեր յստակացել են: Այսինքն ես ինչ որ հարթութեան մէջ եմ դնում մի շարք հարցեր: Սահմանադրութեան առաջին կէտը խօսքի ազատութիւնն է: Սա պատահական չէ: Այսօրուայ հայրենադարձութիւնը մեծ թիւ է կազմում, սակայն կրկին խորթութիւն կայ հայաստանցու եւ սփիւռքահայի միջեւ, եւ ցաւալի է, որ ջանքեր չեն գործադրւում ընդհանրութիւններ ստեղծելու համար: Օրինակ, հեռուստածրագրեր կամ հանրային քննարկումներ չեն կազմակերպւում, որ տարբեր խմբեր մասնակցեն եւ խօսեն իրենց յուզող խնդիրներից, միաժամանակ, ընդհանուր հետաքրքրութիւնների դաշտ ձեւաւորեն, ինչը կը հեշտացնի ինտեգրումը (համարկումը-Խմբ.): Վերջերս իմ համար մի ուրախալի երեւոյթ արձանագրեցի. սոցիալական «Ֆէյսբուք» ցանցում հայաստանցի երիտասարդ ակտիւիստները ուրախ զարմանքով նկատել էին, որ իրենց սերնդակից հայրենադարձները մեծ ակտիւութեամբ են մասնակցում Հայաստանում տեղի ունեցող հասարակական տարբեր շարժումներին, ունեն նոյն մտահոգութիւնները: Սա հէնց այն է, ինչին ես սպասում էի: Մենք պէտք է միասնական լինենք, եւ գիտակցենք, որ բոլորիս նպատակը մէկն է եւ փոփոխութիւնների կարող ենք հասնել՝ բարձրաձայնելով խնդիրները: Դրանք արագօրէն գուցէ չեն լուծուի, բայց շարժումը կը սկսուի: Օրինակ, Էրեբունի-Երեւանի տօնակատարութիւններից յետոյ, սոցիալական ցանցերը ողողուած էին քաղաքի տարբեր հատուածներում աղբային կուտակումների լուսանկարներով, այդ ծաղրով լի մտահոգ անդրադարձն արդէն իսկ ցուցիչն է, որ արդիւնքում փոփոխութիւններ անպայման կը լինեն:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ո՞րն է հայի մարտահրաւէրը 21րդ դարում:
ԱՆԱՀԻՏ ԱՐԱՄՈՒՆԻ.- Ինձ համար առաջին խնդիրը մարդկային խառնուածքի փոփոխութիւնն է: Չի կարելի յոյս դնել միայն սերնդափոխութեան վրայ, պէտք է սկսենք ճանաչել ինքներս մեզ եւ վերացնենք արատաւոր երեւոյթները: Ես մտավախութիւն ունեմ, որովհետեւ մենք 20 տարի անընդմէջ դժգոհում ենք Ազգային ժողովի եւ այլ ընտրովի պաշտօնեաներից, ինչը նշանակում է, որ մի բան մի տեղ խիստ սխալ է: Նրանք մեր հայրերն են, մեր եղբայրները, եւ խնդիր ունենք բոլորս, որը շատ խորքային է: Պէտք է բարձրաձայն քննարկենք մեր մարդկային խառնուածքը  եւ այս առումով, ամենամեծ փոփոխութիւնը, որ կը ցանկանայի տեսնել՝ ամբարտաւանութեան, մեծամտութեան վերացումն է: «Ես կարող եմ», «Ես ամէն ինչ գիտեմ» տեսակը պէտք է վերանայ եւ չլսողի տեսակը վերանայ: Մեր մշակոյթի մէջ ամենամեծ խնդիրը լսել չկարողանալն է: Հայաստանում, օրինակ, իմ սերնդակիցները չեն ցանկանում լսել, թէ ինչ է ցանկանում ասել դիմացինը նոյնիսկ այն դէպքում, երբ հարց տուողն ինքն է: Եւ այս երեւոյթը, ցաւօք, վերաբերում է նաեւ մտաւորականին: Որոշ երեւոյթներ անցեալի ծագում ունեն: Խօսելով, գրելով, վերլուծելով, թէկուզ ցաւով անդրադառնալով անցեալին, կարող ենք ճանաչել ինքներս մեզ եւ հասկանալ, թէ ինչու կան մեր հասարակութիւնում նման երեւոյթներ եւ մարդիկ: Այս հարցերը պէտք է արծարծուեն հանրային տարբեր ձեռնարկների ժամանակ թե՛ Հայաստանում, թե՛ Սփիւռքում: Դրան պէտք է աջակցեն լրատուամիջոցները՝ ամբիոն տրամադրելով եւ առաջնորդուելով գաղափարով եւ ոչ թէ միայն նիւթականով: