
ԵՐԵՒԱՆ, «Թերթ».– «Եղիշէ Չարենց տպագրելը Հայաստանում տնտեսապէս վնասակար է, բարոյապէս՝ տասնապատիկ արդարացուած»: «Թերթ»ին հետ ունեցած զրոյցին ընթացքին այս մասին յայտնած է «Անտարես» հրատարակչութեան տնօրէն Արմէն Մարտիրոսեանը՝ ի պատասխան այն հարցումի, թէ Չարենցը արդեօք պահանջուա՞ծ է հայ ընթերցասէր հասարակութեան կողմէ:
«Մենք հաճոյքով ենք կրում էդ վնասը: Հաստատ բարոյական օգուտները Չարենցի դէպքում ծածկում են: Ու ոչ միայն Չարենցը, այլ առհասարակ գիրք հրատարակելը Հայաստանում վնասաբեր է, եթէ դա դասագիրք չէ, ապա հասարակութեան կողմից պահանջարկ չունի: Եւ մի ուրիշ բան էլ ասեմ, որ, ցաւօք, Հայաստանում հիմնական ընթերցման լեզուն ռուսերէնն է», դիտել տուած է Արմէն Մարտիրոսեանը, որ այս բնագաւառին մէջ կատարուած ներդրումները նկատած է ապագայի համար գնահատելի՝ այն յոյսով, որ 25 տարի ետք ընթերցողները կ՛աւելնան։
Յիշեցնենք, որ այսօր հայ հանճարեղ բանաստեղծ Եղիշէ Չարենցի մահուան տարելիցն է:
«Անտարես» հրատարակչութիւնը ծրագրած է յառաջիկայ տարի տպել Չարենցի «Երկիր Նայիրի»ն՝ տպագրական նոր ձեւերով ու հմտութիւններով: «Միշտ էլ եղել են այդ «պոլեմիկաները», թէ ինչու է վէպը կոչւում ֆուտուրիստական, պոեմատիպ (հէնց Չարենցի կողմից) եւ կարծում ենք՝ այդ գաղտնիքները, որ այսքան տարի յետոյ գտել է գրականագէտ Արքմենիկ Նիկողոսեանը, ծաւալուն առաջաբանով կը ներկայացնի ու, հաւանաբար, հնարաւորութիւն կ՛ունենանք նոր հայեացքով նայել «Երկիր Նայիրի»ին», ըսած է գրահրատարակիչը:
Նախատեսուած է, որ յառաջիկայ քսան տարուան ընթացքին Արմէն Մարտիրոսեան աւարտին հասցնէ Եղիշէ Չարենցի գիտական հրատարակութիւնը, որ պիտի ըլլայ ամբողջական եւ ընդգրկէ թարգմանութիւնները, նամակները կամ ինչպէս ինք նշած է՝ «Չարենցի որեւէ տառ, որեւէ անձեռոցիկի վրայ գրուած միտք կամ նշան»:
Նախորդ տարի «Անտարես» հրատարակչութիւնը տպագրած է Եղիշէ Չարենցի եռահատորեակը, որ կը ներառէ նաեւ տպագրութենէն հանուած «Գիրք Մնացորդաց»ը: «Իր բանտարկուած գրքի կրկնօրինակն է, որը հրատարակել էր գրականագէտ Դաւիթ Գասպարեանը, միայն յառաջաբանն է բացակայելու եւ ժառանգների հետ համաձայնեցուած՝ մէկ-երկու բանաստեղծութիւն», բացատրած է ան։
Յիշեցնենք, որ մօտ երեք տարի առաջ գրականագէտ Դաւիթ Գասպարեանը պատրաստեց եւ պետական պատուէրով հրատարակեց Չարենցի «Գիրք Մնացորդաց»ը՝ Չարենցի 1934-1937 թուականներու ձեռագիրներու հիման վրայ, որոնց մէջ կային նաեւ բանաստեղծին տարփական բանաստեղծութիւնները:
«Թերթ»ին հետ ունեցած զրոյցին ընթացքին գրականագէտ Արքմենիկ Նիկողոսեանը յայտնած է, որ Եղիշէ Չարենցի ժառանգորդներուն, աւելի ճիշդ անոր դստեր՝ Անահիտ Չարենցի խնդրանքով գիրքը գրախանութներ չէ ղրկուած:
«Ես կարծում եմ, որ հանճարների ստեղծագործութիւնների մասին խօսելիս էդ մեր կարծիքները, կարծրատիպերը չպէտք է ազդեն: Եթէ գրել է, ուրեմն գրել է, որ հարիւր տարի յետոյ էլ ընթերցողը ընթերցի: Հայաստանի Սահմանադրութեամբ Հայաստանի նախագահի պաշտօնը զբաղեցնող որեւէ անձ արգելի գիրք, յօդուած, չկայ նման բան: Կայ մի բացառութիւն, որ դա չպէտք է լինի պոռնոգրաֆիա, միջազգային ատելութիւն, թշնամանք տարածող նիւթեր: Մնացած ամէն ինչ ազատ է, իսկ պոռնոգրաֆիան վերաբերում է գրաֆին եւ գիրքը չի կարող պարունակել ոչ մի պոռնոգրաֆիա», դիտել տուած է Արմէն Մարտիրոսեանը՝ այդ գիրքը կոչելով «բանտարկուած» եւ մեկնաբանած է, թէ ինչո՛ւ այդպէս կ՛անուանուի. «Այն բանտարկուած է (փաստօրէն ընթերցողի սեղանին չի հասել) եւ, ցաւօք, սեւ շուկայում էլ վաճառւում է: 21րդ դարում որեւէ պետութիւնում որեւէ գիրք չպէտք է բանտարկուի»:
Ի պատասխան այն հարցումին, թէ գիրքը «բանտարկուած է» Չարենցի դստե՞ր խնդրանքով՝ Արմէն Մարտիրոսեան ըսած է. «Ի՞նչ կապ ունի ում, թէկուզ Տէր Աստծոյ… շատ լաւ է, որ Անահիտ Չարենցի կարծիքը էդ է, բայց Անահիտ Չարենցի կարծիքը ինչո՞ւ պիտի իմ վրայ տարածուի, ինչո՞վ եմ մեղաւոր, որ Անահիտ Չարենցը էդպէս է կարծում, թէեւ ես շատ յարգում եմ նրան»:
Գրահրատարակիչը հաստատած է, որ Չարենցը վաղուց հեղինակային իրաւունքներու տակ գտնուող հեղինակ չէ եւ նման սահմանափակումներ անընդունելի են։