ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ.- Ստորեւ կը ներկայացնենք վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի Ստեփանակերտի մէջ կայացած Հայաստանի եւ Արցախի Ազգային անվտանգութեան խորհուրդներու համատեղ նիստի ընթացքին ունեցած ելոյթի բնագիրը.
Թոյլ տուէք ողջունել Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Արցախի Հանրապետութեան անվտանգութեան խորհուրդների համատեղ նիստը, որն աննախադէպ իրադարձութիւն է մեր հանրապետութիւնների գոյութեան ողջ ընթացքում: Այս իրադարձութիւնն ունի շատ խորհրդանշական եւ միւս կողմից՝ շատ կոնկրէտ իմաստ: Սա նշանակում է, որ Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Արցախի Հանրապետութեան յարաբերութիւնները թեւակոխում են որակապէս մի նոր փուլ: Թէ առաջիկայում ուրիշ ինչպիսի դրսեւորումներ կարող է ունենալ այդ փուլը, թերեւս մեր այսօրուայ քննարկման կարեւորագոյն թեմաներից է:
Յարգելի գործընկերներ,
2018 թ. Դեկտեմբերի 9ին Հայաստանում տեղի ունեցած խորհրդարանական ընտրութիւններից յետոյ սա իմ առաջին այցն է Արցախի Հանրապետութիւն, եւ ուզում եմ ընդգծել, որ խորհրդարանական ընտրութիւններում «Իմ քայլը» դաշինքը Հայաստանի ժողովրդից ուժեղ մանդատ է ստացել՝ Արցախի Հանրապետութեան սուբյեկտութեան մակարդակը բարձրացնելու եւ արցախեան հիմնահարցի կարգաւորման բանակցային գործընթացում Արցախի՝ որպէս հակամարտութեան հիմնական կողմի ներգրաւուածութեանն ուղղուած քայլեր անելու համար: Սրանք կէտեր են, որոնք առանցքային նշանակութիւն են ունեցել «Իմ քայլը» դաշինքի նախընտրական ծրագրում:
Հայաստանի Հանրապետութեան կառավարութիւնը եւ ես՝ որպէս ժողովրդի վստահութեան քուէն ստացած վարչապետ, ըստ այդմ հետեւողական քայլեր ենք ձեռնարկելու այս ուղղութեամբ, եւ այս հարցը եղել եւ շարունակելու է մնալ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի եւ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հետ մեր քննարկումների կարեւորագոյն կէտերից մէկը: Հարկ եմ համարում ընդգծել, որ Արցախի ներգրաւուածութիւնը բանակցային գործընթացում մեզ համար քմահաճոյք չէ, ոչ էլ առաւել եւս նախապայման, այլ պարզ արձանագրումն այն բանի, որ Լեռնային Ղարաբաղի կարգաւորման հարցում առանցքային նշանակութիւն ունի Արցախի ներգրաւուածութիւնը:
Այս դիրքորոշումն արտայայտում է մեր յարգանքը ոչ միայն Արցախի ժողովրդի եւ նրա իրաւունքների, այլեւ բանակցային գործընթացի մասնակից մեր բոլոր գործընկերների նկատմամբ, որովհետեւ մենք իրապէս շահագրգիռ ենք եւ ուզում ենք հասնել հարցի բացառապէս խաղաղ կարգաւորմանը եւ հաւատում ենք բանակցային գործընթացին, որի արդիւնաւէտութիւնը մեզ համար կարեւորագոյն առաջնահերթութիւն է, իսկ բանակցային գործընթացի արդիւնաւէտութեան առումով այս հարցը, ինչպէս նշեցի, առանցքային նշանակութիւն ունի:
Բանակցութիւնների մինչեւ այժմ յայտնի շրջանակը, ըստ էութեան, ներառում են շահագրգիռ բոլոր կողմերին, բացի մէկից: Այդ բանակցութիւններում ներկայացուած է Ադրբեջանը՝ ի դէմս նախագահ Ալիեւի: Վերջինս, ի դէպ, ներկայացնում է նաեւ, ինչպէս ինքն է սիրում ասել, Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանական համայնքը, որովհետեւ այդ համայնքի ներկայացուցիչները, հանդիսանալով Ադրբեջանի քաղաքացի, մասնակցել են Ադրբեջանի նախագահական ընտրութիւններին եւ, հետեւաբար, Ադրբեջանի նախագահին տուել են նաեւ իրենց ներկայացնելու լիազօրութիւն, հետեւաբար բանակցային սեղանի շուրջ Ադրբեջանի նախագահի ներկայութիւնն ապահովում է նաեւ ժամանակին Ղարաբաղում ապրած ադրբեջանցիների ներկայութիւնը:
Այդ բանակցութիւններում ներկայացուած է նաեւ Հայաստանի Հանրապետութիւնը՝ ի դէմս երկրի վարչապետի, որը տուեալ դէպքում հանդէս է գալիս որպէս Հայաստանի Հանրապետութեան ժողովրդի կողմից ընտրուած ներկայացուցիչ: Հետեւաբար, Հայաստանի ժողովուրդը նոյնպէս ներկայացուած է բանակցային գործընթացում:
Ի դէմս ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահութեան՝ բանակցային գործընթացում ներկայացուած է նաեւ միջազգային հանրութիւնը: Այս ամէնը, իհարկէ, լաւ է ու չափազանց կարեւոր, եւ մենք բարձր ենք գնահատում այն ջանքերը, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրները ներդրել են եւ ներդնում են կարգաւորման գործընթացում: Բայց գլխաւոր հարցը հետեւեալն է՝ իսկ բանակցային գործընթացում ո՞վ է ներկայացնում Արցախի ժողովրդին կամ, ինչպէս որոշ դէպքերում ասւում է, Ղարաբաղի հայութեանը: Խնդիրն այն է, որ բանակցային գործընթացում այսօր Արցախի ժողովրդին ներկայացնելու լիազօրութիւն, լեգիտիմութիւն ունեցող ոեւէ ներկայացուցիչ չկայ, որովհետեւ բանակցային սեղանի շուրջ ներկայ չէ Արցախի ժողովրդի կ՛ամ, ինչպէս մեր որոշ գործընկերներ գերադասում են ասել, Ղարաբաղի հայութեան քուէն, լիազօրութիւնն ստացած որեւէ սուբյեկտ:
Բազմիցս ասել եմ, որ Հայաստանի վարչապետը չի կարող նման լիազօրութիւն կատարել՝ այն պարզ պատճառով, որ Արցախի ժողովուրդը Հայաստանի ընտրութիւններին չի մասնակցում, չի քուէարկում եւ, ուրեմն Հայաստանի վարչապետը չի մտնում Արցախի ժողովրդին ներկայացնելու լիազօրութիւն ունեցող անձանց շրջանակի մէջ: Եւ սա ոչ թէ քմահաճոյքի, նախապայմանի, այլ սովորական լեգիտիմութեան (օրինականութեան-Խմբ.) հարց է, իսկ լեգիտիմութիւնը ժամանակակից յարաբերութիւնների առանցքային գործօն է՝ ոչ միայն ներքաղաքական, այլեւ միջպետական եւ միջազգային յարաբերութիւններում:
Ի դէպ, անհեթեթ են բոլոր այն մեկնաբանութիւնները, թէ Հայաստանի Հանրապետութիւնը կամ վարչապետը այս դիրքորոշմամբ իրենց ուսերից թօթափում են պատասխանատուութիւնը եւ այն դնում են Արցախի իշխանութեան կամ ժողովրդի վրայ: Որեւէ շահարկման տեղ չթողնելու համար հարկ եմ համարում ընդգծել՝ Հայաստանի Հանրապետութիւնը եղել է, կայ եւ կը մնայ Արցախի անվտանգութեան թիւ մէկ երաշխաւորը եւ կը շարունակի իր ներգրաւուածութիւնը խաղաղութեան գործընթացում:
Յաջորդ կարեւորագոյն հարցը, որին անհրաժեշտ է պատասխանել, հետեւեալն է՝ իսկ Հայաստանի կառավարութիւն ընդունո՞ւմ է արդեօք ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների կողմից առաջ քաշուող 3 սկզբունքները եւ 6 տարրերը՝ որպէս բանակցային գործընթացի հիմք: Սա իսկապէս կարեւորագոյն հարց է, բայց այս հարցին ի պատասխան մենք կարիք ունենք կարեւոր պարզաբանումների: Իսկ ի՞նչ կարող են նշանակել այդ սկզբունքները գործնականում, եւ ո՞ւմն է դրանք մեկնաբանելու իրաւունքը: Սա կարեւոր է, որովհետեւ այն, ինչպէս այդ սկզբունքները մեկնաբանում է Ադրբեջանը, մեզ համար անընդունելի է: Մենք, իհարկէ, կարող ենք հանդէս գալ այդ սկզբունքների սեփական մեկնաբանութեամբ, բայց դա անիմաստ է, որովհետեւ մեր նպատակը ոչ թէ լեզուակռիւն է, այլ արդիւնաւէտ բանակցային գործընթացը: Եւ հետեւաբար, բանակցային գործընթացի հիմք պէտք է դառնան տարընթերցումների տեղիք չտուող արձանագրումները: Բայց համանախագահների կողմից առաջարկուած սկզբունքները, տարրերը, ինչպէս արդէն նշեցի, վերջին 10 տարիներին ամենատարբեր եւ ամենատարածական մեկնաբանութիւնների տեղիք են տուել, եւ հետեւաբար, առաջիկայ բանակցային գործընթացի կարեւորագոյն նպատակը պէտք է լինի այսպէս ասած հիմնական հասկացութիւնների՝ 3 սկզբունքների եւ 6 տարրերի պարզաբանումը, եւ մենք պատրաստ ենք նաեւ այսպիսի խօսակցութեան:
Յաջորդ կարեւորագոյն խնդիրը ժողովուրդներին խաղաղութեան նախապատրաստելն է: Հարկ եմ համարում ընդգծել, որ ժողովուրդներին խաղաղութեան նախապատրաստելը չի կարող լինել բանակցութիւններում ներգրաւուած կառավարութիւններից որեւէ մէկի առանձին խնդիրը, եւ դա համատեղ աշխատանք է: Նկատի ունեմ, օրինակ, ադրբեջանական հանրութեանը խաղաղութեան նախապատրաստելը ոչ միայն Ադրբեջանի, այլեւ Հայաստանի իշխանութիւնների մասնակցութեամբ պէտք է տեղի ունենայ: Հէնց այս գիտակցումն էր, որ ինձ ստիպեց 2018թ. աշնանը Հայաստանի Ազգային ժողովի ամբիոնից հանդէս գալ մեր իրականութեան համար, ըստ էութեան, աննախադէպ մի յայտարարութեամբ՝ ասելով, որ Ղարաբաղի հարցի որեւէ լուծում պէտք է ընդունելի լինի Հայաստանի ժողովրդի, Արցախի ժողովրդի եւ Ադրբեջանի ժողովրդի համար: Սա իմ ներդրումն էր ոչ միայն Հայաստանի ու Արցախի, այլեւ Ադրբեջանի ժողովրդին խաղաղութեան նախապատրաստելու գործում: Ցաւօք, Ադրբեջանի նախագահի կողմից մենք համարժէք յայտարարութիւններ, քայլեր չենք տեսնում: Չնայած սրան՝ պատրաստ եմ շարունակել երկխօսութիւնը ոչ միայն Ադրբեջանի նախագահի, այլեւ Ադրբեջանի ժողովրդի հետ, որովհետեւ համոզուած եմ՝ Ադրբեջանի ժողովուրդը խաղաղասէր է նոյնքան, որքան Հայաստանի ժողովուրդը, որքան Արցախի ժողովուրդը: