Վարեց՝ ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ

ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս էք գնահատում ՍԴ խնդիրը հանրաքուէով հանգուցալուծելու իշխանութիւնների մօտեցումը՝ հաշուի առնելով, որ ընդդիմադիրները մատնանշում են, որ այն տեղի է ունենում ընթացակարգային լուրջ խախտումներով՝ շրջանցելով սահմանադրական կարգաւորումները: Ձեր կարծիքով՝ սա՞ էր միայն ռացիոնալ (բանական-Խմբ.) լուծումը:
ՍՈՒՐԷՆ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Բազմիցս նշել ենք, որ կեղծուած սահմանադրութիւնը որպէս յարաբերութիւնների հիմք դնելու հետեւանքը լինելու է այն, որ լղոզուելու (ապականուելու-Խմբ.) են ճշդի ու սխալի սահմանները: Քաղաքական որեւէ դերակատար, մատնանշելով դրա կեղծուած բնոյթը, կարող է հանգիստ խախտել «սահմանադրութիւնը»: Եւ հակառակը, պատեհ առիթով էլ կարող է վկայակոչել «սահմանադրութիւնը», երբ իրեն պէտք է դրանով հիմնաւորել իր ասելիքը: Այդ պատճառով, մինչեւ նոր ու լեգիտիմ (օրինական-Խմբ.) սահմանադրութեան ընդունումը մենք անընդհատ բախուելու ենք այսպիսի խնդիրների:
Խախտուելիք ընթացակարգի իմաստը հեղինակաւոր կառոյցից կարծիք հարցնելն է, թէ որքանով է հանրաքուէի դրուելիք հարցը համապատասխանում մեր սահմանադրութեանը: Բայց հարց է առաջանում՝ արդեօք ՍԴն, որտեղ պէտք է դիմել, հեղինակաւո՞ր է: Բազմիցս գնահատականներ են հնչել, որ հանրութիւնը վստահութիւն չունի այդ կառոյցի նկատմամբ: Ես էլ այդպիսի վստահութիւն չունեմ: Ես կարծում եմ, որ որպէս ինստիտուտ (հիմնարկ-Խմբ.) այն իրեն վարկաբեկել է վերջին տասնամեակների ընթացքում: Այդ կառոյցը ստեղծուած էր սահմանադրական արդարադատութիւն իրականացնելու համար, բայց մեծապէս նոյն կազմով այդ դատարանը լուռ հետեւել է, թէ ինչպէս է խախտւում սահմանադրական կարգը, իսկ որոշ դէպքերում դրան փութաջանօրէն հաւանութիւն է տուել: Կարծում եմ, որ անկախ օրէնսդրական կարգաւորումներից, այդ անձեր ձեւաւորած կառոյցից, փոփոխութիւնների համար թոյլտուութիւն հարցնելու ձեւական պարտաւորութիւնը կարելի է շրջանցել: Այ, երբ կը ձեւաւորուի լեգիտիմ դատարան, որի սահմանադրական արդարադատութեան իրականացնելու մղումների մէջ կասկած չի լինի, ես, որպէս ՀՀ մի քաղաքացի, դէմ կը լինեմ, որ չդիմեն:
Իսկ լուծումները բազմաթիւ էին: Ընտրուել է այս մէկը, որի հետ իրականում ոչ մի խնդիր չկայ: Ասեմ աւելին, եթէ սա դիտարկենք որպէս սադրանք՝ Սահմանադրական դատարանի, սահմանադրութեան, սահմանադրականութեան, պետութեան էութեան, պետական համակարգի տարբեր ճիւղերի տարանջատուածութեան մասին մտածելու, ապա գուցէ սա հէնց այն էր, ինչ պէտք էր մեզ: Եթէ այլ կերպ հնարաւոր չէ, ապա զարգացումը կարելի է ապահովել գործընթացները ճգնաժամի յանգեցնելով: Յետագայում սա լաւ դաս կը լինի ու, գուցէ, ոչ միայն մեզ համար:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Կարծում էք՝ Հայաստանը կը մարսի՞ առանց Վենետիկի յանձնաժողովի հանրաքուէի սահմանադրութեան մէջ փոփոխութիւն անելու քայլը: Որքա՞ն է իրական վտանգը, որ դրանից յետոյ Հայաստանի նկատմամբ կարող են լինել բացասական զեկոյցներ եւ անգամ պատժամիջոցներ:
ՍՈՒՐԷՆ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Նախ, Վենետիկի յանձնաժողովի կարծիքը խորհրդատուական է եւ կատարման համար ոչ պարտադիր: Երկրորդը, ձեր հարցի մէջ մի սարսափելի հանգամանք կայ: Վերաձեւակերպելով այն, կը ստացուի, թէ արդեօք Հայաստանի ժողովուրդը՝ սահմանադիրը կը մարսի՞, եթէ իր կեանքի վերաբերեալ ինքը որոշում կայացնի, այլ ոչ թէ դրա մասին հարցնի ինչ-որ յանձնաժողովի, որի ղեկավարի կոռումպացուածութեան (փտածութեան-Խմբ.) մասին միայն ալարկոտները չեն խօսում: Մենք խօսում ենք մի կառոյցի մասին, որը ներկայ սահմանադրութիւնը բնութագրել է գերադրական ածականներով եւ որի փոխանցումով հանրապետականներն այն ներկայացնում են որպէս Եւրոպայի ամենալաւ սահմանադրութիւններից մէկը: Բայց նոյնիսկ անկախ անձերից, կառոյցների հեղինակութիւններից ու մնացած ամէն ինչից, Հայաստանը, ինչպէս միջազգային իրաւունքի ցանկացած սուբյեկտ (ենթակայ-Խմբ.), կարող է ինքնուրոյն որոշել, թէ ինչպէս է ուզում ապրել, եւ որեւէ մէկն իրաւունք չունի միջամտելու երկրի ներքին գործերին: Այդ նախկին քաղաքական համակարգն էր, որ ներքին լեգիտիմութեան պակասի պայմաններում ստիպուած էր որեւէ փոփոխութեան համար լեգիտիմութիւն մուրալ դրսում: Հիմա եւ, յուսանք՝ առհաւէտ, այդ հարցը լուծուել է մեր բոլորի ջանքերով:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Տեսակէտ կայ, որ ճիշդ ճանապարհն այն կը լինէր, որ իշխանութիւնը նախապատրաստէր սահմանադրական փոփոխութիւնների կամ նոր սահմանադրութեան ամբողջական փաթեթ եւ այդ կերպ լուծէր խնդիրը: Թէ՞ վտանգ կար, որ նոյն ՍԴ անդամները իրենց ոչ ձեռնտու հատուածները իրենց եզրակացութեամբ կը համարէին հակասահմանադրական:
ՍՈՒՐԷՆ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Գուցէ այդպիսի վտանգ կար, բայց արդեօք դա էական է նրա ֆոնին, ինչի մասին խօսում էինք առաջին հարցի պատասխանում: Այո, խնդրի լուծման բազում տարբերակներ կային եւ հիմա էլ կան: Ես ուրախ եմ, որ հէնց այս մէկն է ընտրուել: Կրկնեմ, որ մենք պետութիւն, դրա առանձին մարմիններ ձեւաւորելու տարրական գիտելիքների պակաս ունենք եւ նոյնիսկ սխալուելու, այդ սխալները շտկելու, յետագայում դրանք բացառելու գնով մենք պէտք է երկար ճանապարհ անցնենք՝ բացը վերականգնելով: Բացի դա, հանրութեան՝ սեփական կեանքի վերաբերեալ որոշումների կայացման ցանկացած լրացուցիչ մասնակցութիւն դրական է այն առումով, որ դա սովորութիւն դառնալու միտում կարող է ունենալ: Անկախ նրանից, թէ հանրաքուէն որպէս խնդրի լուծման գործիք կիրառելով կառավարող քաղաքական ուժն ի՛նչ նպատակներ է հետապնդել, վաղը ժողովուրդը պահանջելու է այլ էական հարցեր էլ դնել հանրաքուէի: Բանն այն է, որ մենք ուղիղ ժողովրդավարութեան այլընտրանք չունենք: Մենք ասելով նկատի ունեմ ոչ միայն Հայաստանը, այլ նաեւ ամբողջ մարդկութիւնը: Կուսակցութիւնների, քաղաքական ֆորմալ (պաշտօնական-Խմբ.) միաւորների եւ ներկայացուցչական դեմոկրատիայի (ժողովրդավարութեան-Խմբ.) դերը գնալով պակասում է աշխարհում, եւ լաւ կը լինի մենք ժամանակին սովորենք ինքներս մեր ճակատագիրը տնօրինելու մեխանիզմները (կառուցակազմը-Խմբ.):
Արդեօք հանրաքուէով ՍԴ այս կազմից ազատուելով մենք կարո՞ղ ենք ակնկալել, որ կ՛ունենանք վստահելի ՍԴ, եւ արդեօք միայն ՍԴ կազմը փոխելով կը վերականգնուի՞ հանրութեան վս-տահութիւնը դատական համակարգի նկատմամբ:
Այս պրոցեսը (գործընթացը-Խմբ.) խնդիրը դրական լուծելու հեռանկար ունի: Անհրաժեշտ է ուղղակի ամէն ինչ ճիշդ անել եւ կէս ճանապարհից յետ չկանգնել, ինչպէս տեսել ենք այլ հարցերում: Ըստ էութեան, կառավարող ուժը մեծ պատասխանատուութիւն է վերցրել ընթացակարգային խախտումներով նման փոփոխութիւն նախաձեռնելով: Եթէ այս մարտահրաւէրից նա յաղթանակած դուրս գայ, ապա մենք կը շահենք ոչ միայն վստահելի ու հեղինակաւոր ՍԴ ունենալով: Հակառակ պարագայում հետեւանքներն իր համար անկանխատեսելի կը լինեն: Յաղթանակած ասելով ես նկատի ունեմ միայն մի ելք՝ երբ իրականում կը ձեւաւորուի անաչառ Սահմանադրական դատարան եւ այն չի դառնայ «Իմ քայլ»ի դատարանը: Հակառակ պարագայում նոր անդամները դուրս կը շպրտուեն նոյն յաջողութեամբ, ինչ այս մի դատարանի անդամները՝ իրենց հետեւից քարշ տալով հովանաւորներին
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Ընդհանրապէս, ի՞նչ պէտք է փոխել սահմանադրութեան մէջ, ձեր կարծիքով: Ի՞նչն է խոչընդոտում երկրի զարգացմանը:
ՍՈՒՐԷՆ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Սահմանադրութեան մէջ առաջին հերթին պէտք է փոխել նրա լեգիտիմութեան ընկալումը: Ոչ թէ լեգալութեան (իրաւական-Խմբ.), այլ լեգիտիմութեան: Այսինքն՝ եթէ նոր սահմանադրութիւն մշակելու գործընթացը ներառողական, մասնակցային չլինի, այն կազմուի եւ դրուի հանրաքուէի եւ ստանայ պահանջուած ձայները միայն այն բանի բերումով, որ կառավարող ուժը պրոցեսը դարձրել էր վստահութեան հանրաքուէ, ապա նոյնիսկ այդ դէպքում նրա լեգիտիմութիւնը կասկածի տակ է դրուելու: Զարգացման համար մեզ անհրաժեշտ է սահմանադրութիւն, որի բովանդակութիւնը իրապէս լայն քննարկումներ է անցել եւ ընդունելի է լայն հանրութեան կողմից: Այդպիսի պայմանադրութիւնը խախտելն այլեւս շատ դժուար կը լինի, եւ դա կը դառնայ քաղաքական ազգ դառնալու ճանապարհի մեծ քայլերից մէկը, եթէ ոչ ամենամեծը: Ես մեր զարգացումը չեմ պայմանաւորում միայն ու միայն լեգիտիմ սահմանադրութեամբ, բայց եթէ սահմանադրականութեան սկզբունքներով ապրելու անհրաժեշտութիւնը պատշաճ չընկալուի, ապա մենք շատ դժուար, երկար ու վտանգաւոր ճանապարհ ենք անցնելու: