Կը Ներկայացնէ՝ ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ

Գտնուելով Երեւանում, փորձում ենք դասաւորել Անժէլ Քիւրքճեանի թողած աշխատանքների, ձեռագրերի, նկարների, փաստագրական վաւերաթղթերի ստուար ժառանգութիւնը, երբ հանդիպում ենք մի նամակի, որ նա անուանել էր «Խոհեր Հայրենադարձուելիս՝ Ծննդավայրից Հեռանալու Կապակցութեամբ»։
1946 թուականին, ընտանիքով Հայրենիք ներգաղթած 19ամեայ սփիւռքահայ ուսանողուհին, իր նոր իւրացրած արեւելահայերէնով, այդ ուղղագրութեամբ (մենք վերածել ենք դասական ուղղագրութեան), արեւմտահայի շունչով, փորձել է իր յոյզերը ձեւաւորել, գրել եւ բացարձակապէս չի յանձնել տպագրութեան։
Մօտաւորապէս 80 տարի անց, խորը յուզումով, ներկայացնում ենք այն ընթերցողին։
Ծովափը խռնուել էր մի հոծ բազմութիւն, եւ աչքերը յառել էի հեռուն։ Առաջին օրը չէր այդ. անցել էին այդպէս օրեր, մի շաբաթ. ամէն օր լուսաբացին՝ նոյն եռուզեռն ու իրարանցումը. նոյն խաբուսիկ խանդավառութիւնը շարժուող որեւէ կէտի նկատմամբ, եւ նոյն յուսախաբութիւնը։
Սպասումը ծանր է կիզիչ արեւի տակ։
Ինչի՞ է սպասում ժողովուրդը այսքան անձկանօք, սրտատրոփ, անհամբեր. ի՞նչն է որ նրանց հայեացքները մագնիսի նման ձգում իրեն հեռուից։
Մի օր արտասովոր բացագանչութիւններ եւ հուռաներ լսուեցին. նշմարուել էր այն ցանկալին։ Ամբոխը խուժեց քարափ. այն առաջանում էր համր ու հանդարտ, հետզհետէ խոշորանում, մեծանում։ Ծովը երերում էր նրա ընթացքից։ Որքան նաւը մօտենում էր եւ որոշակի նշմարւում, ժողովրդի գոչիւնները աւելի ու աւելի էին սաստկանում, բարձրանում։ Վերջապէս ալիքներից տարուբերուելով՝ մօտեցաւ եւ կանգնեց նաւահանգստում։
Եկել էր նա հեռուից, երկարել էր որպէս փրկարար ձեռք Սովետական Միութիւնից եւ հասել մինչեւ Լիբանանի բարձրաբերձ լեռներին։
Այն սիրտն էր Սովետական Միութեան եւ այդ ամբոխի. «Ռուսիա» էր նրա անունը։ Այդ բաղձալին նաւ էր, որ եկել էր Հայրենիք փոխադրելու այդ խենթ դարձած ամբոխին։ Նաւը, հայի առաջ բաց անելով հայրենիքի ճամփան, բաց էր անում նաեւ պատմութեան մէջ այնպիսի մի ոսկեդար, որն իր նախորդը չէր ունեցել երբեւէ։
Հսկայ էր նա, զգլխիչ, արծաթափայլ, հոյակապ մի քաղաք։ Ժողովուրդն անշարժ դիտում էր՝ լուռ, աչքերն յառած։ Ի՞նչ էր պատահել, ինչո՞ւ դադարել էին ձայները, ի՞նչ էր մտածում ժողովուրդը. միթէ՞ նաւն էր խանդավառութեան առարկան։
Ո՛չ. բազմութիւնը նաւի միջից տեսնում էր իր առաջ կանգնած, իր բացարձակ վեհութեամբ, վսեմութեամբ եւ հրաշալիքներով Արարատը, Արագածը, Սեւանը, իր 600 տարիների երազների օրրանը՝ Հայրենիքը, չքնաղ Հայաստանը։ Օտար աստղերի տակ, օտար երկնքի տակ ծնուած, մեծացած հայրենաբաղձութեամբ տառապող արտասահմանցի հայի միակ նպատակն էր այդ։
Ծանր էր գիշերել. անքուն էին ե՛ւ ծերերը, ե՛ւ երիտասարդները, ե՛ւ երեխաները։ Ծերը անիծում էր, որ ծերացաւ խիստ շուտով, երիտասարդը ծրագիրներ էր մշակում, իսկ երեխան անգիտակից մասնակցում էր աննախընթաց այդ երեւոյթին, ուրախութեան։
Սակայն պայքար կար նրանց մէջ, երկու նուիրական վայրերի միջեւ. բաժանուել մանկութեան օրրանից, հասնելու, միանալու երազների օրրանին, որը անկասկած միշտ դրախտային է եւ գեղեցիկ։ Աւելի գեղեցիկ է այդ, երբ շօշափելի էր դառնում, իրականանում։
Առաւօտ, պայծառ առաւօտ, ծանր առաւօտ տրուել էր արդէն առաջին ազդանշանը, պէտք էր պատրաստ լինել նաւի մօտ ստուգման։ Արդէն ծանր առարկաները բեռնուել էին նաւ։ Հաւաքուել էին սիրելիներ, ազգականներ, բարեկամներ, հայրեր, մայրեր, սիրահարներ…
Վճռական մոմենտ (պահ – Խմբ.), անմոռանալի ժամ. նրանք եկել էին վերջին հրաժեշտի համբոյրը դրոշմելու իրենց սիրելիների ուրախութիւնից թրջուած աչքերին։ Տեղ-տեղ հազիւ էին բաժանում փաթաթուած ձեռները մօր վզից, սիրելիների վզից, աւելի ջերմ սիրով փարուելու Հայրենիքի վզին, պարանոցին։ Հեռուից կարկառուող այդ ձեռքը տանում էր ձեռքեր, հզօր էր նա, ահեղ էր նա, որը կլանել էր արդէն իր մէջ հազարաւոր մարդ, երբ տրուեց երկրորդ ազդանշանը։

Սպասում էին երրորդին, սպասում էի եւ ես։
Նաւը իր բարձրութիւնից հեգնանքով էր դիտում իր շուրջ պտըտուող, իր յորձանքների խաղալիք մակոյկներին, որոնք առաւել եւս օրօրւում էին թաշկինակներ ձեռներին դէպի նաւ ձգտող սիրելիների ոտքերի տակ։ Նրանք գերմարդկային ճիգ էին գործադրում՝ զսպելու իրենց յուզմունքը եւ պրկուած շրթներով վերջին պատուէրներ եւ մաղթանքներ էին անում, հրաժեշտի բարեւներ եւ օդային համբոյրներ ուղարկելով վեր՝ սիրելիներին եւ հեռուն՝ Հայրենիքին։
Ես, դառն ծիծաղը դէմքիս, լուռ դիտում էի։
Այնքան փոխուած էի զգում ինձ, որ չգիտէի թէ ուրա՞խ եմ, թէ՞ տխուր. հաւանական է ե՛ւ մէկը, ե՛ւ միւսը։
Այս խորհրդածութիւնս երկար չտեւեց, ընդհատուեց այն երրորդ ազդանշանով։
Գ. ազդանշա՜ն. մեկնումի, անվերադարձ բաժանման, մեկնումի՝ անվերադարձ միացման ազդանշան։
Պէտք էր շարժուեր նաւը՝ սիրելի թշնամիս. գուցէ տարօրինակ, սակայն շատ բնական, շատ պարզ։ Թշնամի՛, որովհետեւ ինձ բաժանում էր իմ ծննդավայրից, սիրելիներից, մանկութեան օրրանից։ Ի՜նչ յիշատակներ էի թողնում այնտեղ. նրանց մի մասը ժամանակին թէկուզ դառն էր եւ կսկծալի, սակայն այժմ՝ սուրբ եւ պաշտելի։
Սիրելի՛, որովհետեւ նա տանում էր ինձ հայի վերջին հանգրուանը, այնտեղ, որտեղ պիտի իրականանային իմ փափաքները, եւ պիտի յագենար հայրենասիրութեան եւ ուսման պապակը։
Երերաց նաւը։ Որպէս ողջերթ հնչեց քարափում մնացողների կուռ եւ միահամուռ ձայնը. «Սովետական ազատ աշխարհ, Հայաստան»։ Նրան յաջորդեց «Այ, կարաւանս», եւ երբ նրանք վերջին անգամ արտասանում էին «Քշիր քո ճամփան» խօսքը, նաւը իր ընթացքի մէջ էր արդէն։
Սահում էր նա անարգել, հեշտիւ, մխրճելով ցռուկը ջրի մէջ՝ բաժանելով եւ ճեղքելով այն երկուսի, միաժամանակ խրուելով մնացող սիրելիների սրտերին։
Հազիւ էին նշմարւում երերացող թաշկինակները, չէին լսւում եւ ձայները։
Նորից ինձ պատեց թախիծը, ընկայ մտածումների մէջ։
Այո՛, խորն էր ծնողներից բաժանման կսկիծը, եղբօրից, ընկերոջից եւ սիրահարից։ Սիրել են նրանք անսահման, սակայն ինչպէս Աւետիք Իսահակեանն է ասել՝
«Օ, կայ մի այլ սէր, որ սահման չունի,
Որ բորբ արեւից վսեմ է, պայծառ,
Որ ճարտար լեզուով պատմել չի լինի.
Այդ հայրենիքի սէրն է բոցավառ»։
1947 թիւ, Երեւան