ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ
Յուլիսի 27ն առանձնայատուկ տեղ ունի Հայ Դատի պայքարի, ազատ ու անկախ հայրենիքի կայացման, ազատագրական պայքարի գործընթացում: 1983 թուականի այդ օրն էր, որ Հայ Յեղափոխական Բանակի հինգ անդամներ` Վաչէ Տաղլեանը, Սեդրակ Աճէմեանը, Սիմոն Եահնիյեանը, Արա ՔրՃըլեանը եւ Սարգիս Աբրահամեանն ընտրեցին ինքնազոհաբերութեան ուղին` աշխարհի ուշադրութիւնը սեւեռելու Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման ու արդարութեան վերականգնման հարցին:
Այդ օրուանից, Լիսաբոնեան հնգեակ անունով կնքուած անձնուրաց հերոսների արարքը դարձաւ Հայ Դատի պայքարի գլխաւոր խորհրդանիշներից: Յուլիսի 31ին, այս մասին եւս մէկ անգամ փաստուեց նրանց յիշատակին նուիրուած ձեռնարկի ժամանակ: ՀՅԴ «Ռոստոմ» կոմիտէութեան եւ ՀԵԴի «Սարդարապատ» ուխտի կողմից կազմակերպուած միջոցառման բանախօսներն աւագ ու երիտասարդ սերդնի ներկայացուցիչներ էին, ում, օրուայ խորհրդի հետ կապուած խօսքը, համահունչ էր` ի նշան, որ նոր սերունդը պատասխանատուութեամբ է կրում ժառանգութիւնն ու պատրաստ է շարունակելու պայքարը մինչեւ արդարութեան յաղթանակ:
««Մահ ոչ իմացեալ` մահ է, մահ իմացեալ` անմահութիւն». աւելի քան 15 դար առաջ Եղիշէն անմահութեան դափնիով կնքեց ազգային ինքնուրոյնութեան ու հայրենիքի ազատութեան պահպանման ճամբի վրայ ընկնող վարդանանց հերոսներին: Այս բառերի մէջ ամփոփուած է ամբողջական իմաստը վեհ խորհրդի` ազգային ու հաւաքական գերագոյն շահերն անգերադասելի զոհողութեան միջոցով, կեանքի ու արեան իսկ գնով ձեռք բերելու, եւ պահպանելու ազատատենչ ժողովրդի գիտակից ձգտումը: Այս գաղափարը սին հռետորութիւն չէր` այլ հաւատամք: Վարդաններից յետոյ իմացեալ մահուան ուղիին հետեւեցին բիւրաւորներ: Ամէն անգամ, որ հայ ժողովրդի վտանգալից պատմութիւնը հասնում էր փակ թուացող անկիւնադարձի, միայն «խենթերի հնարը» կարող էր փշրել պարտադրուած անելը, ընտրեալների մահուան գնով, իմացեալ մահուան գնով` ձեռք բերելու համար հայ ժողովրդի գոյատեւման իրաւունքը, բարձր պահելու ազատութեան եւ անկախութեան դրօշը: 39 տարի առաջ ձայն հնչեց Լիսաբոնից: Հինգ «խենթ» երիտասարդեր փորձեցին մէկ անգամ եւս ականահարել հայ ժողովրդի իրաւունքների հետապնդման ճամբի վրայ կուտակուող խոչընդոտները, երբ մեր գոյատեւման եւ արդար իրաւունքների ուղին անել թուացող անկիւնադարձի առջեւ տեսան: Լիսաբոնի մէջ հնչող այդ ձայնը նոր չէր` այն արձագանգն էր Վարդաններով սկսած ու հայ ֆիդայական փաղանգներով շարունակուած քայլերի դոփիւնների: Սակայն ժամանակակից պատմութեան մէջ աննախադէպ փորձ էր` արեան գնով վերադառնալու հայ ազատագրական պայքարի արմատներին, եւ անշեղօրէն ու հաւատարիմ կերպով շարունակելու ճշգրիտ ուղին: Հինգ կեանքեր ընտրեցին իմացեալ մահուան ուղին` այն հաւատամքով, որ վեհ նպատակները կարող են իրագործուել միայն ու միայն անգերադասելի զոհաբերութեամբ: Լիսաբոնում հնչող այդ ձայնը արձագանգեց վերջին 39 տարիներին Հայ Դատի իւրաքանչիւր յաղթանակի մէջ, հայ ազատամարտիկների սրտերում, Արցախի սարերում` կերտեց անկախ Արցախը», իր խօսքում նշեց ձեռնարկի գլխաւոր բանախօսը` Արեւմտեան Ամերիկայի Կենտրոնական կոմիտէի անդամ, փաստաբան Ալիք Ուրֆալեանը:
Հայ Երիտասարդաց Դաշնակցութեան «Սարդարապատ» ուխտի կողմից իր ելոյթում Էնթընի Արոյեանն էլ ասաց, որ իր համար, Լիզբոն 5ի արարքը հայրենասիրութեան պատմութիւնն է: «Զինեալ պայքարը մեր ժողովրդի ուղերձն էր ողջ աշխարհին, որ չենք մոռացել մեր նախահայրերի տառապանքը Ցեղասպանութեան ժամանակ: Այն նաեւ ցոյց տուեց, որ մենք տակաւին յեղափոխական վարք ունենք, որ ցուցադրել ենք Սասունի, Վանի, Զեյթունի ու այլ գիւղերի ու քաղաքների պաշտպանութեան ժամանակ: Նրանց պայքարը նաեւ պատրաստեց հայ ժողովրդին յատկապէս Սփիւռքում` Արցախի ազատագրման պատերազմի համար, ուր բազմաթիւ հայեր, աշխարհի չորս կողմերից, զէնք վերցրեցին ու գնացին օգնելու արցախցուն», յայտնեց Արոյեանը՝ միաժամանակ նկատելով, որ Հայ Դատը եւ նրա դերը ներկայի սփիւռքահայ երիտասարդի համար փոխուած է, եւ, ինչպէս նախկինում, այժմ այլեւս այն գլխաւոր նպատակը չէ, որ միաւորում է երիտասարդներին: Նա ափսոսանք յայտնեց, որ ամերիկահայ նոր սերունդների շրջանում նկատելի է ինքնութեան աճող ճգնաժամ, եւ նրանց համար նիւթական միջոցները շատ աւելի կարեւոր են` նշելով, որ ինքն էլ թերեւս բաւարար ջանք չի գործադրել հայրենիքի եւ կուսակցութեան համար: Երիտասարդ բանախօսի խօսքում յստակ էր կոչը սերնդակիցներին, որ պէտք է շարունակել Հայ Դատի պայքարը ժամանակակից գործիքակազմով:
ՀԵԴի երիտասարդ անդամներ Քրիստինէ Պէրպէրեանն ու Հրակ Արմուտիկեանն էլ իրենց խօսքում ընդգծեցին, թէ որքան մեծ էր Լիսաբոնի հնգեակի սէրը հայրենիքի ու ազգի նկատմամբ, որ սփիւռքահայ իրականութեան մէջ ծնուած ու մեծացած տղաները, որ երբեւէ չէին տեսել հայրենի հողը` նետուեցին պայքարի արդարութեան ձգտումով: «Դուք վերջ տուեցիք ձեր կեանքին, բայց չմեռաք` հերոսները երբեք չեն մեռնում, այլ նոր սերունդների մէջ իրենց դրոշմն են դնում: Դուք կ՛ապրէք յաւիտեան, ձեր գաղափարները դրոշմուած են մեր սրտերում, եւ դուք ձեր հանգիստը կը գտնէք մեր էութեան մէջ ու կը մնաք առհաւէտ»:
Երիտասարդների բոցաշունչ խօսքը որ նշան էր նաեւ այն իրողութեան, որ Լիսբոնեան Հնգեակի գաղափարները շուրջ չորս տասնամեակ անց ոգեւորիչ են եւ ոգեշնչող հայ պատանու եւ երիտասարդի համար, արժանացաւ ձեռնարկի հիւրերի ջերմ արձագանգին:
ՀՅԴ «Ռոստոմ» կոմիտէի ներկայացուցիչ Կարօ Քամարեանն էլ փոխանցեց շրջանի կոմիտէութեան խօսքը` ասելով, որ Լիսաբոնեան հնգեակի զոհողութիւնը գագաթնակէտն էր զոհաբերութեան, որ անհամեմատալի է Հայ Դատի համար այսօր իրականացուող զոհաբերութիւններին: «Մենք ընդամէնը տրամադրում ենք մեր ժամանակը, մեր նուիրատուութիւնները, ինչը չի կարելի համեմատել այս տղաների արածի հետ: Ճիշդ է, մեր կեանքը նուիրել ենք մեր հայրենիքին, ժողովրդին, բայց ոչ բաւարար, եւ այս խօսքս առաջինն ուղղում եմ ինքս ինձ ինքնաքննադատութեամբ` ի՞նչ պիտի պատասխանեմ այս տղաներին: Կը յուսամ, որ այսօրուանից յետոյ, մեր կոմիտէութիւնը, բոլոր ընկերներն անխտիր պատրաստ լինեն ամէն զոհողութեան յանուն Հայ Դատի, յանուն հայապահպանութեան: Մենք պատասխանատու ենք, եւ ունենք իդէալներ, ու չափանիշներ ինչպէս Լիսաբոնի տղաները: Այս օրը նաեւ «Ռոստոմ» կոմիտէութեան հաշուետուութեան օրը պիտի լինի», նշեց Քամարեանը:
Լիսաբոնեան հնգեակի յիշատակի միջոցառումը նաեւ սթափութեան եւ գործողութիւններին նոր ուժ հաղորդելու կոչ էր, որ հնչեցրին բանախօսները եւ լաւագոյնս ամփոփեց Ալիք Ուրֆալեանը. «Այսօր, հայ ժողողուրդը եւս մէկ անգամ անկիւնադարձի առջեւ է: Լիսաբոնի մէջ հնչող ձայնը, այսօր աւելի քան երբեւէ, բազմապատկուած ուժգնութեամբ պէտք է արձագանգի նախ` իւրաքանչիւր հայի հոգուց ներս, ապա նաեւ աշխարհի մինչեւ ամենահեռաւոր անկիւնը: Մենք, իբրեւ ամիրակահայ գաղութ, հազարաւոր մղոններ հեռու մեր հայրենիքից, պարտաւոր ենք Լիսաբոնի մէջ հնչող այդ ձայնը միշտ վառ պահել, որպէսզի առաջ տանենք Հայ Դատի պայքարը, մինչեւ որ այն հասնի իր տրամաբանական աւարտին եւ կարողանանք նպաստել մեր հայրենի պետականութեան վերելքին: Հայ Դատի արդար լուծումը, հայրենիքի գոյատեւումը, կենաց մահու հարց է»:
Միջոցառման ժամանակ ցուցադրուեց Լիսաբոնեան Հնգեակի մասին տեսանիւթ, որտեղ հնչեց նաեւ հերոսների ուղերձը: «Ազատատենչ հայ հասարակութիւնը որոշեց ձեռնունայն չնստել: Մենք ամէն բան կորցրել էինք, եւ որոշեցինք օդ բարձրացնել այդ շինութիւնը եւ մնալ դրա աւերակների տակ: Դա մարդասպանութիւն կամ խենթութիւն չէ, այլ ազատագրական պայքարի բարձրագոյն զոհաբերութիւն: Թող համաշխարհային հասարակութիւնը մեզ համարի ահաբեկիչներ, դահիճներ, ոչինչ: Մենք որոշել ենք դիմել ուժի, քանի որ թուրքական կառավարութիւնը եւ այլ երկրներ, այն պաշտպանելով, ոտնահարում են հայ ժողովրդի իրաւունքները: Հայ ժողովուրդը տասնեակ տարիներ շարունակ սպասել է, որպէսզի միջազգային դատարանը որոշի Հայկական Հարցը: Մեր ժողովրդի ինքնորոշման ձեռքբերման միակ ուղին զինուած պայքարն է: Իր նախնիների ազատ եւ անկախ հայրենիքում ապրելն ու զարգանալը հայ ժողովրդի իրաւունքն է»:
Ֆերահեան Ազգային վարժարանի «Աւետիսեան» սրահում կայացած ձեռնարկի գեղարուեստական յայտագրում հանդէս եկան երգչուհիներ Արմինէ Ջաւադեանն ու Այդա Օխեանը, որոնց դաշնամուրի վրայ նուագակցում էր մայէստրօ Միքայէլ Աւետիսեանը: Ասմունքող Նունէ Աւետիսեանը ներկայացրեց Վիգէն Յովսէփեանի «Լիզբոնեան Պատարագ» բանաստեղծութիւնը: Երաժշտական կատարումներով հանդէս եկան ջութակահարուհի Նանոր Սէրայտարեանն ու դուդուկահար Ռուբէն Յարութիւնեանը: Սրբոց Նահատակաց Հայ առաքելական եկեղեցու հոգեւոր հովիւ Ռազմիկ Ա. քհնյ. Խաչատուրեանն ու Եփրեմ արք. Թապագեանը մատուցեցին Լիսաբոնի գործողութիւնների նահատակների հոգեհանգստի արարարողակարգ:
Ձեռնարկն աւարտուեց «Վերքերով լի» երգի կատարմամբ, որին միացան ձեռնարկի բոլոր մասնակիցները: