Քոնկրէսի Ներկայացուցիչների պալատում Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանաչող օրինագծի քննարկման ձետաձգումից յետոյ, թուրք-ամերիկեան յարաբերութիւններում նկատուող խորքային տեղաշարժերը գնալով աւելի ու աւելի են ուրուագծում կողմերի իրական նպատակները եւ դրանք համադրելու ժամկէտների ու հնարաւորութիւնների սահմանները։
Նոյեմբերի 5ին սկսուող՝ Թուրքիայի վարչապետի ամերիկեան այցից առաջ ԱՄՆ պետական քարտուղար Քանտըլիզա Ռայսը յոյս է յայտնել, որ 106րդ բանաձեւը ընդհանրապէս կը հանուի Ներկայացուցիչների պալատի օրակարգից։ Զուգահեռաբար, Հոկտեմբերի 29ին Ծերակոյտին է ներկայացուել «Թուրքիայի հետ բարեկամութեան կարեւորութեան մասին» վերնագրով մի օրինագիծ («Ա.».- Այս մասին տեսնել մեր երէկուան համարը, առաջին էջ)։
Թուրքիային ուղղուող նման բարեացակամ ժեսթերը ծառայելու են Ուաշինկթընում սպասուող յառաջիկայ բանակցութիւններում նրան լուրջ զիջումներ պարտադրելու նպատակին։ Դրանց օրակարգում կրկին Իրաքի ապագայի հարցն է, որը քօղարկւում է ՊԿԿի ու ընդհանրապէս քրտական ահաբեկչութեան դէմ համատեղ պայքարի մասին մտավարժանքներով։
Յատկանշական է, որ այդ ամէնին զուգահեռ վերջերս ամերիկեան պաշտօնեաները սկսել են աւելի ու աւելի յաճախ «սխալուել» իրենց կողմից հետեւողականօրէն շրջանառութեան մէջ դրուող «Քիւրտիստան» հասկացութիւնն օգտագործելու հարցում։ Իսկ Թուրքիան, իր հերթին, գնալով աւելի ու աւելի է զգուշանում հիւսիսային Իրաքում լայնածաւալ գործողութիւններ իրականացնելու հեռանկարից։ Նրան այդ հարցում չեն կարողանում համոզել անգամ հարեւան Իրանի իշխանութիւնները, որոնք պատրաստ են աջակցութիւն ցոյց տալ ԱՄՆի հետ առճակատման տանող այդ քայլին։
Պատճառն ակնյայտ է. թուրքերը սկսել են հասկանալ, որ ամերիկեան զէնքով իրենց դէմ կռուող եւ թուրքական զօրքերին յամառօրէն Իրաքի խորքերը ներքաշող ներկայ ՊԿԿի, Իրաքի կենտրոնական իշխանութիւնների ու Թուրքիային սահմանամերձ քրտական ինքնավարութեան գործողութիւնները համակարգւում են նոյն Ուաշինկթընի կողմից։ Ժամանակին ԽՍՀՄ աջակցութեամբ ստեղծուած ՊԿԿն այժմ կռւում է ամերիկեան զէնքով եւ իրականացնում Իրաքի անդամահատման ամերիկեան ծրագրերը Թուրքիային պարտադրելու գործառոյթ։
Խայծը կուլ տալու եւ լայնածաւալ յարձակման սկսելու դէպքում Թուրքիան կ’արագացնի Իրաքի հիւսիսում քրտական պետութեան ձեւաւորումը, սակայն սահմանը չանցնելու պարագայում էլ ստիպուած կը լինի բաւարարուել արձանագրողի դերով, քանի որ ԱՄՆը շտապում է Իրաքից դուրս գալու հարցում։
Սա նշանակում է, որ թուրքամերիկեան յարաբերութիւններում վրայ է հասնում իրողութիւններն իրենց մասնայատուկ անուններով կոչելու, այսինքն՝ Իրաքի մասնատման ամերիկեան ծրագրերի հետ Թուրքիայի հաշտուելու պահը։ Բայց ողջ խնդիրը այն է, որ թուրքական հասարակութիւնը այնքան է տարուել քրտերի հետ մօտալուտ հաշուեյարդարի գաղափարով, որ երբեք չի ընդունի իր իշխանութիւններին պարտադրուող նման լուծումները։ Ուրեմն Ռ. Թ. Էրտողանը Ուաշինկթըն է մեկնում բողոքելու այն քաղաքականութեան դէմ, որի ճարտարապետը հէնց Միացեալ Նահանգներն է։
Այս զարգացումներին զուգահեռ արձանագրուող՝ Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանաչող օրինագիծը քուէարկութեան դրուելու ժամկէտների յետաձգումը վկայում է, որ ամերիկեան օրէնսդիրները եւս գիտակցում են ժամանակ շահելու անհրաժեշտութիւնը։
Աւելին՝ իրաքեան ճակատում նկատուող մեղմացումների եւ ԱՄՆի հետ անօգուտ բանակցութիւններով ժամանակ ձգելու փորձերի հետ միասին, Թուրքիան ինքը նոյնպէս սկսում է աշխուժութեան նշաններ ցոյց տալ «հայկական ճակատում»։ Դրա վկայութիւնն են մի շարք թուրք քաղաքագէտների կողմից վերջերս Հայաստանին ուղղուող՝ անցեալի հարցերը երկկողմանի հիմունքներով քննարկելու առաջարկները, ինչպէս նաեւ Հայոց Ցեղասպանութեան հարցը Ռուսաստանի քաղաքական շրջանակների հետ քննելու փորձերը։
Ամենեւին էլ պատահական չպէտք է համարել նաեւ Մոսկուայում Թուրքիայի դեսպան Քուրթուլուշ Թաշքենթի Հոկտեմբերի 30ի մամլոյ ասուլիսում առկայ ընդարձակ անդրադարձը հայ-թուրքական յարաբերութիւններին ու Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման խնդրին։ Թուրք դիւանագէտը նշել է, թէ իբր երկկողմանի յարաբերութիւնների կարգաւորմանը խոչընդոտում է այն փաստը, որ «ՀՀ անկախութեան հռչակագրում եւ սահմանադրութեան մէջ կան մի շարք յօդուածներ, որոնց մէջ արտացոլուած են Հայաստանի յաւակնութիւնները Թուրքիայի արեւելեան տարածքների հանդէպ»։ Յիշեցնելով 2005թ. Ռ. Թ. Էրտողանի կողմից Հայաստանի նախագահին ուղարկուած յայտնի առաջարկը եւ մոռանալով նախագահ Ռ. Քոչարեանի նոյն՝ 2005թ. Ապրիլի 26ին տուած յստակ պատասխանը, թուրք դիւանագէտը փորձել է համոզել ռուսական լսարանին, որ Հայաստանի յաւակնութիւնների չէզոքացման դէպքում հնարաւոր է հասնել հայ-թուրքական յարաբերութիւնների կարգաւորման։
Սա ոչ այլ ինչ է, եթէ ոչ տուեալ ասպարէզում Ռուսաստանի աջակցութիւնը ստանալու փորձ, որի միջոցով Թուրքիան յոյս ունի կասեցնել Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանաչող օրինագծերի քննարկումները՝ միջազգային բեմերում։
Իրաքի հարցով ժամանակ ձգելու Թուրքիայի վերջին անօգուտ փորձերի պայմաններում Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանաչող բանաձեւի ընդունման հարցը եւս կարող է ձգձգուել, սակայն ո՛չ երկար ժամանակով։ Ուստի մինչ այդ թուրքական կողմին անհրաժեշտ է կաշկանդել Հայաստանին երկկողմանի յարաբերութիւնների քննարկման որեւէ ձեւաչափի միջոցով։ Բնական է, որ այս դերում Թուրքիայի համար ամենանախընտրելի միջնորդը Ռուսաստանն է, որը լուրջ ազդեցութիւն ունի Հայաստանի վրայ։
Հայ-թուրքական յարաբերութիւնների կարգաւորման հետ կապուած խնդիրները «ռուսական բեմահարթակ» տեղափոխելու այս յամառ փորձերը վկայում են, որ թուրքամերիկեան յարաբերութիւններում շուտով արձանագրուելու է նոր, աւելի լուրջ ճգնաժամ։ Այդ պայմաններում վրայ է հասնելու նաեւ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման եւ թուրքական ժխտողականութեան վերջնական պարտութեան պահը։
«ՀԱՅՈՑ ԱՇԽԱՐՀ»,
Նոյեմբեր 1, 2007