Վճռակա՛ն, Պատասխանատո՛ւ, Յաղթակա՛ն

Ստորեւ՝ Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանի ելոյթը Հ.Յ.Դ. 30րդ Ընդհանուր ժողովի բացման պաշտօնական նիստին 21 Մայիս 2008թ., Երեւան:

Հ.Յ.Դաշնակցութեան ամէն մի Ընդհանուր ժողով ինչ-որ առումով անկիւնադարձային է:

Մենք գնահատում ենք անցած քառամեակը, գնահատում ենք խիստ, քննադատաբար եւ հաւատով, պատասխանատուութեամբ ճշդում անելիքը։

Այս՝ 30րդ Ընդհանուր ժողովը ճիշդ ժամանակին է.

մենք համապետական երկու ընտրութիւն ենք անցել:

Նախագահական ընտրութիւնը դեռ մեր կեանքն է:

Այնպէս որ՝ արուածը յետահայեաց քննելը, ներկան պատասխանատուութեամբ արժեւորելը, վճռականօրէն առաջ շարժուելու հիմքեր ստեղծելը մեր պարտաւորութիւնն է: Ինչպէս միշտ, պէտք է այդ անենք հրապարակաւ, անկեղծ, պարտքի գիտակցումով:

Այս ժողովը, մեր կամքից անկախ, ընթանալու է ՀՀ նախագահական ընտրութիւնների արդիւնքների, յաջորդած իրադարձութիւնների ազդեցութեան ներքոյ։ Մեր այլ կարեւոր հարցերի յարաբերութեան մէջ՝ բնական ու արդարացուած է այս. մեր հարցերի հարցը Հայաստանի Հանրապետութիւնն է եւ մեր դերակատարութիւնը ազգային պետականութեան մէջ։ Ուստի շատ կարեւոր է առարկայօրէն վերլուծել անցած ուղին։

Ազգային ժողովի ընտրութիւններից յետոյ մենք լի էինք վճռականութեամբ:

Գոհ էինք ոչ այնքան արդիւնքներից, որքան նախընտրական արդիւնաւէտ մրցապայքարից: Մենք կարողացել էինք յստակ ասելիքով ներկայանալ եւ այն տեղ հասցնել: Մեծաթիւ համակիրներ էին մեր շուրջը համախմբուել: Հասարակութիւնն էլ նոր լոյսի տակ էր տեսնում Դաշնակցութիւնը, ընկալում էր մեր մօտեցումները եւ արձագանգում: Շատ կարեւոր էր նաեւ այն, որ Մայիսից յետոյ, լաւ ընտրութիւնների արդիւնքում, մենք կայուն, թռիչքաձեւ զարգացում էինք նախատեսում մեր երկրի համար:

Նախագահական ընտրութիւնների մասնակցեցինք սեփական թեկնածուով։ Մասնակցեցինք՝ չբացառելով յաղթանակի հաւանականութիւնը, բայց մեզ համար կարեւոր էր հէնց մասնակցութիւնը։ Մենք մի քանի նպատակ էինք հետապնդում. թէպէտ 1998-2008 թուականներին եղել էինք իշխանութեան կողքին եւ կարողացել էինք մեր չափով մասնակից լինել առաջընթացին, ազգային ուղղուածութեան ձեւաւորման յոյժ կարեւոր գործին, սակայն օրը օրին նաեւ յայտնել էինք մեր տարակարծութիւնները. համաձայն չէինք տնտեսական քաղաքականութեանը, դժգոհ էինք, որ երկրում ծրագրուած պայքար չկար կոռուպցիայի դէմ, անհանդուրժելի էինք համարում արտօնեալ խաւի, քրէական, կիսաքրէական տարրերի անօրինական պահուածքը հասարակութեան մէջ։ Համարում էինք, որ այս ամբողջը երկիրը տանում է միահեծանութեան կամ ցնցումների։ Ուստի ասպարէզ եկանք իբրեւ իրական այլընտրանք՝ լուրջ ախտաճանաչումով ու լուծումներ առաջարկող ծրագրով։ Մենք այլընտրանք էինք թէ՛ ընդդիմութեանը, թէ՛ իշխանութեանը։ Ընդունենք՝ նախկին, ներկայ իշխանութիւնները, հրապարակի վրայ գտնուող աղմկող ընդդիմադիր ուժերը այս հարցերում չէին զանազանւում միմեանցից։

Ասպարէզ եկանք, որպէսզի մեր պայքարով, քաղաքական խօսքով ու գնահատականներով նպաստենք ժողովրդի քաղաքականացմանը եւ կազմակերպուածութեանը։

Հաւատացած էինք, որ մեր մասնակցութիւնը յաւելեալ խթան է դառնալու երկրի ժողովրդավարացման, արդար ընտրութիւնների կատարելագործման համար։ Նախագահական ընտրապայքարով մենք վերջակէտ էինք դնում իշխանութիւնների հետ նախկին համագործակցութեանը եւ, յամենայնդէպս, նոր սկզբի կարելիութիւն ստեղծում մեզ համար։

Մենք իրատես էինք: Մեր իրատեսութիւնը ծնուել էր խորհրդարանական ընտրութիւններից, ուր վկայ էինք կուսակցութեան ժողովրդական նոր ընկալման։ Մաքսիմալիստ չէինք մեր ակնկալիքների մէջ, սակայն ունէինք գէթ համեմատական յաջողութեան յոյս։

Թէպէտ որմանք այն կարծիքի են, որ եթէ Մայիսից յետոյ կուսակցութիւնը համագործակցութիւն չկայացնէր ձեւաւորուող կուալիցիայի հետ, նախագահական ընտրութիւններին կը յայտնուէր առաւել նպաստաւոր դիրքերում: Մենք այլ կերպ էինք մտածում. կարծում էինք, որ խորհրդարանականից նախագահական ժամանակն այնքան կարճ է, որ չէինք կարողանայ կտրուկ փոփոխութիւն արձանագրել: Նաեւ՝ նախագահական ընտրութիւններում ինչ-որ առաւելութիւն ունենալու համար մենք իրաւունք չունէինք պատեհապաշտութիւն դրսեւորել՝ վերջին վայրկեանին լքելով մեր երէկուայ գործընկերներին։ Նոյն իրատեսութիւնը մեզ մղեց նոր ընտրական դաշինքի ձեւաւորման փորձերի, ուր հրապարակ եկանք բաւականին լուրջ առաջարկութիւններով: Սակայն մեզ եւ հաւանաբար նաեւ իրենց, ում ուղղուած էր ընտրական դաշինքի ձեւաւորման առաջարկը, անհասկանալի եւ անբացատրելի մնաց, թէ ինչու նոր բեւեռ չձեւաւորուեց։

Նախագահական ընտրութիւններում, մեղմ ասած, յաջողութիւն չենք ունեցել, մենք ձախողել ենք։ Չեմ ընկճւում եւ չեմ վարանում խոստովանել: Խոստովանելով՝ վերջնական եմ համարում մեր գործունէութեան մասին իմ գնահատականը, սակայն անմիջապէս աւելացնում եմ՝ պարտութիւնը մեր սխալ քաղաքականութեան եւ թերի գործունէութեան հետեւանքը չէր, եւ այն չի կարող մեզ ընկճել, մեր տեսակի համար պարտութիւնը կարող է միայն յաւելեալ աշխատանքի, ուժերի լարման պատճառ դառնալ:

Այդուհանդերձ, մենք պարտաւոր ենք հասկանալ նախագահական ընտրութիւնների ամբողջ ընթացքը:

Ազգային ժողովի ընտրութիւններում ի յայտ եկած նոր որակը յոյս էր ներշնչում, որ նախագահական ընտրութիւնները եւս կ’անցնեն քաղաքակիրթ պայքարի մթնոլորտում, ուր այլեւս ընտրութիւնը չի կայանայ «ընդդէմ»ի հասկացողութեամբ, կոյր ու համրերի միջավայրում: Բայց այդպէս չեղաւ։

Հայաստանի Հանրապետութիւնում վերջին չորս նախագահական ընտրութիւնները գերլարուած մթնոլորտում են անցել: Յիշենք 1996, 1998, 2003, 2008 թթ. ընտրութիւնները: Երկու դէպքում՝ 1996 եւ 2008, արիւնալի բախումներ են եղել: Արդեօ՞ք պատահական է, որ այդ երկու ընտրութիւններում էլ գլխաւոր դերակատար-մասնակից եղել է նոյն անձը. առաջին դէպքում՝ իբրեւ իշխանութիւն, երկրորդ դէպքում՝ իբրեւ ընդդիմութիւն։ Պատահականութի՞ւն է. դուք եզրակացրէք։ Սակայն փաստ է՝ այս բոլոր ընտրութիւններն էլ տեղի են ունեցել բեւեռացած մթնոլորտում, ընդդէմի տրամաբանութեամբ։

Յետխորհրդային տարածքներին յատուկ սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը, հասարակութեան քաղաքացիական հասունութեան ցածր աստիճանը, քաղաքական համակարգի չկայացածութիւնը, երկրի խոցելիութիւնը պատճառ են դարձել, որ նախագահական ընտրութիւնները ներքաղաքական կայունութիւնը խախտելու, գործող իշխանութիւններից ձերբազատուելու առիթ նկատուեն՝ առանց գիտակցելու, թէ եղածը ինչով են փոխարինելու ելնում «ամբոխները խելագարուած»։

Կարծես՝ ինքնին փոփոխութիւնն է հէնց նպատակը եւ ոչ թէ առկայ խնդիրները լուծելը: Եւ ճիշդ այդ պատճառով նախագահական ընտրութիւններում միշտ էլ վիճակ է ստեղծել «ընդդէմ»ի տրամադրութիւնն ու քուեն։

Անշուշտ, չպէտք է պարզունակ լինել եւ անցած բոլոր նախագահական ընտրութիւնները նոյնացնել: Թէպէտ արժէր անդրադառնալ չորս ընտրութիւններին էլ, բայց ժամանակի սղութիւնը ինձ ստիպում է խօսել միայն վերջինի մասին:

Նախ պէտք է հաստատենք. երկրում առկայ սոցիալական վիճակը, անարդարութիւնները, կոռուպցիան, արտօնեալ խաւի անպատժելիութիւնը, տնտեսական մենաշնորհների ապօրինի, բայց իշխանութիւնների հովանաւորչութեամբ անարգել գոյութիւնը, գործարարութեամբ ազատ զբաղուելու խոչընդոտները, մարդու հիմնարար իրաւունքների անտեսումը պատճառ էին, որ երկրում մեծաթիւ ընդդիմադիր զանգուած գոյութիւն ունենար: 1998 եւ 2003 թուականների ընտրութիւնների արդիւնքները՝ ապացոյց:

Բայց որովհետեւ մի կողմից՝ ՀՀՇական քարոզչական մեքենան, միւս կողմից՝ իշխանութիւնների հետեւողական ճիգ ու ջանքը հեղինակազրկել, վարկաբեկել էր այդ ընդդիմադիր զանգուածի ղեկավարութիւնը, իշխանութիւնները շատ էլ մտահոգ չէին նախագահական այս ընտրութիւններով: Ազգային ժողովի ընտրութիւնները նոր էին աւարտուել, դրական փորձը կար, թւում էր՝ ամէն բան հանգիստ կ’ընթանայ:

Իշխանութիւններին ծրագրերի, գաղափարների պայքարը պէտք չէր, եւ նրանք ամէն ինչ արեցին, որ ընտրութիւններն ընթանան ապաքաղաքական մթնոլորտում. քաղաքական ուժերի դէմ փակուեցին հեռուստաալիքները, քաղաքական հաղորդումներն ու ծրագրերը, խուսափեցին բանավէճերից, քննարկումներից։

Միւս կողմից, տասը տարուայ լռութիւնից յետոյ ասպարէզ եկաւ մի մարդ, որին կամ որի իշխած տարիները, եթէ յիշում էր ժողովուրդը, ապա՝ միայն ատելութեամբ: Մեր երկրում նրա դաւանած քաղաքական ուղեգիծը ջախջախիչ պարտութիւն է կրել: Հրաշալի գիտակցելով այդ՝ նախկինը վերադարձաւ իր կազմակերպութիւն ՀՀՇն, իր շրջապատի մարդկանց, իր ունեցած-չունեցած ծրագրերը եւ վերջապէս ինքն իրեն թաքցնելով երկրում առկայ արդարացի դժգոհութեան ետեւում: Պարզուեց՝ նա չի եկել ծրագրային, գաղափարական պայքար մղելու:

Եւ ի սկզբանէ որդեգրեց վերամբարձ, թշնամական ոճ ու գործելաձեւ, որն ի վիճակի էր միայն ատելութեան ալիք բարձրացնել: Իր շուրջ համախմբելով անգլուխ մնացած ընդդիմադիր զանգուածը՝ նա այնպիսի մթնոլորտ ստեղծեց, ուր խօսքը, տրամաբանական միտքը, պայքարի բարոյական նորմերը իրենց տեղը զիջեցին կազմաքանդելուն, հայհոյանքին, ատելութեանն ու ամբոխավարութեանը։

Արհեստականօրէն հետզհետէ լարուեց, գերլարուեց, բեւեռացաւ ընտրական մթնոլորտը: Այլեւս ընտրութիւնը թեկնածուների միջեւ չէր, այլ՝ նախկին եւ ներկայ իշխանութիւնների։ Նախկինի վերադարձից սարսափածները քուէարկում էին ներկային, ներկայից դժգոհները՝ նախկինին:

Մէկը միւսի համար քուէ ապահովեց: Մէկը միւսով ահաբեկեց ժողովրդին: Գերլարուած, գերբեւեռացուած, համատարած ընտրակաշառքի եւ կոպիտ ընտրախախտումների պայմաններում՝ այլ թեկնածուների շարքին փոշիացաւ նաեւ մեր քուէն:

Վերջին շրջանում մենք առաջին անգամն էինք սեփական թեկնածուով մասնակցում ընտրութիւններին, եւ պէտք է արժանին մատուցենք նախագահական մեր թեկնածուին: Նա իր պահուածքով, կեցուածքներով, քաջութեամբ դաշնակցականներիս հպարտանալու առիթ տուեց։ Այլ թեկնածուների յաջողութեան վախը պատճառ դարձաւ, որ մեր թեկնածուի անուան դիմաց չգրանցուէր նրա իրական ժողովրդականութեան քուէն։ Բայց եւ վերջնականօրէն մեռաւ այն կեղծ գնահատականը, թէ Դաշնակցութիւնը չունի ժողովրդականութիւն վայելող հանրածանօթ ղեկավարներ: Նախագահական ընտրութիւններն ապացուցեցին, որ եթէ ոչ լաւագոյնը, գէթ հազուագիւտ լաւագոյններից մէկը մեր կողքին է։ Վարձքդ կատար, ընկեր Վահան։

Խորհրդարանական, նախագահական ընտրութիւններում, անկախ մեր արձանագրած արդիւնքներից, մենք յաջողեցինք դրականօրէն փոխել խորհրդային եւ ՀՀՇական ժամանակաշրջանի խեղաթիւրուած պատկերացումը Դաշնակցութեան մասին, որ ձեւաւորուել էր պետական ծրագրուած քարոզչութեամբ։ Մենք յաջողեցինք ժողովրդային լայն շերտերին ներկայացնել Դաշնակցութիւնը ինչպէս որ է։

Հերթական անգամ ապացուցեցինք, որ անկախ, ինքնուրոյն կուսակցութիւն ենք, մեր համագործակցութիւններն ու մրցակցութիւնները չեն կարող ազդել Դաշնակցութեան սկզբունքային էութեան վրայ։

Մենք այլընտրանք էինք սոցիալական արդարութեան, համերաշխութեան մեր սկզբունքով, մեր հիմնաւոր նախընտրական ծրագրով, մեր ազգային տեսլականով եւ քաղաքական պայքարի բարոյական մեր հասկացողութիւններով, մենք հրապարակի վրայ էինք իբր օրինակելի ուժ: Վստահ եմ՝ այսօրուայ ցանած սերմերը մօտ ապագայում արդիւնաւորուելու են։

Շատերի մէջ հարց կայ. ինչո՞ւ Դաշնակցութիւնը, իշխող վարչախմբի՝ այդքան արմատական ախտաճանաչումից ու քննադատութիւնից յետոյ, այդուամենայնիւ, մաս կազմեց կոալիցիային:

Բայց նախ տեսնենք, թէ ինչ տեղի ունեցաւ ընտրութիւններում եւ ընտրութիւններից յետոյ։

Երկրում տեղի ունեցածը գունաւոր յեղափոխութեան փորձ էր: Մեր երկիրը 18 տարի պարարտ դաշտ է եղել այլոց համար, մեր քթի տակ ձեւաւորել է կազմակերպուած մի մեքանիզմ կամ, ինչպէս սիրում են իրենք ասել՝ ցանց, յար ու նման այլ պետութիւնների՝ Վրաստանի, Սերպիայի եւ Ուքրանիայի, ձեւաւորուել է օտարի պատուէրով, գծած պատկերով եւ ֆինանսներով։ Նոյն խորհրդանիշները, նոյն նշանախօսքերը, պայքարի նոյն ձեւերը՝ բամբասանք, սուտ, զրպարտանք. ամէնը կիրառուեց նաեւ մեզ մօտ։ Մերօրեայ արտահանութեան «յեղափոխականները» մեթոտիկայի առումով չեն զանազանւում նախկին գերուժի՝ Խորհրդային Միութեան արտադրութեան «յեղափոխականներից», սրանք եւս հաւատում են՝ նպատակը արդարացնում է միջոցը. նրանք ունեն նաեւ մէկ այլ նմանութիւն՝ կոսմոպոլիտ են, աշխարհաքաղաքացի։ Իսկ նպատակը. թէպէտ նրանք ամէնուր խօսում են մարդու իրաւունքներից, ազատութիւններից, արդար ընտրութիւններից, սակայն իրականում օտարի համար ազդեցութեան նոր դաշտ են ձեւաւորում, այլ խօսքով՝ ազատութիւնը, արդար ընտրութիւնները, մարդու իրաւունքները խնդիր են միայն այն երկրներում, որոնք դեռեւս ամբողջովին պատուիրատուի ազդեցութեան դաշտում չեն:

Աշխարհում ձեւաւորւում է մի ուժ, որը յաւակնում է բոլոր ժողովուրդների հարցերը ենթակայ դարձնել իր շահին ու նպատակներին: Սա միայն մեր երկրի իրականութիւնը չէ, այսպիսին է ժամանակաշրջանը։ Նրանք աշխատում են միջազգային NGO-ների, հիմնադրամների, ինսթիթիւթների անունով, նրանց թիրախն են ամբողջական ազդեցութիւնից դուրս երկրները, որտեղ իրենց քաղաքականութիւնը խանգարող, նոյնիսկ ակամայ խանգարող հարցեր, հարցերին լուծում բերող ինքնուրոյն քաղաքականութիւն եւ ընթացք է առկայ։

Ի սկզբանէ ասենք՝ ազատութիւնը, արդար ընտրութիւնները, մարդու իրաւունքները եւ դեռ սոցիալական արդարութիւնը միշտ էլ եղել են ու կը մնան մեր հիմնական պահանջները եւ հետապնդուող նպատակները: Աւելին՝ դրանց պակասը, բացակայութիւնն էր, որ նպաստաւոր պայմաններ ստեղծեց այլոց գործունէութեան համար: Ոչ միայն այդ, այլեւ պետական որոշ պատասխանատուների, գործարար աշխարհի արտօնեալ շերտի անզուսպ պահուածքը հասարակութեան մէջ եւ հասարակութեան դէմ հիմնական պատճառը եղան այս իրադարձութիւնների։

Մենք հակա ուժ չենք ու չենք դառնալու: Մենք ո՛չ հակաամերիկեան, ո՛չ հակաանգլիական, ոչ էլ հակառուսական ուժ ենք, բայց գիտենք ամէն ինչից վեր դասել մեր երկրի ինքնիշխանութիւնը, մեր արժանապատուութիւնը: Այդպիսին է նաեւ Հայաստանը: Այն հակա պետութիւն չէ: Բայց, անկախ այլոց տրամադրութիւններից, ունենք ազգային հարց՝ Արցախի ազատագրումը յաւերժացնելու, երկրի անվտանգութիւնն ապահովելու հարց։ Եւ հէնց այստեղ է խնդիրը. ինչո՞ւ են միջազգային կազմակերպութիւնները, զանազան NGO-ներ, հիմնադրամներ, այսպէս կոչուած ինսթիթիւթներ մարդուժ տրամադրում, փող ծախսում այս փոքրիկ ու դեռեւս իրենց բարեկամ երկրում իշխանափոխութիւն իրականացնելու կամ իշխանութիւններին թուլացնելու նպատակով։

Ցանցը ձեւաւորեց օտարը, ցանցի վրայ դրուեց, հագցուեց նախագահի ընդդիմադիր թեկնածուն: Եւ նա ինքնադրուեց հաճոյքով: Իրեն հեռացնողների հանդէպ վրէժխնդրութիւնի՞ց դրդուած, սեփական ես-ը չգոյութիւնից փրկելո՞ւ, թէ այլ մղումով՝ արդէն կարեւոր չէ:

Այսպէս կոչուած գունաւոր կամ, ինչպէս իրենք են սիրում կոչել՝ ոչ բռնի յեղափոխութիւնը նախատեսուած արդիւնքը չունեցաւ: Իրենց թեկնածուն աւելի շատ դէմ քուէ ունէր, քան կողմ: Բայց նախկինը պայքարի միայն խաղաղ միջոցների չէր ապաւինել: Նրա ծրագիրը աւարտուած չէր, ու երբ ընտրութեան օրը սպասուած քուէն չունեցաւ, յոյսը դրեց «Երկրապահ»ի, բանակի վրայ, ամէն օր Ազատութեան հրապարակում վանկարկեց գեներալների անունները։ Ինչո՞ւ էր յիշել գեներալներին, ի՞նչ ծրագիր էր իրականացնելու նրանցով: Մարդ, որ ելել էր սահմանադրական պայքարի, ի՞նչ էր ուզում անել բանակով կամ զինուած խմբաւորումներով։

Երբ այս յոյսն էլ ի դերեւ ելաւ, մնում էր նուազագոյնը՝ այն, որ կարող էր օտար ուժերի շարունակական միջամտութեան առիթ դառնալ: Եւ պատահեց Մարտի 1ի ողբերգական ու ամօթալի օրը։ Մարտի 1ը ձեռնտու չէր ո՛չ երկրին, ո՛չ ժողովրդին, ո՛չ իշխանութեանը: Ձեռնտու էր միայն նրան, ու, ցաւօք, նա ստացաւ այդ: Այս մասին պիտի խորհեն դեռեւս նրան հաւատացողները: Երիտասարդութիւնը՝ յատկապէս:

Մարտի 1ին իշխանութիւնները պատրաստ չէին: Ընդդիմութիւնը պատրաստ էր։ Մեզ համար հարց է՝ ինչո՞ւ իշխանութիւնները պատրաստ չէին, բայց չենք շտապում եզրակացութիւններ անել. դեռ պէտք է աւարտուի նախաքննութիւնը։ Առճակատումը ձեռնտու էր միայն օտար ուժերին, մէկ էլ իր ժողովուրդն ու երկիրը չսիրողին կամ նրա շահը չգիտակցողին։ Այդ արիւնն ու առճակատումը արտաքին միջամտութեան դուռ բացեց, թուլացրեց մեր պետութիւնը: Պետութեան թուլացումը խնդրոյ առարկայ է դարձնում երկրի ինքնիշխանութիւնն ու անվտանգութիւնը, ազգային հարցերը միջազգային բեմերում պաշտպանելու համարձակութիւնն ու ինքնավստահութիւնը։

Առճակատման պայմաններում ձեռքներս ծալած չէինք կարող նստել: Ամբողջ ընտրապայքարի ժամանակ, ինչպէս շատ-շատերը, մենք էլ էինք զգում վտանգը եւ կարելին արեցինք կանխելու դէպքերի նման աւարտը, զգաստութեան կոչ արեցինք, փորձեցինք ստեղծել հանրային կարծիք, նոյնիսկ մեզ հարազատ կանանց կազմակերպութիւնը՝ Հայ օգնութեան միութիւնը զգաստութեան երթ կազմակերպեց: Բայց, ցաւօք, մեր կոչերը, յորդորները մնացին անարձագանգ։

Ստեղծուել էր երկու բեւեռ. մէկում այս տեսակ ընդդիմութիւնն էր, ով թէպէտ խօսում էր մեր էութեանը մօտ ժողովրդավարութեան, մարդու իրաւունքների, ազատութիւնների մասին, զոհի կերպարանք էր ընդունել, բայց յենուած էր ու է օտար ուժի վրայ: Ով առաջնորդւում էր եւ առաջնորդւում է՝ «ով մեզ հետ չէ, մեր դէմ է, տականք է, դաւաճան է» նշանախօսքերով, ով ընտրութիւններում յաղթելու սահմանից շատ պակաս քուէ էր բերել, բայց իրեն յաղթած էր համարում, ով վճռել էր Ղարաբաղի հարցը օր առաջ լուծել, ում համար Ղարաբաղի հարցից ձերբազատուելու մղումն այնքան մեծ էր, որ, թւում էր՝ ազգային շահն ու յաղթանակ ապահովելը երկրորդական էր իր համար, ով անպատասխանատու վարքագծով պառակտում էր ազգը, տեղայնամտութիւնը օգտագործում քաղաքական նպատակներով:

Քաղաքական նպատակը նոյնիսկ իշխանութիւնը չէր կարծես, այլ Ղարաբաղի հարցից ձերբազատուելը: Բայց մենք հօ գիտենք, որ հակաղարաբաղցի շարժումը հակազգային շարժում է։ Մենք պէտք է գիտակցենք, որ մէկ ազգ ենք, եւ քանի դեռ պայքարը շարունակւում է, մենք բոլորս պէտք է լինենք ղարաբաղցի, ջաւախքցի, նախիջեւանցի: Ազգի մէջ արհեստական բաժանումները, իբրեւ ժողովուրդ ու պետութիւն, մեզ առաջնորդելու են ջլատման։ Ինչքան էլ փորձենք յիշաչար չլինել, նրանք մեզ յիշեցնում են այն օրերը, երբ տասնեակ թերթեր էին փակուած, երբ կուսակցութիւն էր արգելուած, երբ քաղաքական մարդիկ աւելի շատ ճաղերի հետեւում էին, քան հրապարակի վրայ, երբ Ազգային ժողովում պատգամաւորներ էին ծեծում, երբ բանտերում քաղաքական մարդիկ էին խոշտանգւում, երբ կոռուպցիան, ամենաթողութիւնը, անպատժելիութիւնը, անարդարութիւնը, նուազագոյնը այսօրուայ չափ համատարած էր։ Ինչքան էլ տակտիկական նկատառումներով փորձեն թաքցնել ՀՀՇին, անուանափոխութիւն անեն, մենք տեսնում ենք ՀՀՇի ականջները:

Սակայն մենք թշնամի չենք փնտռում, աւելին՝ հայութեան մէջ մենք թշնամի չունենք: Հակադրութիւնները պէտք է փոխադրել գաղափարական պայքարի դաշտ: Այդ իսկ պատճառով անընդհատ կոչ ենք արել երկխօսութեան: Ցաւօք, մնացել ենք անարձագանգ։

Միւս բեւեռում յաղթած կողմն էր, որ թէեւ մաքուր ընտրութեամբ չէր նուաճել յաղթանակը, բայց ո՛չ մենք, ո՛չ էլ միջազգային հանրութիւնը չէր վիճարկել յաղթանակը։ Արդէն ձեւաւորուած իշխանութիւնը նախորդի՝ վերջին տասը տարուայ իշխանութեան ժառանգորդն է ու շարունակութիւնը, թէպէտ չպէտք է շտապել նոյնը համարել կամ ամբողջութեամբ նոյնը համարել։ Իշխանութիւն, որ, վերջին հաշուով, այսօրուայ իրավիճակի պատասխանատուն է։

Յստակ էր՝ իշխանութիւնը առաջին իսկ պահից ենթակայ էր արտաքին մեծ ճնշման: Յանուն մեր երկրի, մեր դիմագրաւած հարցերի՝ անհրաժեշտ էր, որ պետութիւնը կարողանար յաղթահարել արտաքին ճնշումը, կարողանար որեւէ բան չզիջել երկրի ինքնիշխանութիւնից ու ինքնուրոյնութիւնից։ Արտաքին ճնշումներն այժմ նոր թափ են ստացել. նրանք ներքին ճակատում ձեւաւորել են ուժ կամ ցանց՝ բերդը ներսից գրաւելու: Մեր ձեռքով մեր պետականութիւնը խեղճացնելու ծրագիր է իրականացւում։

Այս իրավիճակում մենք այլ ելք չունէինք. պէտք է թիկունք կանգնէինք մեր պետականութեանը, պէտք է յաչս այլոց ցոյց տայինք սեփական ուժերով ներքին հարցերը լուծելու, համերաշխութիւնը վերականգնելու մեր կամքը, մեր վճռականութիւնը։ Եւ այդ պահին մենք ստորագրեցինք քաղաքական համաձայնագիր ընտրուած, բայց դեռ պաշտօնապէս պարտականութիւնները չստանձնած նախագահի հետ։ Քանի դեռ վտանգը չի անցել, հասկանալի է կոալիցիայի մէջ մեր լինելը: Բայց կոալիցիայի տեւականութիւնը պայմանաւորուած է յստակ առաջադրանքներով, եւ մենք ժամանակ առ ժամանակ գնահատելու ենք համագործակցութեան արդիւնքները: Կոալիցիան Դաշնակցութեան համար ինքնանպատակ չէ։ Այս կարճ ժամանակի մէջ նշմարուող արդիւնքները ինձ հետ շատերը եւս կարող են դրական գնահատել. առնուազն ինչ-որ բան փոխելուն ուղղուած քայլ է կատարւում, յոյս ու ակնկալիք կայ:

Նաեւ ուզում ենք հաւատալ, որ մեր ձեւակերպած քաղաքական առաջնահերթութիւնները թղթի վրայ չեն մնալու: Ամբողջական պատասխանատուութեամբ մենք բեռի տակ ենք մտել: Նոյնն ակնկալում ենք մեր գործընկերներից:

Եւրոխորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովը պայմաններ է դրել մեր երկրի առջեւ, եւ շատերն ուրախացել են. առաւօտից գիշեր խօսում են այդ մասին: Բայց իրականութիւնն այն է, որ մինչ թիւ 1609 բանաձեւը, կոալիցիոն ուժերը, ստորագրուած համաձայնագրով, արդէն իսկ յանձն էին առել նոյն այդ խնդիրների լուծումը: Ինչո՞ւ չեն ուրախանում կոալիցիոն յուշագրով, որի ոգուն ու տառին մենք հետեւելու ենք՝ անկախ Եւրոպայից: Երբ դրանց կատարումը բխում է հէնց մեր երկրի ու ժողովրդի շահից: Միւս կողմից՝ այն, ինչ նաեւ մեր առաջարկութեամբ ստանձնել է անել կոալիցիան, կարեւոր չափով համընկնում է Դաշնակցութեան նպատակներին ու պատկերացումներին պետական կեանքի բոլոր ոլորտների վերաբերեալ:

Ի՞նչ պէտք է անէինք մենք: Ինչպէս որոշներն են կարծում՝ չմտնէինք իշխանութիւն, դառնայինք ընդդիմադիր, որ այդ դաշտը ինչ-որ մէկի ժամանակաւոր մենաշնորհը չդառնա՞ր:

Ընդդիմադիր դառնայինք մեր նպատակների, մեր առաջադրանքների իրականացման համար: Մի՞թէ սա քաղաքական, պատասխանատու կեցուածք է: Ո՛չ ու դարձեալ ո՛չ:

Ելոյթս չափից աւելի երկարեց: Բայց, թէկուզ թռուցիկ, պէտք է անդրադառնամ մի քանի հարցի եւս:

Նախ խօսքս ուղղում եմ քաղաքական, անվտանգութեան առումով ծանր վիճակի մէջ յայտնուած լիբանանահայութեանը: Մենք ձեզ հետ ենք, ձեր կղքին, կիսում ենք ձեր հոգսերը:

æաւախքի՝ Վրաստանի կազմում ինքնավարութեան պայքարը տեղքայլի մէջ է: Մեր բարեացակամութիւնը, նրբանկատութիւնը բախւում է միջազգային եւ վրացական լռութեան պատին. յարկ է նոր ուժականութեամբ շարունակել պայքարը: Ժամանակն է, որ հայկական պետականութիւնը եւս միջազգայնօրէն ընձեռուած կարելիութիւնները գործնականում օգտագործի:

Ղարաբաղ. մենք հաւատում ենք՝ հարցը պէտք է լուծուի բանակցութիւնների միջոցով: Սակայն նաեւ անհրաժեշտ ենք համարում միջազգային հանրութիւնից պահանջել՝ նախ ապահովել երաշխաւորուած խաղաղութիւն: Այլապէս Ատրպէյճանի սպառնալիքներն ու յոխորտանքները ներքին պարտուողական տրամադրութիւնների արեւմտեան հովանաւորումը մեր դիրքերը օրըստօրէ տկարացնելու վտանգ են պարունակում։ Բանակցել, երբ կայ երաշխիք անվտանգութեան։

Լուսահոգի ընկեր Մարուխեանը Հայաստանի անկախացումից յետոյ այլեւս չէր օգտագործում Սփիւռք բառը: Ասում էր՝ Արտերկիր։ Արտերկիրը Հայաստանի շարունակութիւնն է, այն մեր միասնական ազգի շարունակութիւնն է, մեր ամբողջացումն է: Եւ որեւէ ճիգ, որեւէ փորձ հայրենիքից այն անջատելու հակազգային ու հակադաշնակցական երեւոյթ է։ Ամէն ինչ պէտք է անել մտածուած, ծրագրուած, որ մեր ազգի հատուածները համարկուեն ընդհանուրի մէջ՝ ազգի մէջ։ Դաշնակցութիւնը ազգային կուսակցութիւն է եւ իր ծնունդից սկսեալ միակ կազմակերպութիւնն է, որ պետականութեան բացակայութեան պայմաններում կարողացել է իր մէջ, իր գաղափարների ու հետապնդած նպատակի շուրջ մէկտեղել մեր ժողովրդի բոլոր հատուածները։

Արտերկրում մենք վաղուց քաղաքական գործօն ենք: Այնտեղ մեր պայքարը Հայաստանի ու հայ ժողովրդի համար է, նրա անվտանգութեան, բարօրութեան, ազգային պահանջների համար: Փառք ու պատիւ բոլոր նրանց՝ դաշնակցական, թէ ոչ (մասնաւորաբար, մեր կազմակերպութեան մէջ գործող Հայ Դատի յանձնախմբերին), ում գործունէութիւնը հայ ժողովրդի հարստութեան ու ուժականութեան մաս է կազմում, բոլոր նրանց, ում գործունէութեան շնորհիւ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման հարցը շարունակ արծարծուող թեմա է դարձել թէ՛ միջպետական յարաբերութիւններում, թէ՛ միջազգային հանրային կարծիքի համար, ում գործունէութեան շնորհիւ Հայաստանը նոր կարելիութիւններ, նոր հեղինակութիւն ու ուժականութիւն է ձեռք բերում։

Մեր ընթացքը ճիշտ է, մեր պայքարը յաջողում է. վկայ՝ թուրք-ատրպեճանական հակազդեցութիւնը, որ փորձում է մեզ զուգահեռ կազմակերպուել աշխարհով մէկ՝ պետական լայն հնարաւորութիւններ օգտագործելով, ոչ մի միջոցի առաջ կանգ չառնելով։ Այս վտանգը նկատի ունենալով՝ նորովի կազմակերպուելու հարցն է մեր օրակարգում։

Նոր, ժամանակին համահունչ վերակազմակերպուելու անհրաժեշտութեան առջեւ ենք: Վերջին իրադարձութիւններն ապացոյց են՝ մեր երկիրը օտարների համար բաց դաշտ է: Մեր կազմակերպութեան ընդարձակումը եւ հզօրացումը Հայաստանում այլեւս ազգային անվտանգութեան հարց է։ Պահել մեր երկրի անկախութիւնը, ինքնիշխանութիւնը, քայլել ազգային իղձերի իրականացման ճանապարհով հնարաւոր է հզօր Դաշնակցական կառոյցով՝ բառիս ամբողջական իմաստով։

Մենք հայ ժողովրդի կազմակերպութիւնն ենք: Մենք չենք ճշդում մեր օրակարգը: Ինքն է մեզ օրակարգ առաջադրում: Նաեւ՝ գործունէութեան ձեւ ու տեսակ. ՀՀում պետական-քաղաքական կուսակցութիւն ենք, այլապէս ազգային-ազատագրական պայքարի կազմակերպութիւն. մի տեղ՝ լոպպինկային գործի, մի այլ տեղ՝ հայապահպանման, մշակութային աշխատանքի լծուած: Հակասութիւններ չկան սրա մէջ, հակառակը՝ մէկ ամբողջութեան մասերն են։ Եթէ ազգային է կուսակցութիւնը, չի կարող այս պարտադրանքին չենթարկուել։ ՀՀ անվտանգութեան, ինքնիշխանութեան, ժողովրդի բարօրութեան, համընդհանուր զարգացման կարելիութիւն ստեղծելու, ղեկավարելու հարցը մերն է, Ղարաբաղի երէկուայ եւ վաղուայ՝ ոչ ցանկալի կռուի բեռն էլ, հարցի քարոզչութիւնն էլ, æաւախքի ժողովրդի պահանջն էլ, լիբանանահայութեան տագնապն էլ, Մարսէյլի հայ դպրոցի հոգսն էլ է մերը: Այսքան բազմազան է Դաշնակցութիւնը:

Միաժամանակ շատ պարզ է ամէն բան. Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը հայ ժողովրդի կազմակերպութիւնն է:

Վճռակա՛ն: Պատասխանատո՛ւ: Յաղթակա՛ն: