ԵՐԵՒԱՆ. »Նիուզ.Էյ.Էմ.« համացանցային լրատուական գործակալութեան աշխատակից Գայեանէ Գրիգորեանը հարցազրոյց մը կատարած է Հայաստանի գիտութեան պետական յանձնաժողովի նախագահ Սամուէլ Յարութիւնեանի հետ՝ պարզելու համար Հայաստանի մէջ գիտութեան ներկայ վիճակը եւ անոր զարգացման ուղղութիւնները: Պարոն Յարութիւնեանի ղեկավարած մարմինը այս աշնան կառավարութեան պէտք է ներկայացնէ գիտութեան ոլորտի զարգացման պետական ռազմավարութեան վերաբերեալ թղթածրար-առաջարկութիւն մը: Շահեկան գտնելով այս հարցազրոյցը, զայն կը յանձնենք մեր ընթերցողներու ուշադրութեան:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Պարոն Յարութիւնեան, Ձեր մշակած ռազմավարութեան մասին մի փոքր կը մանրամասնէ՞ք:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Սա շատ կարեւոր փաստաթուղթ է: Հայաստանի գիտութեան զարգացման 10 տարուայ ռազմավարութիւնն է: Գիտութեան ասպարէզում խնդիրները շատ-շատ են: Համակարգային փոփոխութիւններ են ենթադրւում մօտակայ 10 տարիների ընթացքում: Այսօրուայ մեր համակարգը Խորհրդային Միութիւնից ժառանգած համակարգն է գիտութիւն իրականացնող երեք ոլորտները՝ ազգային ակադեմիան, ճիւղային գիտութիւնը (տարբեր նախարարութիւններ ունեն ինստիտուտներ) եւ բուհական (համալսարանական-խմբ.) գիտութիւնը: Այս հիմնարկների գիտութիւնը Խորհրդային Միութիւնից տրանսֆորմացուած (փոխակերպուած-խմբ.) գործառոյթներն են, որոնք ժառանգել ենք: Անկախութեան պարագայում իրավիճակը փոխուեց: Այն ժամանակ հզօր պետութեան մաս էինք կազմում եւ համապատասխանաբար ընդունում այն խաղի կանոնները, որոնք այդ պետութեանն էր սազական, եւ Հայաստանը իր ուրոյն դերակատարումն ունէր ու վատ չէր աշխատում: Մեր հանրապետութեան գիտական վարկանիշը բաւականին բարձր էր: Ժամանակը փոխուեց, անկախ պետութիւն՝ սահմանափակ մարդկային ռեսուրսներով (միջոցներով-խմբ.), սահմանափակ գիտակրթական տարածքով: Խնդիրներն էլ փոխուեցին, հետեւաբար մեր պետութեան համար անհրաժեշտ էր ունենալ գիտութեան զարգացման նոր ռազմավարութիւն:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Ո՞ր խնդիրներն են յատկապէս շեշտադրուած ծրագրում:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Մէկը նիւթատեխնիկական բազայի (ենթակառոյցի-հիմքի-խմբ.) արդիականացումն է: Վերջին 30 տարուայ ընթացքում գիտական սարքաւորումները չեն թարմացուել: Ի հարկէ, կան առանձին լաբորատորիաներ, որ իրենց գրանտային (դրամաշնորհային-խմբ.) ծրագրերով կարողացել են սարքեր ձեռք բերել: Կան 80 հետազօտական հիմնարկներ, որոնց մի մասը իրենց գիտական ծրագրերով կրկնում են իրար: Այդ քանակի հիմնարկներ պէտք չեն, ենթադրւում է, որ ապագայում պիտի միաւորուեն, այսինքն՝ ենթակառուցուածքների օպտիմալիզացիայի (միաձուլում-խմբ.) յստակեցում պէտք է լինի: Միւսը գիտական տեղեկատուական ցանցի ստեղծումն է: Պէտք է կարողանանք Հայաստանը ինտէգրել (ներգրաւել, միացնել-խմբ.) եւրոպական կառոյցներում: Յաջորդը գիտութեան ու կրթութեան տեխնիկայի բնագաւառի բարձ որակաւորում ունեցող կադրերի (աշխատողներու-խմբ.) թուաքանակի դինամիկ աճի ապահովումն է: Սա կապուած է խելացի երիտասարդների հոսքի հետ: Հետեւաբար պէտք է ծրագիր մշակենք, որ երիտասարդները գայթակղուեն եւ մնան Հայաստանում: Երիտասարդական յատուկ գրանտային ծրագրեր ենք իրականացնում: Այս ամսուայ վերջին մրցոյթ կը յայտարարենք 30 տարեկան փորձառու գիտնական երիտասարդներին դրամաշնորհներ կը տրամադրենք: Ապագայում ենթադրւում է երիտասարդներին յաւելեալ աշխատավարձ տրամադրել: Գիտական կադրերի վերարտադրութիւնը մեզ մօտ յատուկ ձեւով է կատարւում: Այն կը լինի նպատակային, այսինքն՝ գիտութեամբ կը զբաղուեն նրանք, ովքեր պիտի զբաղուեն եւ ոչ թէ նրանք, ովքեր խուսափում են բանակից: Կարեւոր կէտերից է նաեւ կրթութեան գիտութեան տեխնոլոգիաների եւ ինովացիայի (նորարարութեան) ներդաշնակ ձեւաւորումը:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Անկախացումից յետոյ չի՞ մշակուել որեւէ ծրագիր:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Չէ, անկախացումից յետոյ չի ներկայացուել ռազմավարութիւն՝ օբեկտիւ (առարկայական-խմբ.) պատճառներով: Նախ Խորհրդային Միութեան փլուզումից առաջ տեղի ունեցաւ այլանդակ երկրաշարժ, որը մեր տնտեսութիւնը ամբողջութեամբ աւերեց: Հայաստանը երկրաշարժից յետոյ անկախ պետութիւն դարձաւ, այսինքն՝ մենք մենակ մնացինք մեր բոլոր խնդիրների հետ: Այնուհետեւ ղարաբաղեան պատերազմը. մեր ամբողջ ռեսուրսները ներդրեցինք այդ պատերազմին: Մի խօսքով, այս ամէնի հետեւանքով գիտութիւնը մղուեց 7րդական պլան: Այս շրջանում եթէ նոյնիսկ մշակուէր, անիմաստ էր: 2000 թուականին Հայաստանի գիտութեան բիւջէն եղել է 4 միլիոն դոլար, եթէ համեմատենք խորհրդային ժամանակների հետ, ապա, թուերը յստակ չեմ յիշում, բայց մօտ 4 հարիւրից 5 հարիւր միլիոն դոլար էր: 2000 թուականից յետոյ տնտեսութիւնը, սկսեց զարգացում ապրել, բնականաբար, պետութեան ղեկավարները հասկացան, որ մենք ունենք մի հզօր ոլորտ, որ ժամանակին մեզ պատիւ է բերել, տնտեսութեանը մեծ օգուտ, հարկաւոր է այն առաջ մղել: Սկսուեցին գիտութեան ասպարէզում բովանդակային ու կառուցուածքային լուրջ փոփոխութիւններ:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Իսկ ներկայ դրութեամբ ոլորտն ի՞նչ վիճակում է:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Մինչեւ կոմիտէի նախագահ դառնալը ես աւելի վատ պատկերացում ունէի ոլորտի վիճակի մասին: Իրականում Հայաստանում այս տարիների ընթացքում լուրջ պոտենցիալ (կարողականութիւն-խմբ.)պահպանուել է: Վրաստանի, Ադրբեջանի ու շատ երկրների հետ համեմատած մենք գիտակրթական լուրջ պոտենցիալ ունենք: Մօտ 7500 գիտնական կայ Հայաստանում, միջազգային հեղիանակաւոր ամսագրերում շատ յօդուածներ ունենք տպագրուած, մօտ 6500 աշխատանքեր:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Տարիքային բաշխումն ինչպիսի՞ն է մեզ մօտ, օրինակ այդ աշխատանքերի հեղինակները հիմնականում ի՞նչ տարիքի գիտնականներ են:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Խորհրդային Միութեան գիտնականներն էլ, երիտասարդներն էլ տպագրւում են: Ցաւօք, տարիքային բաշխումը, որ նայում ենք 35-40ի միջակայքը, բաւականին ցածր է մեզ մօտ, դա այն տարիքն Է, երբ գիտնականը առաւել ակտիւ է աշխատում: Ցաւօք, տնտեսական ծանր պայմանների պատճառով այդ տարիքային միջակայքը նուազեց, շատերը գնացին արտասահման: Բայց, այնուամենայնիւ, դեռ ունենք երիտասարդներ, որ մեզ մօտ աշխատում են: Գիտութեան ոլորտում աշխատող մարդկանց տարիքը, ցաւօք, շատ ծերացել է, թէեւ գիտական պաշտպանութիւնները շատ են, բայց գիտութեան մէջ ընդգրկուած գիտնականների տարիքը համարժէք չէ պաշտպանածների թուին: Օրինակ, Հայաստանում գիտութիւնների թեկնածուների միջին տարիքը մօտ 57 տարեկան է, իսկ դոկտորներինը՝ 62: Գիւղատնտեսութեան ոլորտում դոկտորների միջին տարիքը՝ 72, սրանք շատ վտանգաւոր թուեր են:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Իսկ խորհրդային ժամանակաշրջանի հետ համեմատա՞ծ:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Խորհրդային ժամանակաշրջանում թեկնածուների միջին տարիքը մօտ 27-28 տարեկան էր, տարբեր ժամանակներում տարբեր էր՝ մինչեւ 32, բայց այդ միջակայքը մինչեւ 30 տարեկան թեկնածուների համար բաւականին լաւ տարիք է, իսկ դոկտորներինը՝ 40-45 էր: Մօտ 20 տարով գիտութիւնը մեզ մօտ ծերացել է, դա շատ վատ է:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Գիտնականների միջին աշխատավարձը որքա՞ն է կազմում:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Գիտէք, կոնկրէտ աշխատավարձ չկայ, որ ասենք գիտնականը ստանում է 50 հազար դրամ աշխատաավարձ, հիմա ընդունուած է ասել, որ գիտութեան ոլորտում աշխատավարձը 50 հազար է: Դա այնքան էլ ճիշդ չէ: Նախեւառաջ մենք ունենք բազմաթիւ գիտական ծրագրեր՝ բազային, գրանտային, եւ նոյն գիտնականը կարող է այնտեղից էլ, այնտեղից էլ ստանալ: Խորհրդային Միութիւնից ժառանգուած գիտնակաները 1200 են: Նրանց ազգանունները 94ից մինչեւ հիմա ես տեսնում եմ բոլոր ծրագրերում: Նրանց միջին աշխատավարձը այսօր մօտաւորապէս 1000 դոլար է: Լացելու սովորութիւնը որոշ մարդկանց մօտ կայ: Ճիշտ է, պետութեան կողմից տրուած աշխատավարձը որ բաժանես գիտնականների վրայ, կը լինի 50-55 հազար դրամ, բայց գիտութիւնը միայն պետական միջոցներով չի զարգանում: Եթէ մեր ռազմավարութեան մէջ ընդգրկուած կրթութեան գիտութեան ինովացիոն տեխնոլոգիաների համակարգի ստեղծումը իրականանայ, պետական միջոցների ծախսումը գիտութեան մէջ 50 տոկոս կը դառնայ: Այսօր մեր գիտութիւնը 100 տոկոսով նստած է պետութեան վրայ, այդպէս չպիտի լինի: Ես բազմաթիւ դէպքեր կարող եմ բերել, երբ գրանտային ծրագրերում ընդգրկուած երիտասարդին տալիս ես 3-4 հարիւր դոլար աշխատավարձ, նա հրաժարւում է երեք հազար դոլարով դրսում աշխատելուց:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Այսինքն երիտասարդ գիտնականին գոհացնու՞մ է 400 դոլար աշխատավարձը:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Ես բազմաթիւ դէպքեր կարող եմ բերել: Ես, օրինակ, աշխատել եմ Ֆլորենցիայի համալսարանում, մեծ աշխատավարձով, յետոյ ինձ հրաւիրել են, ես եկել եմ համալսարան 30 դոլար աշխատավարձով: Ես մտածել եմ, որ ես պետութեան զաւակ եմ ու իմ առաքելութիւնը այստեղ պիտի իրականացնեմ: 2000-2003 թուականներին մեր ամբիոնը 1 միլիոն 200 հազար դոլարի գրանտային ծրագրեր շահեց եւ ստեղծեցինք հոյակապ լաբորատորիա: Իմ ասպիրանտները (ուսանողները-խմբ.) այն ժամանակ 600 դոլար էին ստանում:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Իսկ բիզնեսմենները ներդրումներ անու՞մ են գիտութեան ոլորտում:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Այս խնդիրն էլ է ընդգրկուած ծրագրում: Մօտակայ 10 տարիների ընթացքում մենք պէտք է ստեղծենք համակարգ, որը լինի այնպիսին, որ բիզնեսմենի համար պատուէր տալը լինի շահեկան: Իսկ այսօր բիզնեսմենը, որ տեսնում է ինստիտուտներում սարքաւորումները հնացած են, շէնքերը քանդուած, նա գիտնականին չի վստահում: Ինչքան էլ խելօք մարդ լինի: Եթէ կարողանանք լուրջ սարքաւորումներ ձեռք բերել, ապա գիտնականի տուած արտադրանքին կը սկսեն հաւատալ: Բիզնեսմենը կը հասկանայ, որ ներմուծած տեխնոլոգիաներով իր բիզնեսը զարգացնելը աւելի քիչ շահեկան է, քան թէ տեխնոլոգիայի պատուէր տալը մեր գիտնականներին: Նոյնիսկ Միացեալ Նահանգներում, որ հզօրագոյն պետութիւն է, սկսել են յենուել սեփական գիտնականի վրայ, քան թէ տեխնոլոգիաներ գնելու, քանի որ սեփական գիտնականները աւելի էժան են: Ճգնաժամ ունեցող երկրները աւելի ուշադրութիւն են դարձնում գիտութեան վրայ: Ռուսներն էլ են դա հասկացել: Իսկ Հայաստանը փոքր երկիր է, մեր բիւջէն փոքր է, մօտ 8,3 միլիարդ դրամ է, 30 միլիոն դոլար:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Պարոն Յարութիւնեան միայն հնացա՞ծ սարքաւորումներով է պայմանաւորուած բիզնեսմենների անտարբերութիւնը գիտութեան նկատմամբ: Գուցէ նրանց արժէքային համակարգը թոյլ չի տալիս հետաքրքրուել այս ոլորտի խնդիրներով, չէ՞ որ բոլորիս է յայտնի, թէ ովքեր են հայաստանեան բիզնեսի կարկառուն ներկայացուցիչները:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Ճիշդ էք ասում, համաձայն եմ Ձեզ հետ: Եթէ նայենք 18րդ դարի նոր ստեղծուած բուրժուազիային (քաղքենի դասակարգին-խմբ.), որի մէջ սկսեց զարգանալ տեխնիկական բուրժուազիան, ապա կը տեսնենք, որ այն ժամանակուայ բիզնեսմեններն էլ մարդիկ էին, որոնք արագ կողմնորոշուեցին ու բիզնեսմեն դարձան: Ես այսօր շատ ծանօթ ընկեր բիզնեսմեններ ունեմ, որոնք ժամանակին շարքային հասարակ գիտնական են եղել:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Գիտնակա՞ն:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Այո, մեր բիզնեսմենների մէջ բաւականին խելօք մարդիկ կան: Կան նաեւ բիզնեսմեններ, որոնք առանձնապէս կրթութիւն չեն ստացել եւ դէպքերի բերումով դարձել փողատէր: Նոյնիսկ այս դէպքում, եթէ շփուէք, կը տեսնէք, որ կրթութեան հանդէպ խորը յարգանք ունեն: Ուզում են, որ իրենց երեխաները շատ լաւ կրթութիւն ստանան իրենք շատ լաւ հասկանում են, որ ժամանակի ընթացքում, այս վայրենի կապիտալիզմից յետոյ, երբ յստակ խաղի կանոններ սկսեն աշխատել, մոնոպոլ (մենաշնորհուած-խմբ.) բիզնեսը կը վերանայ, փողը պահելու համար պէտք է գրագէտ սերունդ զարգացնես: Եթէ դու չ՛արեցիր, կը կորցնես: Եւ դա իրենք շատ լաւ հասկանում են ու իրենց ընտանիքներում այդ մտայնութիւնը կայ: Մեզ մօտ նոր ձեւաւորուող բուրժուազիա է: Մեզ մօտ ռէալ իրական, շօշափելի-խմբ.) կապիտալ (դրամագլուխ-խմբ.) սկսեցին ձեռք բերել 90ական թուականներին, ժամանակը կարճ էր՝ գրագէտ դառնալու համար: Բիզնեսի ասպարէզում պէտք է ունենալ հոյակապ մենեջմենթ (կառավարում-խմբ.): Այս բաները նոր են սկսել հասկանալ: Եւ բացի այդ, մեր բիզնեսմենները ուզում են արագ շահոյթ ստանալ, դրա համար գերադասում են դրսից տեխնոլոգիաներ գնել, բերել եւ սկսել միանգամից փող աշխատել, ոչ թէ մի հինգ տարի ժամանակ ծախսեն եւ այդ տեխնոլոգիան ստանան Հայաստանում աւելի էժան: Եւ այդ բրենդը (ապրանքանիշը-խմբ.) կը լինի իրենց ձեռքում: Այդ տեխնոլոգիան կարող են վաճառել ու ստանալ հարիւրապատիկ շահոյթ: Սա մեզ մօտ դեռ հասունացած չէ, իսկ դրա համար պետութիւնը պէտք է օգնի: Պէտք է բիզնեսմենին հասկացնի, որ՝ գիտես լաւ կը լինի սա անես, քեզ համար սա է օգտակար:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Պարոն Յարութիւնեան, չէ՞ որ մեր երկրում բիզնեսի կարկառուն ներկայացուցիչները պետութեան ղեկավարներն են, արագ շահոյթն էլ իրենք են հետապնդում, էլ ո՞վ ում պիտք է բան բացատրի:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Եթէ մարդկութեանը վերաբերուող գլոբալ (համընդհանուր-խմբ.) խնդիր ես լուծում, ապա լուծման եղանակները շատ նման են իրար: Այսինքն՝ Հայաստանը ժամանակի ընթացքում համապատասխան ճանապարհ անցնելուց յետոյ կը գայ, այն պետութիւնների գաղափարին կը յանգի, որոնք այսօր դարձել են զարգացած երկրներ: Մենք իւրայատուկ ազգ չենք, որ ասենք ամէն ինչ վերացաւ: Մենք ճանապարհ ունենք անցնելու, այնպէս, ինչպէս բոլոր երկրները:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Գիտութեան ո՞ր ճիւղն է մեզ մօտ շատ զարգացած:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Աւանդական ճիւղեր կան, որ խորհրդային ժամանակներում զարգացած են եղել: Մինչեւ հիմա էլ շարունակւում է ֆիզիկան (բնագիտութիւնը-խմբ.): Ցաւօք, քիմիան վատ վիճակում է, բայց այն ժամանակ մեծ քիմիան էր զարգացած Հայաստանում: Մեծ քիմիան Խորհրդային Միութիւնում զարգացաւ, որովհետեւ հումքը հիմնականում դրսից էին բերում եւ Հայաստանը դարձաւ քիմիայի երկիր: Եթէ բացուեն, ես վստահ եմ, որ մեծ քիմիան մեզ մօտ նորից կը զարգանայ: Աւանդաբար միկրոէլեկտրօնիկան է զարգացած, ֆիզիկայի մի շարք ոլորտներ՝ տեսական, միջուկային: Մենք ատոմային երկիր ենք, ատոմակայան ունենք: Կենսաբանութիւնն էլ շատ լաւ վիճակում է: Եթէ համեմատենք խորհրդային ժամանակների հետ, բաւարար չէ, բայց այս ոլորտներում դեռ ունենք լուրջ կադրեր: Գիտութեան համար շատ կարեւոր է դպրոցի պահպանումը: Մի շարք դպրոցներ մեզ մօտ վերացել են անկախութեան տարիներին: Օրինակ, աստղագիտութեան ոլորտը հիմա ծանր վիճակում է: Եթէ ուշադիր լինենք, կարող ենք այս ոլորտը նորից վերականգնել: Բայց ոլորտներ կան, որ անվերադարձ կորցրել ենք:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Իսկ Հայաստանը գիտութեան ներկայիս մակարդակով ո՞ր երկրների հետ կարող է համեմատուել:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Նախկին սոցիալիստական (ընկերվարական-խմբ.) երկրների հետ որ համեմատուենք, մեր մակարդակը էապէս մի գուցէ կարող է զիջել Ռուսաստանին, իսկ մնացած երկրների հետ համեմատ՝ նոյնիսկ բարձր մակարդակ ունենք: Գիտնականների մակարդակով մենք շատ լաւ ենք: Մենք ֆինանսական եւ կազմակերչական խնդիրներ ունենք լուծելու: Ռազմավարութիւնը նաեւ կազմակերպչական մօտեցումների ու խաղի կանոնների ստեղծմանն է ուղղուած:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Իսկ հայագիտութեան ոլորտը ի՞նչ վիճակում է:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Ակադեմիան այս հարցում կարեւոր դերակատարութիւն ունեցել է: Պէտք է հաշուի առնենք, որ այս ոլորտը խորհրդային ժամանակաշրջանում զարգացնելու նպաստաւոր պայմաններ չկային: Եւ խորհրդային գաղափարայնացուած պետութիւնը խանգարում էր: Ազգերի հաւասարութեան կեղծ սկզբունքը թոյլ չէր տալիս մեր պատմամշակութային ժառանգութեան մասին բարձրաձայն խօսել, որովհետեւ դա կարող էր չուկչիներին խանգարել: Եթէ նոյնիսկ շատ էլ ցանկանայինք, դժուար կը լինէր, սակայն մենք ունեցել ենք հզօր հայագէտներ: Այսօր իրավիճակը փոխուել է, իսկ որպէսզի այս ոլորտում լուրջ առաջընթաց գրանցենք, մեր ռազմավարութեան մէջ էլ գրել ենք: Այս ոլորտի վերաբերեալ առանձին ծրագիր պիտի գրենք եւ ներկայացնենք կառավարութեանը: Ես յոյս ունեմ, որ եթէ այս ռազմավարութիւնը իրականացուի, մենք կունենանք լուրջ գիտութիւն, կը վերադառնանք 80ական թուականների մեր մակարդակին: Աշխատասէր ժողովուրդ ենք, ճկուն ենք, այս բոլոր յատկանիշներն ու պետութեան մօտեցումներն էլ որ հաշուի առնենք, ապա ես յոյս ունեմ, որ 2020ին կ՛ունենանք լուրջ աւանդոյթներով գիտութիւն:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Երիտասարդների հետաքրքրութիւնը գիտութեան նկատմամբ ի՞նչ մակարդակում է:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Մենք ունենք փայլուն երիտասարդներ: Նոյնիսկ մեր կուրսը (դասարանը-խմբ.), որ վերջին 15 տարիների ընթացքում համարւում էր հզօր կուրս, մենք զիջում ենք: Ճիշդ է արագ էինք կողմնորոշւում՝ այս կամ այն խնդիրը լուծելիս, բայց կաղապարուած էինք: Գաղափարայնացուած էր գիտութիւնը, մեզ շատ խանգարում էր: Հիմա ինտերնետի, ինֆորմացիայի դարաշրջան է: Հիմա էլ ունենք երիտասարդներ, որոնք հաճոյքով գիտութեամբ կը զբաղուէին, ուղղակի նրանց մեծ մասը թողնում, գնում է: Խորհրդային տարիներին երկաթէ վարագոյր էր եւ գնալ-գալը շատ դժուար էր: Ես արտասահման գնացի 86 թուականին՝ մեծ դժուարութեամբ: Քանի որ զեկուցման տեքստը Գլաւլիտով (գրաքննութեան-խմբ.) չէի անցկացրել, սահմանից ինձ չթողեցին անցնել: Շատ դժուար էր, հոսքի մասին խօսելն էլ աիմաստ էր: Իսկ հիմա ազատ ես: Ցանկացած մարդ, որ ունի շնորհք եւ ունակութիւններ, կարող է ցանկացած երկրում աշխատել: Ընդհանրապէս, գիտնականների ազատ տեղաշարժը կարեւոր գործօն է: Ամբողջ աշխարհում գիտնականները ազատ գնում են, տարբեր երկներում աշխատում ու վերադառնում են: Պարզապէս մեզ մօտ վատն այն է, որ գնում են ու չեն վերադառնում: Եթէ գիտնականը ազատ չտեղաշարժուի, լուրջ յաջողութիւններ չի ունենայ, ուղղակի պէտք է ապագայում ստեղծենք պայմաններ, որպէսզի երիտասարդ գիտնականը ինչ-որ ժամանակ արտասահմանում աշխատելուց յետոյ վերադառնայ Հայաստան: Այս խնդրին մեր ռազմավարութեան ծրագրում լուրջ ուշադրութիւն է դարձւում:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Ուղեղների արտահոսքի աճի միտում կա՞յ:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Հիմա բաւականին նուազել է, իսկ 90-ականներին շղթայական ռէակցիայի նման մի բան էր. բոլորը թողեցին, հեռացան: Հիմա էլ կայ, բայց ծաւալը այդքան շատ չէ:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Պայմանաւորուած ձեր նշած 3-4 հարիւր դոլար աշխատավարձո՞վ:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Չէ, չէ: Նախեւառաջ գիտութեան մէջ մտնող մարդիկ են պակասել:
ԳԱՅԵԱՆԷ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Պարոն Յարութիւնեան, մեր փոքրիկ բիւջէով ինչպէ՞ս է իրականացուելու Գիտութեան կոմիտէի բաւականին յաւակնոտ ծրագիրը:
ՍԱՄՈՒԷԼ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Բանն այն է, որ փողերի օգտագործման օպտիմալ ճանապարհ պէտք է գտնուել: Գումարների մի մասը փոշիացնում են, նոյնիսկ չնչին գումարները: Այսօրուայ 8 միլիարդը, նորմալ ձեւով չեն ծախսում: Այսինքն՝ պէտք է նպատակային ծրագրերի վրայ ծախսեն, պետութիւնը պատուէր պէտք է տայ ու դրանց վրայ պէտք է ծախսել: Ես բան չունեմ ասելու, հիմնարար գիտութեան համար գումար պէտք է ներդնես, բայց գումարների բաւականին լուրջ մասը պէտք է տրամադրել պետական ծրագրերի համար, ինչը չի արուել: 4-5 միլիարդ դրամը բաւականին լուրջ գումար է, եթէ նպատակային ծախսես, հաստատ լուրջ արդիւնք տալու է: Սա շատ երկրների փորձն է: Այսինքն՝ այնպէս չէ, որ ինստիտուտը կայ, ինստիտուտին պիտի գումար տաս: Ոչ թէ պէտք է ըստ ինստիտուտի անդամների գլխաքանակի բաշխես փողը, այլ ըստ գիտական խնդիրների: Եթէ մենք կարողանանք ֆինանսաւորել այն ծրագրերը, որոնք նպաստում են տնտեսութեան այս կամ այն ճիւղի զարգացմանը, ապա այդ ժամանակ այն կը լինի արդիւնաւէտ:
