Հայ ազգի պատմութիւնը մղձաւանջ է եղել` լի տառապանքով, ողբերգութեամբ ու ցեղասպանութեամբ: Սակայն հազարամեակի այդ արհաւիրքների շղթայում հայ ազգը երբեւիցէ կամովին չի գնացել փորձութիւններին ընդառաջ:
Այժմ հայութիւնն ազգովի կանգնած է վիհի եզրին, եւ անպատշաճ կերպով ընտրուած ղեկավարներն ակնյայտօրէն մրցում են մեր ե՛ւ ինքնութեան, ե՛ւ շահերի լքման համար:
Հայաստանի նախագահն ու արտգործնախարարը գրչի մի հարուածով հատեցին վտանգի եւ արժանապատուութեան գիծն ու 2009թ. Հոկտեմբերի 10ին Ցիւրիխում (Շուէյցարիայ) հրաժարուեցին հինաւուրց երկրի եւ նրա բնիկ ժառանգների հիմնարար իրաւունքների, անվտանգութեան ու ամբողջականութեան տեւական պահպանման ազգային որոնումից:
Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ դիւանագիտական զոյգ «արձանագրութիւնների» ստորագրումն իրօք կարող է դառնալ հայ ազգի դէմ կատարուած եւ քօղարկուած ոճրագործութիւնների հաշուեմատեանի ամենավերջին գրառումը:
ՀԻՄՆԱՐԱՐ ԱՐԺԷՔՆԵՐՆ ԱՌՔՈՒՎԱՃԱՌՔԻ ԱՌԱՐԿԱՅ ՉԵՆ
Որպէս հայ ազգի ծառայ` անդրադարձ կատարելով իմ նախկին պաշտօններին ու ներկայ ընդդիմադիր կեցուածքին, ես ապշահար եմ այս վերջին ոճիրից: Իբրեւ Հայաստանի քաղաքացի, ով տարիներ շարունակ այդ պատուից զրկուել էր իրար յաջորդող իշխանութիւնների կողմից, ցաւում եմ, քանի որ մեր ազգի հոգին վաճառւում է Թուրքիայի հետ «բարի կամքի» եւ «բաց սահմանների» կեղծ խոստումով:
Մեր կենսական արժէքները` սկսած Ցեղասպանութեան ժառանգների մեր հաւաքական պատասխանատուութիւնից մինչեւ ազատութեան եւ պատկանելիութեան անհատական արտայայտում, առքուվաճառքի առարկաներ չեն: 1915թ. անպատասխան մնացած այդ կորստաբեր հայեցակարգը, որը հայ ժողովրդի, հայոց բնօրրանի, ուստիեւ հայ ազգի ոչնչացմանն ուղղուած սկզբնաղբիւր ծրագիր է, արդի մեր ինքնութեան գլխաւոր ակունքներից մէկն է, իսկ այդ հայեցակարգի արդար հանգուցալուծումը` մեր ապագայ ազգային անվտանգութեան խարիսխը:
ՍԱ ԿԵՂԾԻՔ Է ԵՒ ՈՉ ԹԷ ԴԻՒԱՆԱԳԻՏՈՒԹԻՒՆ
Հայերի համար ի՞նչ գին է ունենալու «բաց սահմանը», որը բոլոր քաղաքակիրթ ազգերին ընդհանրապէս անվճար տրուող շնորհ է:
Ի հարկէ` իւրաքանչիւր հայ խաղաղութիւն, բարգաւաճում եւ բարիդրացիական յարաբերութիւններ է ցանկանում: Սակայն այս արձանագրութիւններում առկայ է դրանց սոսկ շատ բարձր գին ունեցող պատրանքը:
Նպատակներն ընդհանուր առմամբ ճիշտ են. հարեւանների միջեւ բաց սահմաններ եւ բնականոն դիւանագիտական յարաբերութիւններ ունենալը մաքուր ու ողջամիտ մղումներ են: Սակայն մեր օգտագործած միջոցները պէտք է լինեն մեր ցանկալի նպատակների հետ նոյնքան մաքուր ու ողջամիտ: Դժբախտաբար, հայ եւ թուրք իշխանութիւնների սկիզբ դրած գաղտնի դիւանագիտական գործընթացն իր հիմքում արատաւոր էր, եւ այդ հիմքը դրուեց արիւնոտ մի հողում, որտեղ ուժերի ակնյայտ անհամաչափութիւնը յարատեւում է ցայսօր:
Առաջին` արձանագրութիւնները Հայաստանից պահանջում են հրաժարուել իր օրինական պատմական իրաւունքներից եւ «դէ իւրէ» ճանաչել Թուրքիայի «դէ ֆակտոյ» սահմանները, որոնք գծուել եւ նախասահմանուել էին հայ ժողովրդին իր բնօրրանում ոչնչացնելու եւ հայրենի օջախից բռնի կերպով զրկելու հիման վրայ: Սա անելով հանդերձ` նրանք պահանջեցին եւ, փաստօրէն, ստացան հայկական նախագահականի հաւանութիւնը մարդկութեան դէմ այդ աներեւակայելի ոճիրի հանդէպ, որը հայ սերունդներին զրկել է իր քաղաքակրթութիւնից, ժառանգութիւնից եւ հայրենիքից:
Երկրորդ` այս արձանագրութիւնները ներառում են ահաբեկչութեան երկուստէք դատապարտման խնդիրը` շրջանցելով, սակայն, աւելի մեծածաւալ ու եղկելի ոճրագործութեան` Ցեղասպանութեան դատապարտումը:
Երրորդ` արձանագրութիւնները պահանջում են յարաբերութիւնների «պատմական հարթութեան երկխօսութիւն»: Այս քայլով, որը Հայոց Ցեղասպանութիւնը «դատարկ արձագանգի սրահի» ներսում բանտելու կողմնակալ փորձ է, ոչ միայն ձեռնոց է նետւում Ցեղասպանութեան անառարկելի իրողութեան վրայ, այլեւ ապահովուում է հայկական պետութեան մեղսակցութիւնը` Թուրքիային ազատելու իր ցեղասպան գործողութիւնների համար որեւէ պատասխանատուութիւնից:
Այս պայմանների կենսակոչման պարագայում շատ քիչ բան է մնալու Թուրքիայի եւ աշխարհի կողմից Ցեղասպանութեան վերահաստատման ու դատապարտման օրինական ակնկալիքից: Երկխօսութեան յարատեւ եւ անորոշ բնոյթը օգտագործելով որպէս հակակշիռ` Թուրքիան մշտապէս կը շրջանցի եւ կը յետաձգի իր անմարդկային արարքների պատասխանատուութիւնը:
Կը լինի՞ յարաբերութիւնների բնականոնացում, թէ ոչ` տակաւին մշուշապատ անյայտութիւն է, սակայն միանշանակ է, որ այս արձանագրութիւնները մեզ դոյզն իսկ չեն տանում հաշտեցման այն անաղարտ ու ամբողջական դաշնութեանը, որը հիմնուած է ճշմարտութեան վրայ, եւ թուրք-հայկական ընդհանուր պատմութեան բոլոր դրուագների խիզախ ճանաչմանը` ներառեալ Մեծ եղեռնը եւ հայ ժողովրդի ազգային Հայրենազրկումը:
ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ ԲՈՒՆ ՀԵՌԱՆԿԱՐՈՒՄ
Դիւանագիտական «բեկումների» բոլոր արարողութիւնների եւ պայմանների լոյսի ներքոյ մենք չենք կարող մոռանալ, որ յարաբերութիւնների «բնականոնացման» բեռը միշտ եղել է ու կայ Թուրքական հանրապետութեան ուսերին: Թուրքիան Հայաստանի հետ սահմանը փակելու եւ բնականոն դիւանագիտական յարաբերութիւններից հրաժարուելու որոշումները, որոնք բոլոր գործող միջազգային նորմերի խախտում են, կայացրեց եւ ի կատար ածեց բացառապէս միակողմանի կերպով: Հետեւապէս, արձանագրութիւններում արտացոլուած թուրքական «զիջումներից» իւրաքանչիւրը սովորական եւ քաղաքակիրթ երկրի ամենատարրական նուազագոյն պարտաւորութիւնն է:
Ուրեմն` սահմանի բացման եւ յարաբերութիւնների բնականոնացման վերաբերեալ Թուրքիայի դատարկ ու մերկախօս պատրաստակամութիւնը, որ արձանագրութիւնների շրջանակում իր իսկ պարտաւորութիւնների սահմանն է, անհարկի ցուցամոլութիւն է: Այս քայլերի համար որեւէ միջազգային նախաձեռնութիւն հարկաւոր չէր: Եւ փաստը, որ Թուրքիան այդ որոշումը հիմա է կայացրել` ամբողջ մի ազգի զոհաբերութիւնը ընդունելուց յետոյ միայն, արժանի է ոչ թէ գովասանքի, այլ նրա դիւանագիտական յաւելումների հետեւում գտնուող էութեան հանդէպ շարունակուող թերահաւատութեան, թէ արդեօ՞ք այդ յաւելումներն աղերս ունեն Եւրամիութեան կամ էլ աւելի մեծ աշխարհաքաղաքական նպատակների հետ:
ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԻՑ ԴԷՊԻ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆՆԵՐ
Քանի որ հայկական եւ թուրքական կողմերն արդէն ստորագրել են խնդրոյ առարկայ արձանագրութիւնները, երկրորդ փուլը` դրանց վաւերացումը, տեղի կ՛ունենայ պաշտօնական Երեւանի եւ Անկարայի խորհրդարաններում:
Ցաւօք, խորհրդարանի` պետութեան արտաքին քաղաքականութեան վերաբերեալ խորհուրդ եւ թոյլտւություն տալու աւանդական դերակատարութիւնը վերացնելով` գործադիրներն այս արձանագրութիւններում որեւէ փոփոխութիւն կամ նրա մշակում կատարելն արգելեցին: Սա ոչ միայն ակնբախօրէն հակասում է ժողովրդավարական չափանիշներին ու փորձին, այլեւ մերժում է իւրաքանչիւր երկրի հասարակութեան եւ նրա անդամների իրաւունքը` այս գործընթացում իրագործելու կամ պաշտպանելու սեփական տեսակէտները: Տարօրինակ այս գործելաոճը դէմ է նաեւ սովորական դիւանագիտական պրակտիկային, ըստ որի` պաշտօնական յարաբերութիւնների հաստատմանը հաւանութիւն է տրւում համապատասխան փաստաթղթերի պարզ փոխանցմամբ:
Այստեղ ծրագիրը պարզ է եւ շատ յարմար «կարուած». այն նպատակ ունի մէկընդմիշտ թաղելու պատմութեան անպատասխան մնացած հարցերը: Շուտով հայոց Ազգային ժողովից պիտի պահանջուի, որ օրէնսդրական հաւանութիւն տալով` նոյնպէս պատասխանատուութիւն կրի մօտաւորապէս 90 տարի առաջ կատարուած այն փաստի համար, որով քեմալա-բոլշեւիկեան անօրինական համաձայնութիւնները պսակեցին ցեղասպանական գործընթացը` ջանալով վերջնականապէս որոշել հայ ազգի ճակատագիրը` նրա թիկունքում:
Աւելին` բաւարարուած չլինելով Թուրքիայի կողմից հայոց բնօրրանի երկարատեւ բռնազաւթման այս պաշտօնական ընդունման հետապնդմամբ, այդ երկրի ղեկավարները յամառօրէն շարունակելու են ամէնուրեք խախտել հաւանութիւն տալու գործընթացը, որպէսզի շրջանցել տան իրենց մեղքը: Սա կ՛իրականացուի հետեւեալ կերպ. արձանագրութիւնների կատարումը եւ թուրքական շրջափակման վերացումը նրանք կը շաղկապեն «Ադրբեջանի բռնազաւթուած տարածքների» հետ: Սոյն բառակապակցութիւնն ակներեւաբար կեղծ ու անպատշաճ յղում է Լեռնային Ղարաբաղի ազատասէր ժողովրդի եւ Ղարաբաղի` անհաւանական թուացող ազատութեան, թուրք-ստալինական ժառանգութիւնից սահմանադրօրէն ապագաղութացման եւ, որպէս դրա հետեւանք, տարածքային ամբողջականութեան հանդէպ:
Եզրափակիչ վերլուծութեամբ` Հայաստանի ու Թուրքիայի քաղաքացիները զրկուել են իրենց եւ՛ ձայնը, եւ՛ ընտրութիւնն արտայայտելուց, որպէսզի որոշեն յոյժ կարեւոր եւ էականօրէն լուրջ գործընթացի արդիւնքը: Գործընթաց, որը պիտի դարբնի երկու երկրների ապագայ ճանապարհը: Սա յատկապէս մտահոգիչ է, որովհետեւ գալիք շաբաթներին եւ ամիսներին կայացնելիք որոշումները կոչուած են ճշտորոշելու ապագայ սերունդների ճակատագիրը, պատմութեան հետ առերեսուելու շանսերը, հաւաքական յիշողութիւնը չփոշիացնելու, թուրք-հայկական վիթխարի ջրբաժանը անկեղծօրէն վերացնելու հրամայականը:
12 հոկտեմբերի 2009թ.
Երեւան