Թուրքիայի Համար Օղակը Գնալով Նեղանում Է
Ասում է Հրանտ Մարգարեանը
«ԱՍՊԱՐԷԶ».- «Առաւօտ»ի աշխատակից Աննա Իսրայէլեանի այս հարցազրոյցը ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանի հետ լոյս տեսած է թերթի անցեալ Շաբաթ օրուան թիւին մէջ: Ստորեւ հարցազրոյցի բնագիրը ամբողջութեամբ:
ԱՆՆԱ ԻՍՐԱՅԷԼԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս էք գնահատում այն, որ թէեւ վարչապետ Տիգրան Սարգսեանին էլ Թուրքիայի վարչապետ Էրդողանի սպառնալիքը՝ Թուրքիայում ապօրինի ապրող հայերին արտաքսելու մասին, յիշեցրել էր 1915թ. դէպքերի մասին՝ այնուամենայնիւ նա նշեց, թէ այդ յայտարարութիւնը չեն ուզում կապել հայ-թուրքական արձանագրութիւնների վաւերացման գործընթացի հետ:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Այս բոլոր իրադարձութիւնների մէջ մի տեսակ կեղծիք կայ: Կեղծն այն է, որ կա՛մ մենք մեզ լաւ չենք ճանաչում, կա՛մ հակառակ կողմին լաւ չենք ճանաչում, իսկ գուցէ փորձում ենք մեզ խաբել կամ էլ հակառակ կողմին:
Ազգային ամբողջ կեանքը ալեկոծուեց այս արձանագրութիւնների հետեւանքով: Եւ ունեցանք Սահմանադրական Դատարանի (ՍԴ) որոշում, որը չեմ ասի, թէ արձանագրութիւնների վերաբերեալ միայն թրքական կողմին պատասխան էր: ՍԴ որոշումը նաեւ պատասխան, գնահատական էր ստորագրողներին, թէ այն, ինչ դուք ստորագրել էք՝ չէ՛ր կարելի ստորագրել, այն թերի է, անընդունելի ու միայն այս ձեւով կարելի է համարել ընդունելի: Այսինքն, ՍԴ որոշումը նաեւ ՀՀ նախագահի եւ ԱԳ նախարարի դէմ էր: Եւ եթէ այդպէս էր՝ ես համարում եմ, որ ՍԴն ամբողջութեամբ անկախ մի հաստատութիւն չէ, որ կարողանար ՀՀ նախագահի եւ նախարարի դէմ որոշում կայացնէր, ուրեմն՝ պիտի եզրակացնել, որ իբրեւ ազգային կեանքի ալեկոծման հետեւանք՝ սա մի ինքնագիտակցութիւն էր, որ սխալը պէտք է մի տեղ սրբագրել: Ու ՍԴով փորձ արուեց սրբագրել այդ սխալը, ինչն ինքնստինքեան լաւ երեւոյթ է: Բայց այստեղ էլ մենք մինչեւ վերջ անկեղծ չենք: Սխալը սրբագրելուց յետոյ՝ ասում ենք, թէ արձանագրութիւնները պէտք է հաստատել այնպէս, ինչպէս ստորագրուել են: Ես չե՛մ հասկանում: Եւ մեր այս երկիմաստ պահուածքն է, որ թուրքերին տալիս է հնարաւորութիւն այսքան շփանալու, սանձարձակ լինելու, եւ իրենց ագահութիւնը չսահմանափակելու ու Ղարաբաղի հարցով խնդիր դնելու, սպառնալից լեզուով խօսելու, ողջ հայ ժողովրդի ճիգը, պայքարը՝ Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման առումով՝ պայմանաւորելու այս մի կտոր արձանագրութիւնների ստորագրումով: Այս ամբողջը բխում է մեր երկիմաստ պահուածքից, իսկ այն առաջին հերթին անկեղծութեան պակասի հետեւանք է: Չեմ ուզում աւելի ծանր խօսք ասել, թէ չգիտէինք՝ ինչ ենք անում եւ այլն. ամենամեղմ բառը, որ ուզում եմ գործածել եւ, որը քաղաքականութեան մէջ գուցէ ընթացիկ երեւոյթ է՝ անկեղծութեան պակասն է, եւ ոչ յստակութիւնը:
ԱՆՆԱ ԻՍՐԱՅԷԼԵԱՆ.- ՀՀԿ խմբակցութեան ղեկավար Գալուստ Սահակեանն օրերս յայտարարել էր, թէ այժմ վաւերացման հնարաւոր բոլոր ողջամիտ ժամկէտները սպառուել են՝ «Հայաստանը, հնարաւոր է, յետ կանչի իր ստորագրութիւնը»: Սա ընդամէնը նրա՞ կարծիքն է, թէ՞ Ձեր շփումներից դատելով՝ կարող էք ասել, որ իշխանական վերնախաւում այս մտադրութիւնն արդէն հասունացած է:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Կարծում եմ, սա Գալուստ Սահակեանից չի գալիս. դա իշխանական թեւի՝ ՀՀ նախագահի մօտեցումն է: Կարծում եմ, որ ի սկզբանէ պայմանաւորուածութիւն կար այդ տեսակ բանի վերաբերեալ: Եւ այդ ողջամիտ ժամանակը կարծեմ որ հատում է: Նախագահը կը կարողանա՞յ, քաղաքական այդքան կամք կ՛ունենա՞յ, որ յետ կանչի ստորագրութիւնը, չեղեալ յայտարարի այդ արձանագրութիւնները եւ սկսի նոր բանակցութիւններ՝ չեմ կարող ասել, քանի որ զգում եմ, որ այսօր ճնշումը մեծ է Հայաստանի վրայ, զգում եմ, որ մենք այդքան լաւ վիճակում չենք: Բայց կարծում եմ, որ ժամանակը հասունացել է եւ նախագահը պէտք է ցոյց տայ այդ քաղաքական կամքը:
Մի անգամ պէտք է բաց ճակատով կանգնենք աշխարհի առջեւ՝ ասելու համար, որ մենք իսկապէս ուզում ենք յարաբերութիւններ ունենալ, բայց առանց նախապայմանների: Մեզ երկու պարբերութեամբ արձանագրութիւն է պէտք՝ սահմանը բացում ենք, ստեղծում դիւանագիտական յարաբերութիւններ եւ մեր բոլոր խնդիրները փորձում ենք լուծել բանակցութիւնների ընթացքում: Մնացածն արդէն խաղ է, որ խաղում ենք մեր սրբութիւնների, միասնականութեան եւ զգացումների հետ, ինչի իրաւունքը չունենք:
ԱՆՆԱ ԻՍՐԱՅԷԼԵԱՆ.- Եթէ ՀՀ նախագահն իրօք հիմա գնայ այդ քայլին՝ ի՞նչ կը լինի միջազգային հանրութեան արձագանգը, այն պայմաններում, երբ ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնականը ուղղակի է յայտարարել, թէ իրենք ճնշում են Թուրքիային եւ Հայաստանին, որ առաջ մղեն արձանագրութիւնների վաւերացումը:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Հայաստանն ունի մի մեծ առաւելութիւն, որը պէտք է օգտագործի մինչեւ վերջ՝ մե՛նք չենք փակել սահմանը: Եւ բաց ու յստակ ասում ենք՝ վաղն իսկ պատրաստ ենք դիւանագիտական յարաբերութիւններ ստեղծել: Մնացածն արդէն նախապայմաններ են: Մնացածն արդէն սպառնալիքներ են:
Ի հարկէ, ամէն սխալ ունի իր համապատասխան գինը, որ պէտք է վճարուի: Ցաւօք, այս սխալի գինը պէտք է վճարենք ազգովի՝ իբրեւ պետականութիւն: Բայց չեմ կարծում, որ այսօրուայ գինը, որ պէտք է վճարենք՝ աւելի մեծ կը լինի, քան յետագայ գինը: Սխալի առաջը որտեղ առնենք՝ շահ է:
ԱՆՆԱ ԻՍՐԱՅԷԼԵԱՆ.- ՀՅԴն պնդում էր, թէ արձանագրութիւնների գինը կը լինի նաեւ Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման գործընթացի կասեցումը: Սակայն ԱՄՆում եւ Շուէդիայում տեղի ունեցածը կոալիցիայի ներկայացուցիչներին հիմք տուեց ասելու, թէ տեղի ունեցաւ լրիւ հակառակը:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Սա ճիշտ մօտեցում չէ: Նախ՝ սա միջազգային հանրային կարծիքի հակազդեցութիւնն էր այն երեւոյթին, որ ստորագրուած արձանագրութիւնները չեն վաւերացուել Թուրքիայի կողմից: Բայց նաեւ չեմ հաւատում, թէ որեւէ բան կարող է կասեցնել Ցեղասպանութեան ճանաչումը՝ այդ գործընթացը Հայաստանի իշխանութեան կողմից չի ղեկավարւում: Մեր ազգն է տէրն այդ հարցի: Մեր պետականութեան որեւէ քաղաքական ուժ չի կարող կասեցնել այդ ընթացքը, կարող է միայն դժուարացնել՝ ինչը եւ պատահեց արձանագրութիւնների ստորագրումից յետոյ:
ԱՆՆԱ ԻՍՐԱՅԷԼԵԱՆ.- Իսկ ե՞րբ է հեշտ եղել:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Ոչ մի ժամանակ էլ հեշտ չի եղել: Բայց մեր լեզուն շատ է կարճանում, երբ մեր հայկական պետականութիւնն այս հարցով շահագրգիռ չէ: Եւ այդ շահագրգռուածութեան հակառակ փաստն են տուել այս արձանագրութիւնները: Նաեւ ասեմ՝ այն բանաձեւերը, որոնք հաստատուել են՝ մանաւանդ ԱՄՆ կոնգրէսի ներկայացուցիչների պալատի արտաքին յարաբերութիւնների յանձնաժողովի բանաձեւը, մեզ համար ձախողում է: Մենք այնտեղ 3 անգամ բանաձեւ ենք անցկացրել: 3 անգամ էլ քուէների տարբերութիւնը շատ աւելին է եղել: Եթէ այս անգամ 1 քուէի տարբերութիւն եղաւ՝ նշանակում է, շատ աւելի մեծ դժուարութիւններ ենք ունեցել:
ԱՆՆԱ ԻՍՐԱՅԷԼԵԱՆ.- 3 անգամ էլ այն ունեցել է նոյն աւարտը՝ ԱՄՆ վարչակազմի եւ թուրքական լոբբիի ջանքերով բանաձեւը չի հասել աւելի բարձր ատեաններ: Շուէդիայում էլ նոյն պատմութիւնն եղաւ՝ խորհրդարանը ճանաչեց, վարչապետը ներողութիւն խնդրեց: Այս ամէնը հաշուի առնելով՝ ի՞նչ արդիւնք են ունենում նման բանաձեւերը՝ բացի թուրքերին նեարդայնացնելուց (ջղագրգիռ դարձնելու-Խմբ.):
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Կարծում եմ, որ հայ ժողովրդին քաղաքական դիմագիծ են տալիս: Հայաստանի Հանրապետութեանը մեծ հնարաւորութիւններ, լծակներ են տալիս: Եւ վերջին հաշուով՝ կարծում եմ, օղակը գնալով անընդհատ նեղանում է Թուրքիայի համար. թուրքերի համար աւելի անխուսափելի է դառնում, որ այս իրողութիւնը պէտք է ճանաչեն. Ցեղասպանութեան հարցն ընդունելու, խոստովանելու, դատապարտելու կողմնակիցների թիւը մեծանում է:
Կարեւորը պայքարն է, որ չպէտք է դադարի: Եւ մեր պայքարը նոյնիսկ չի աւարտուի Ցեղասպանութեան ճանաչումով: Սա վերջապէս ազգային ազատագրական պայքար է: Ինքնին դրա ընթացքը՝ անկախ որոշակի արդիւնքից, հայ ժողովրդին վերածել է քաղաքական գործօնի, ՀՀ համար դռներ է բացել, ապահովել հեղինակութիւն: Այս ընթացքն ազդեցութեան, ճնշման միջոց է՝ պէտք է միայն գնահատել ու ճիշդ օգտագործել: