
ԵՐԵՒԱՆ, «Երկիր Մետիա».- 1920 Օգոստոսին, Հայաստանի Առաջին հանրապետութեան կառավարութեան որոշումով, Կոճոյեանի եւ Թամամեանի հեղինակած զինանշանը ընդունուած է իբրեւ Հայաստանի զինանշան:
Տասնամեակներ անց, ազգանուէր մարդոց շնորհիւ, Հայաստանը ունեցած է Երկրորդ հանրապետութիւն: Նկարիչ Սէյրան Խաթլամաճեանի հեղինակած զինանշանի տարբերակը ընդունուած է 1992 Ապրիլ 19ին, Գերագոյն խորհուրդին կողմէ:
Զինանշանի ստեղծման ու անոր հետ կապուած փոփոխութիւններուն մասին խօսած է Սէյրան Խաթլամաճեանի այրին՝ Շուշան Խաթլամաճեանը, եւ ընկերը՝ Ռուբէն Մնացականեանը:
Անոնք ցոյց տուած են արխիւային պատկերներ, ուր նկարիչ Սէյրան Խաթլամաճեան կը պատմէ, թէ Հայաստանի Երկրորդ հանրապետութեան զինանշանի ստեղծման ձեռնամուխ եղած ընթացքին ան ինչպիսի՞ նիւթերու վրայ հիմնուած է:
«Նա իր նկարած երկու կտաւները տարաւ Գերագոյն խորհուրդ: Ուղիղ եթերում նայում էինք այդ նիստը», պատմեց նկարիչին այրին:
Իր կարգին, Ռուբէն Մնացականեան յայտնեց, թէ 1987 Հոկտեմբերին, Խաթլամաճեանի նախաձեռնութեամբ արդէն շրջանառութեան մէջ դրուեցաւ սեփական զինանշան, դրօշ եւ հիմն ունենալու գաղափարը: «Անկախութեան հրապարակի նահապետն էր։ Նախ եւ առաջ այդ խորհրդանիշները Հայկական հարցի պաշտպանութեան, հետեւողականութեան եւ ժառանգականութեան ընթացքն էին ապահովում մեր իրականութեան մէջ», ըսաւ Մնացականեան:
Նկարիչը կապի մէջ եղած է Լորիս Ճգնաւորեանի հետ, որ պաշտպանած է «Մեր Հայրենիք» քայլերգին տարբերակը: «Ես յիշում եմ, ամէն առաւօտ արթնանում էինք այն ձայնից, որ հեռախօսով խօսում էին, ու ասում էր Լորիսին, որ դու քո գործը լաւ գիտես, շատ մարդկանց ասա՛ այդ մասին», ըսաւ այրին:
1992ին պաշտօնապէս ընդունուած Զինանշանը, Շուշան Խաթլամաճեանի խօսքով, անհասկնալի պայմաններու մէջ փոխուեցաւ: Մասնագէտները կը նշեն 23 տարբերութիւն. «Հրամանում ասուած էր՝ վերականգնել Առաջին հանրապետութեան զինանշանը: Ոչ մի ուրիշ բան գրուած չէր: Չէր գրուած՝ դա ուղարկել տիզայնի, փոփոխութիւնների: Ինչքան հասկանում եմ, ընդունումից յետոյ կատարուած փոփոխութիւնն արդէն օրէնքից դուրս էր», յայտնեց Շ. Խաթլամաճեան:
Գերագոյն խորհուրդ տարուած կտաւներուն ճակատագիրը այսօր անյայտ է: Նկարիչը այնքա՛ն ոգեւորուած եղած էր, որ մոռցած էր այդ կտաւներուն մասին: Տարիներ շարունակ հարազատները փորձած են գտնել զանոնք, սակայն՝ ապարդիւն: