«Բանաստեղծութիւնը Հաճոյք Պէտք Է Պատճառէ…». Մարուշ Երամեան
Վարեց՝ ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՆԱԶԼՈՒԽԱՆԵԱՆ
ՄԱՐՈՒՇ ԵՐԱՄԵԱՆ.- Նախնիներս վաղուց Հալէպ եղած են, թէ՛ հօրենական, թէ՛ մօրենական կողմս: Հօրենական կողմս՝ Գազանճեանները Տիգրանակերտէն Հալէպ եկած են, մինչեւ Իսկենտէրուն, ապա Ամերիկա երթալու նպատակով։ Սակայն երբ տեսած են, թէ Հալէպը որքան խաղաղ քաղաք է, որքան բարի ժողովուրդ ունի, եւ աշխատանքի որքան առիթներ կան, որոշեր են հաստատուիլ: Իսկ մօրենական կողմս՝ Թօփճեանները կու գան Չմշկածագէն, տեղահանութենէն շատ առաջ Հալէպ հաստատուած:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՆԱԶԼՈՒԽԱՆԵԱՆ.- Կայ կարծիք, որ կին գրողները հիմնականում գրում են լոկ զգացմունքներից, սիրուց, խանդից դրդուած, այլ ոչ թէ միայն նրա համար, որ ասելիք ունեն: Ինչի՞ց են ծնւում Մարուշ Երամեանի ստեղծագործութիւնները:
ՄԱՐՈՒՇ ԵՐԱՄԵԱՆ.- Ինծի համար զգացումներ արտայայտելու չափ կարեւոր է մտածումներ արտայայտելը։ Հաւանաբար առաջին ընթերցումով այն տպաւորութիւնը ստեղծուի, թէ ընդհանրապէս զգացումներ են գրութիւններուս մէջ արտայայտուածները: Բայց խորքին մէջ մտածումներն են զիս առաջնորդողը, մտածումներ, որոնք կը բեւեռուին կիներուն, անոնց անլուր տառապանքին, այդ տառապանքին տուն տուող պատճառներուն եւ կիներուն կրելու, տոկալու եւ կամքին շուրջ: Այսքանը ըսելիք ունենալ կը համարուի՞. դուք որոշեցէ՛ք:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՆԱԶԼՈՒԽԱՆԵԱՆ.- Սփիւռքում գործող ազգային մտածողութեամբ առաջնորդուող գրողներին չե՞ն վնասում արդեօք 20րդ դարավերջի եւ 21րդ դարասկզբի քաղաքակրթական զարգացումները, երբ «գլոբալիզացիան» վտանգում է ազգային մշակութային արժէքները: Այսօր սփիւռքահայ գրականութեան հերոսը տարբեր մտահոգութիւններ, խնդիրներ ունեցող մարդն է, չկա՞յ առհասարակ վտանգ՝ կորցնելու ազգային դիմագիծը:
ՄԱՐՈՒՇ ԵՐԱՄԵԱՆ.- Գրագէտ մարդը ընդհանրապէս, բայց մանաւանդ Սփիւռքի մէջ յանձնառու է: Ու եթէ նկատի առնէք, որ այդ գրագէտները առիթ ունին հայերէնէ տարբեր լեզուով մը ստեղծագործելու, եւ ՇԱՏ աւելի լայն ճանաչումի արժանանալու, բայց կը շարունակեն հայերէն ստեղծագործել, արդէն կը նշանակէ, որ օրինակ են նոր սերունդին համար:
Ձեր ըսած «կլոպալիզացիան» անշուշտ դեր ունի, բայց այդ դերը գրագէտը կրնայ դրականի վերածել, եթէ օգտուի անոր դրականներէն այն չափով, որ իր մշակոյթին չի հակադրուիր:
Բայց վտանգը մի՛շտ առկայ է, մանաւանդ մեզի համար, ամբողջ հայ ժողովուրդը նկատի ունիմ, մեզի, որ կը սիրենք կապկել օտարը:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՆԱԶԼՈՒԽԱՆԵԱՆ.- Ինչպիսի՞ն է վիճակը Հալէպում. տպագրւո՞ւմ են արդեօք ստեղծագործողների գրքերը:
ՄԱՐՈՒՇ ԵՐԱՄԵԱՆ.- Նախապէս Հալէպի մէջ շատ գիրքեր կը տպագրուէին: Գրողները առիթ ունէին, կը շարունակեն ունենալ, նաեւ մասնակցելու գրական տարբեր մրցանակներու, ինչպէս Անթիլիասի, նոյնպէս Հայաստանի մէջ: Հալէպահայ քանի-քանի ստեղծագործողներ մրցանակի եւ հրատարակուելու արժանացած են արդէն:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՆԱԶԼՈՒԽԱՆԵԱՆ.- Հալէպում ունէ՞ք գրական շրջանակ, որտեղ հանդիպումներ էք ունենում, քննարկում ոչ միայն գրական, այլ նաեւ հայրենիքում առկայ միջադէպերի, խնդիրների մասին:
ՄԱՐՈՒՇ ԵՐԱՄԵԱՆ.- Այսօրուան հարցերէն, այսինքն երեք տարիներ եւ աւելի առաջ մենք ունեցած ենք «Գանձասար» շաբաթաթերթի կողքին գործող «գրական աշխատանոց», ուր շաբաթական դրութեամբ կը հանդիպէին երիտասարդներ, իրենց ստեղծագործութիւնները քննարկելու համար: Այսօր տակաւին կան ստեղծագործողներ, որոնք կ՛արտայայտեն իրենց ցաւն ու ցասումը երկրի այս կացութեան հանդէպ: Անշուշտ յաճախ զգուշացած ենք քաղաքական կարծիքներ գիրով արտայայտելէ, պարզապէս որպէս նախազգուշութիւն: Սակայն ե՛ւ հայրենիքի, ե՛ւ տարբեր գաղութներու մէջ տեղի ունեցող դէպքերը յաճախ մեր քննարկումներուն առանցքը եղած են:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՆԱԶԼՈՒԽԱՆԵԱՆ.- Սիրիահայ գրողների միութիւնը. ի՞նչ գործունէութիւն է ծաւալում այսօր:
ՄԱՐՈՒՇ ԵՐԱՄԵԱՆ.- Հակառակ տիրող կացութեան, Սուրիահայ գրողներու համախմբումը սկսած է իր հանդիպումներուն, թէեւ ոչ նախկին յաճախականութեամբ: Նոյնիսկ ծրագիր մշակուած է հրատարակելու համար սուրիահայ գրագէտները ներկայացնող հաւաքածոյ մը:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՆԱԶԼՈՒԽԱՆԵԱՆ.- Սփիւռքահայ գրողները ունե՞ն հայրենիքում ճանաչուելու կարիք:
ՄԱՐՈՒՇ ԵՐԱՄԵԱՆ.- Կը կարծեմ որ ընթերցասէր մարդը, ո՛ւր ալ գտնուի, կրնայ տարբեր միջոցներով ծանօթանալ գրագէտներու գործերուն՝ համացանցէն թէ գիրքերը բարեկամներու միջոցով ստանալով: Իսկ ճանաչումի հարցը, այո՛, յատկապէս երիտասարդ գրողը պէտք ունի ճանչցուելու, բայց մանաւանդ ընթերցուելու Հայաստանի մէջ, որովհետեւ ճանչցուիլը տակաւին ընթերցուիլ չի նշանակեր:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՆԱԶԼՈՒԽԱՆԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս էք վերաբերւում ժամանակակից գրականութեանը:
ՄԱՐՈՒՇ ԵՐԱՄԵԱՆ.- Ժամանակակից գրականութիւնը, միջազգային, հայաստանեան թէ սփիւռքահայ, ցոյց կու տայ, որ հայ գրողը բաց է միջազգային նորարարութիւններուն, կրնայ փորձ ընել նոր շունչով պատուաստելու իր գրականութիւնը: Ասիկա յաճախ տարակարծութիւններու եւ բուռն վէճերու առիթ կու տայ, որովհետեւ շատեր կ՛ըսեն. «Պէտք չունինք աշխարհի նորութիւններուն։ Մենք կ՛ուզենք մեր պախչէն նստենք, վանք սարքենք»: Հարց չէ, թող ըլլան դասական գրականութիւն մշակողներ, սակայն պէ՛տք է ըլլան նաեւ նորարարներ, որովհետեւ գրականութիւնը, արուեստի այլ ժանրերուն նման, չի կրնար շնչել առանց այլ մշակոյթներու վրայ բացուող լայն պատուհաններուն:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՆԱԶԼՈՒԽԱՆԵԱՆ.- Հայրենիք ձեր այցելութիւնների ընթացքում մասնակցո՞ւմ էք արդեօք Հայաստանի գրողների միութեան հաւաքներին: Բարձրաձայնո՞ւմ էք սփիւռքահայ գրողների հետ կապուած հարցեր: Տարիներ առաջ Գրողների համահայկական համաժողովի հետ կապուած որոշ մտահոգութիւններ ունէիք: Այդ մասին նոյնիսկ գրեցիք «Յառաջ»ում: Ինչ մտահոգութիւններ ունէք, այսօր ի՞նչ է փոխուել:
ՄԱՐՈՒՇ ԵՐԱՄԵԱՆ.- Նախապէս կար կեցուածք, թէ առանց հողի գրականութիւն կարելի չէ մշակել. ժամանակը ցոյց տուաւ սակայն, որ ոչ միայն կարելի է, այլ նաեւ յարգելի գրականութիւն մը մշակուած է Սփիւռքի տարածքին, անցնող տասնամեակներուն: Այսօր այդ կեցուածքը որոշ փոփոխութիւններ կրած է: Այսօր կրնանք գոնէ երկխօսութիւն ստեղծել, թէեւ յաճախ համակարծիք չըլլանք: Կարեւորը զիրար լսելն է, իրարու խօսքը հասկնալն է: Այդ տարակարծութեան ես կ՛ուզեմ դրականօրէն մօտենալ եւ ըսել՝ տարբերութիւնները ոչ միայն չեն խանգարեր մեզ, այլ կը հարստացնեն մեր ներաշխարհն ու ստեղծագործութիւնը. միայն կարենանք «խօսիլ»:
«կը լռես ցաւը
կը լռես վէճը
աչքերդ իրենք կը դադրին
յետոյ կը լռես վիրաւորանքը
եւ բառերը կը լռես
խօսքերը մէջդ կը դադրին
կը լռես մինչեւ խաղաղութիւն
կը լռես մինչեւ սէր
ու մարմինդ կը դադրի…»
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՆԱԶԼՈՒԽԱՆԵԱՆ.- Ձեր ստեղծագործութեան նիւթը մարդն է, մասնաւորապէս՝ կինը: Ի՞նչ է սովորեցնում ձեր պօէզիան:
ՄԱՐՈՒՇ ԵՐԱՄԵԱՆ.- Բանաստեղծութիւնը երբեք չի ձգտիր սորվեցնել: Բանաստեղծութիւնը հաճոյք պէտք է պատճառէ, ինչպէս բոլոր արուեստները. եթէ հաճոյք պատճառեց, ընթերցողը պիտի ուզէ կրկին եւ կրկին կարդալ, եւ ա՛յն ատեն է, որ պիտի սկսի մտածելու կարդացածին մասին, եզրայանգումներու հասնիլ, իր «դասերը» ի՛նք քաղել: Արդիական բանաստեղծութիւնը ունի այս «մեղքը»՝ կը պարտադրէ ընթերցողին, որ ընթերցման ի՛ր տարբերակը բերէ գործը հասկնալու եւ ըմբոշխնելու համար, ինչ որ որոշ զարգացում կ՛ենթադրէ, յղումները ճանչնալու եւ անոնց հոն ըլլալու նպատակը հասկնալու համար, ինչպէս որ է պարագան քսաներորդ դարու սկիզբներուն իսկ հրատարակուած Թ. Ս. Էլիըթի «Մեռեալ Երկիր» գործին:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՆԱԶԼՈՒԽԱՆԵԱՆ.- Առաջին գիրքը՝ 1992թ. Հալէպ, 1995ին՝ «Տարբերակներ», 1998ին՝ «Հալոց», 2000ին՝ «Գիշերներ», 2002թ. պատմուածքների հատոր՝ «Մօր գոգնոցը», Բէյրութ, 2004թ. Երեւան՝ «Հին քերթուածներ»… Տարիների ընթացքում փոխւո՞ւմ են արդեօք Մարուշ Երամեանի ստեղծագործութեան թեմաները: Ժամանակը, իրադարձութիւնները, պատմութիւնը որքանո՞վ են ազդում ձեր գրչի բովանդակութեան վրայ:
ՄԱՐՈՒՇ ԵՐԱՄԵԱՆ.- Անշուշտ որ ժամանակը իր դերը ունի ստեղծագործ անհատին հասունութեան մէջ: Թեմաները կը փոխուին ըստ շրջապատին, հարցերուն, տագնապներուն: Օրինակ՝ վերջին երեք պատմուածքներս իրենց նիւթը Հալէպի պատերազմական ծանր առօրեայէն կը վերցնեն՝ «Նեխը Արեւին Տակ», որ «Բագին» հանդէսի վերջին համարին մէջ լոյս տեսաւ. միւս երկուքը տակաւին անտիպ են: Ունիմ նաեւ երկու քերթուածներ՝ «Հալէպ, Հալէպ» («Բագին») եւ «Անել Ելք», զորս կը գտնէք «Գրական Կամուրջ»ի կայքին վրայ:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՆԱԶԼՈՒԽԱՆԵԱՆ.- Եթէ հնարաւորութիւն ունենայիք Հայաստան վերադառնալու՝ կը գայի՞ք:
ՄԱՐՈՒՇ ԵՐԱՄԵԱՆ.- Շատ բարդ հարցում է ասիկա. ինչպէս տեսաք առաջին հարցումին իմ պատասխանէս, մեր գոյութիւնը Հալէպի մէջ շատ երկար է, կարելի չէ մէկ բառով պատասխանել՝ այո կամ ոչ… Այո, շատ պիտի փափաքէի, որ քաղաքս վերադառնար իր նախկին խաղաղութեան, ու ես կարենայի տարուան կէսը Հալէպ, միւս կէսը Երեւան ապրիլ. երկուքն ալ հայրենիք են:
«Հայր մեր որ… լուռ ես
բայց քու փոխարէն այնքան բարբառող
ծառին ու ծաղկին ծովին ու ծերպին
ձիւնին անունով…
իսկ լսող չկայ
ժամանակ չունինք օ՜ բազմազբաղ ենք
հետքդ փնտռելով…»։
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՆԱԶԼՈՒԽԱՆԵԱՆ.- Երբեմն շատ չե՞նք ուշանում Աստծուն դիմելիս…
ՄԱՐՈՒՇ ԵՐԱՄԵԱՆ.- Աստուծոյ դիմելէ աւելի ասիկա Մարդուն եղած դիմում է…
——————————————————————–
ՀԱԼԷՊԻՆ
«Կարելի չէ մոռնալ քեզ.
Բայց գալիքին համար միայն
Տես կ՛օրօրեմ յուշերս բոլոր
Ու կ՛երազեմ վաղդ հաստատ
Բաց աչքերով
Երազային եղեր ես միշտ
Եւ մտերիմ
Այն օրերէն որ Մեծ Արքան
Հասաւ մինչեւ դարպասներդ
Փառաբանեց ինքզինք եւ քեզ
Հեռուէն կու գան օրերդ բոլոր
Կ՛երթան կրկին մինչեւ հեռու
Կարաւանովը պատմութեան
Խաչն ու մահիկը ուղեցոյց որպէս առած
Փողոցներէդ նեղլիկ ու ծուռ ու հնաբոյր
Եւ բակերէդ ֆըլլէներու արբշռանքով
Պատմութիւնը մանչուկի պէս կը վազվզէ
Թարմ ու արթուն
Ծիծեռնակները հեռացան
Իրենց թեւերուն պահելու համար
Յուշը երէկին գալիքը վաղուան…»։
<>
Լեզվական սխալ է՝ <>։ Գեղարվեստական գրականութիւնը լեզվական իրագործում է, որի մէջ բանաստեղծը չպիտի, չպիտի սխալ թոյլ տայ․․․
Ձեր կայքէջը ամբողջութեամբ չի ներկայացնում իմ գրառումը վերում․ ուստի պարտաւորւում եմ նորից գրելու․-
«կը լռես ցաւը
կը լռես վէճը
աչքերդ իրենք կը դադրին
յետոյ կը լռես վիրաւորանքը
եւ բառերը կը լռես․․․
Լեզվական սխալներ են։ Գեղարվեստական գրականութիւնը լեզվական իրագործում է, որի մէջ բանաստեղծը չպիտի, չպիտի սխալ թոյլ տայ․․․
Եթէ միայն լեզուական օրէնքներու գլանին պիտի ենթարկէինք բանաստեղծութիւնը, բոլոր մեծ բանաստեղծներուն մօտ կարելի է գտնել հարիւրաւոր տողեր որ կարելի է համարել ըստ ձեզի լեզուական սխալներ։
Կարեւորը գեղեցիկն է ու տողերուն գիւտերը, նորութիւնն ու վայրկեանի թարմութիւնը։ Այս կտորին մէջ կարելի է այդ բոլորը վայելել ու զգալ։
Հապա ի՞նչ ըսենք ուղղագրական սխալներուն որ մեր գրագէտները …