ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
Medium.com կայքին վրայ տեղադրուած Լուիզ Նոյի երկու յօդուածները կը բացայայտեն, որ Ռան Թորոսեան պայմանագիր կնքած է՝ ներկայացնելու Թուրքիան, ըլլալով անոր «Փի.Ար» (PR-public relations) գործակալը: Թորոսեան Նիւ Եորքի 5W հանրային կապերու ընկերութեան նախագահն է։
Արդարադատութեան նախարարութեան արձանագրութիւնները ցոյց կու տան, որ Թորոսեան նշեալ պայմանագիրը կնքած է 25 Մայիս 2017ին: Անոր ընկերութիւնը կը ստանայ լրացուցիչ 60 հազար տոլար՝ 16 Մայիսէն 16 Նոյեմբեր 2017ի միջեւ ինկած ժամանակահատուածին համար, եւ այդ գործարքը ինքնագործ (automatic) կերպով կը նորոգուի յաջորդ վեց ամսուան համար: Այս վճարումը կ՛աւելնայ այն գումարին, որ նշուած է 10 Օգոստոս 2016ին կնքուած պայմանագիրին մէջ։
Յատկանշականը այն է, որ Թորոսեան Թուրքիոյ հետ պայմանագիր կնքած է ինը օր անց այն դէպքերէն, որոնց ընթացքին նախագահ Էրտողան կը դիտէր իր թիկնապահները, երբ անոնք կը ծեծէին խումբ մը ցուցարարներ՝ Ուաշինկթընի մօտ Թուրքիոյ դեսպանի նստավայրին դիմաց: Ցուցարարներու ծեծէն երեք օր ետք, Թորոսեան մը յօդուած հրապարակեց «Ալկեմայնըր»ի մէջ՝ «Արտաքսեցէ՛ք Արմատական Իսլամիստ Քարոզիչը (Կիւլէնը) Եւ Պաշտպանեցէ՛ք Ամերիկեան Շահերը» վերնագիրով։
Հետաքրքրականօրէն, Լուիզ Նոյ բացայայտեց, որ 17 Փետրուար 2017ին, Թորոսեան մէկ այլ յօդուած գրած էր «Նիւզմեքս»ի մէջ՝ քննադատելով Մայքըլ Ֆլինի հրաժարականին մասին լրատուական միջոցներու լուսաբանումը: Հեգնօրէն, Թորոսեան «Նիւզմեքս»ի մէջ, 20 Մայիս 2015ին հրապարակուած իր նախկին յօդուածին մէջ, քննադատելով Levick Communications PR ընկերութեան աշխատանքը Քաթարի դեսպանատան համար՝ յայտարարած էր. «Կան մարդիկ, որոնք բնական կը համարեն «Փի.Ար» ընել բռնակալներու եւ ահաբեկիչներու համար: Այնուամենայնիւ, տողերուս հեղինակը (Թորոսեան) համամիտ է աշխարհի մեծագոյն «Փի.Ար» ընկերութեան սեփականատէր Ռիչըրտ Էտըլմընի հետ, որ կ՛ըսէ. ««Փի.Ար»ը նման չէ օրէնքին. ոչ բոլորը արժանի են ներկայացման»: Ինքզինք հակասելով՝ Թորոսեան զբաղած է Թուրքիոյ բռնապետ Էրտողանի շահերը պաշտպանելու երկերեսանի գործողութեամբ…
Բացի ասկէ, Թորոսեան 27 Յունուար 2017ին գրած է «Ապզըրվըր»ի մէջ, որուն հրատարակիչը նախագահ Թրամփի փեսան՝ Ճէրըտ Քուշնըրն է, քննադատելով այն «Փի.Ար» ընկերութիւնները, որոնք «կ՛արդարացնեն ճնշող վարչակարգերը»: Ան եզրակացուցած է՝ ըսելով. «Բռնակալները եւ ահաբեկիչները արժանի չեն «Փի.Ար»ի աջակցութեան»։
Ես երկու անգամ հեռաձայնեցի Թորոսեանի գրասենեակը, եւ ամէն անգամ պաշտօնեան վստահեցուց ինծի, որ ան պիտի պատասխանէ հեռաձայնիս: Բայց պատասխանող չեղաւ: Լուիզ Նոյ նոյն ճակատագիրին արժանացած էր, երբ փորձած էր կապուիլ Թորոսեանի հետ: Երբ Նոյ «Թուիթըր»ի վրայ գրած էր Թորոսեանի՝ Թուրքիոյ եւ Թրամփի հետ ունեցած կապերուն մասին, վերջինս պատասխանած էր. «Ես սպաննած եմ Քենետին… Իմ նախկին կինը ռուս է… Ես նոյնիսկ ձկնկիթ կերած եմ այս շաբաթ…»: Թորոսեան ոչ միայն անկիրթ է հեռաձայնային հաղորդագրութիւններուն պատասխանելու հարցով, այլ նաեւ, ըստ տեղեկութիւններու, վատ կը վերաբերի իր պաշտօնեաներուն եւ ուրիշներու հետ: «Նիւ Եորք Թայմզ» զայն կը նկարագրէ իբրեւ «անզուսպ եւ բացայայտ նախայարձակ (aggressive) մը»: Նաեւ, ըստ Լուիզ Նոյի՝ ան գործարար կապեր ունի ստուերի մէջ գործող հրեայ եւ ռուս սակաւապետերու (oligarchs) հետ: Թէեւ Թորոսեան հայկական մականուն ունի, սակայն ես չեմ կրնար հաստատել, որ անոր ծնողներէն մէկը կամ երկուքը հայ են, կամ ոեւէ մէկը հայ է…
Ըստ անոր «Լինքըտին»ի (Linkedin) դիմանկարին՝ Ռան Թորոսեան նաեւ «JetSmarter-ի գործընկեր է, շուկայնացման (marketing) գծով պատասխանատու եւ խորհուրդի անդամ»: JetSmarter-ը վիճայարոյց ընկերութիւն է, կը ներկայացուի իբրեւ «uber ինքնաթիռներու համար»: JetSmarter-ի գործադիր տնօրէնը Սերգէյ Պետրոսովն է՝ Վաչագան Պետրոսովի որդին, որ հաստատօրէն հայկական անուն ունի։
Հիմնական պատճառը, որ ես հետաքրքրուեցայ Ռան Թորոսեանի՝ Թուրքիոյ համար որպէս «Փի.Ար» գործակալ աշխատելուն հարցով, այն էր, որ նման իրավիճակի մը մէջ գտնուած էր նաեւ Պերի Զորթեան, որ Հոկտեմբեր 1980էն մինչեւ Փետրուար 1984 աշխատած էր Թուրքիոյ կողմէ վարձուած Gray & Co լոպիիստական ընկերութեան մէջ: Զորթեան «Ամերիկայի Ձայն»ի եւ «Թայմ»ի նախկին բարձրաստիճան պաշտօնեայ էր: 1968-1969 ան Միացեալ Նահանգներու գլխաւոր ներկայացուցիչն էր Սայկոնի եւ Վիեթնամի մէջ։
Օրին, երբ իմացայ, որ Զորթեան նոյն ժամանակ բարձրաստիճան պաշտօնեայ էր Թուրքիոյ համար լոպիիստական ընկերութեան մէջ եւ վարչութեան անդամ՝ Ամերիկայի Հայկական համագումարին, հեռաձայնեցի իրեն եւ հարցուցի, թէ արդեօք իր երկակի դերը շահերու բախում չի յառաջացնե՞ր իր կամ իր ընկերութեան համար: Որպէս հայու նկատմամբ յարգանքի նշան, ես նախազգուշացուցի զինք, որ եթէ պատասխանէ հարցումներուս, կրնայ գործէն արձակուիլ:
63ամեայ Զորթեան պատասխանեց, որ զինք չի մտահոգեր այն պարագան, որ ինք կրնայ կորսնցնել տարեկան 65 հազար տոլար եկամուտով իր գործը՝ իբրեւ Gray & Co ընկերութեան աւագ փոխնախագահ: Ան անկեղծօրէն պատասխանեց իմ բոլոր հարցումներուն: Զորթեան բացատրեց, որ ինք կ՛աշխատէր հանրային կապերու գրասենեակին մէջ, այլ ոչ թէ Թուրքիոյ հաշուոյն, որով զբաղած էր ընկերութեան լոպիիստական բաժինը։
19 Յունուար 1984ին, «Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի առաջին էջով յօդուածիս հրապարակումէն անմիջապէս ետք, թրքական «Թերճուման» թերթը յայտնեց Զորթեանի հետ իմ ունեցած հարցազրոյցիս մասին, որ մեծ իրարանցում յառաջացուց Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարարութեան մէջ՝ բացայայտելով, որ ամերիկահայ մը եղած է գործադիր տնօրէնը այն լոպիիստական ընկերութեան, որ տարեկան 300 հազար տոլար կը ստանար Թուրքիայէն։
21 Փետրուար 1984ին, լոպիիստական ընկերութեան փոխնախագահ Ալեխանտրօ Օրֆիլա Զորթեանին ըսած էր, որ Թուրքիոյ դեսպան Շուքրիւ Էլեքտաղ խիստ բարկացած է՝ կարդալով թերթին մէջ տպագրուած յօդուածը: Օրֆիլա մէջբերած է դեսպան Էլեքտաղի խօսքերը. «Տղաներ, ես ձեզ վարձած էի, որ օգնէիք ինծի իմ քաղաքական հարցերուս մէջ, իսկ դուք, ատոր փոխարէն, ինծի համար հարցեր կը ստեղծէք…։ Դուք պէտք է լուրջ քայլերու դիմէք, որպէսզի ես կարենամ զեկուցել իմ կառավարութեան, եթէ ոչ ստիպուած կ՛ըլլամ պայմանագիրը կասեցնելու»։
«Փի.Ար»ի ընկերութեան նախագահ Ռապըրթ Կրէյ ընդհատեց իր արձակուրդը Աքափուլքոյի մէջ (Մեքսիքօ) եւ անմիջապէս վերադարձաւ Ուաշինկթըն: Զորթեան հեռացուեցաւ աշխատանքէն, Կրէյի՝ հրաժարական տալու առաջարկը մերժելէ ետք։
Թէեւ ինծի համար այդքան ալ հաճելի չէր տեսնել, որ Զորթեան կորսնցուցած է իր գործը, սակայն միայն վեց ամսուան աշխատանքային փորձ ունեցող երիտասարդ լրագրող որպէս, ես շատ գոհ էի, որ անյայտ յօդուածս վերնագիրներու պատճառ դարձած էր թրքական մամուլին մէջ եւ արժանացած՝ Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարարութեան եւ դեսպան Էլեքտաղի ուշադրութեան: Աւելի՛ն. 13 Ապրիլ 1984ին, «Ուաշինկթըն Փոս»չ ծաւալուն յօդուած մը գրեց՝ հատուածներ մէջբերելով յօդուածէս եւ նշելով իմ թերթս՝ իբրեւ այս միջազգային բանավէճին աղբիւրը։
Այդ օրերուն ես յորդորեցի Զորթեանը՝ դատի տալ Gray & Co ընկերութիւնը՝ իր ազգային ծագման պատճառով աշխատանքային խտրականութեան մեղադրանքով: Զորթեան դիմում ներկայացուց Ուաշինկթընի մէջ Մարդկային իրաւանց գրասենեակ՝ պնդելով, որ զինք գործէ արձակած են հա՛յ ըլլալուն պատճառով։
Ցաւօք, ես չեմ գիտեր, թէ ինչպէ՛ս աւարտեցաւ Զորթեանի դատական գործը: Ատկէ ետք ինք եւ իր կինը մահացած էին։
Եթէ Թորոսեան իրօք հայ է, ապա ան ինչպէ՞ս կրնայ «Փի.Ար» ընել Թուրքիոյ համար: Սակայն աւելի կարեւորը այն է, թէ ինչպէ՛ս Թուրքիա կրնայ վարձել Թորոսեանը՝ հաշուի առնելով Զորթեանի փորձը։
ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈԻՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր
Արեւելահայերէնի թարգմանեց՝
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ
Արեւմտահայերէնի վերածեց՝
ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ