«Գրելու Համար Ապրել Է Պէտք»
Զրուցեց՝ ԱՆԺԵԼԱ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄԵԱՆ
Քաղաք, անհատներ, ճակատագրեր, երջանիկ ու դժբախտ մարդկանց երազանքներ, կարօտներ ու սէրեր. այս մասին է գրում ժամանակակից հեղինակ Դաւիթ Սամուէլեանը, գրող, որի «Արտագաղթած Կարօտ», «Ռոդենի Ձմեռը», «Հակաքաղաքական» գրքերն արժանացել են ընթերցողների բարձր գնահատականին: Գրականութեան, քաղաքի, մտահոգութիւնների ու անհանգստութիւնների մասին «Արմէնպրէս»ի թղթակիցը զրուցել է Դաւիթ Սամուէլեանի հետ՝ փորձելով բացայայտել հեղինակի գաղտնիքները:
ԱՆԺԵԼԱ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄԵԱՆ.- Մասնագիտութեամբ աստուածաբան էք, բայց հանրութեան լայն շրջանակը ձեզ ճանաչում է որպէս գրողի: Աստուածաբանութի՞ւնը տարաւ դէպի գրականութիւն, թէ՞ հակառակը:
ԴԱՒԻԹ ՍԱՄՈՒԷԼԵԱՆ.- Աւելի յաճախ ասում են կրօնագէտ, ոչ աստուածաբան: Կրօնական իմացութեան շատ քիչ մասն օգտագործուեց իմ գրական գործերում, այն էլ սկզբնական շրջանում: Երբ 2014 թուականին տպագրուեց «Նա Եւ Նրա» գիրքը, մինչ այն ընթերցելը, մարդկանց թւում էր, որ «նա»ն հակառակ սեռի ներկայացուցիչն է, բայց խօսքն Աստծոյ մասին էր: Կարծում էին՝ ռոմանտիկ ոճով գրուած գիրք է, բայց բոլորովին այլ զրոյց էր: Այդ գիծը շարունակուեց «Ռոդենի Ձմեռը» գրքում, որում զետեղուած պատմուածքներում խորհրդանշական, ուսուցանող նոտաներ կան: «Չորրորդ Փողոց» պատմուածքում գործողութիւնները ծաւալւում են եկեղեցու շինարարութեանը զուգահեռ: Այն ընթերցելով՝ շատերը կարծում էին, որ դէմ եմ եկեղեցուն, բայց այդպէս չէ: Փորձել եմ օբյեկտիւ (առարկայական-Խմբ.) լինել ու ցոյց տալ բոլոր կողմերը, քանի որ մեր օրերում այնպէս չէ, որ ամէն բան լաւ է կամ ամէն բան վատ է: Ե՛ւ լաւը կայ, ե՛ւ վատը:
ԱՆԺԵԼԱ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄԵԱՆ.- Խօսեցիք ձեր երկու գրքերից, իսկ յիշո՞ւմ էք, թէ ե՛րբ եւ ի՛նչ հանգամանքներում է ծնուել առաջին ստեղծագործութիւնը: Ինչի՞ մասին էր այն:
ԴԱՒԻԹ ՍԱՄՈՒԷԼԵԱՆ.- Փոքր ժամանակ շատ եմ կարդացել. նաեւ ինձ համար էին շատ կարդում՝ սկսած Թումանեանի, Գրիմ եղբայրների, Անդերսենի հեքիաթներից, աւարտուած տարբեր ժողովուրդների հեքիաթներով: Երբ ինքս սկսեցի ընթերցել, կարդում էի ամէն տարիքին բնորոշ գրքեր, միանգամից Նիցշէ կամ Շոպենհաուեր չեմ կարդացել: Սիրում էի արկածային, պատմական գրականութիւն:
Եօթերորդ դասարանում սիրահարուել էի Գոհարին: Նա գանգրահեր էր, գեղեցիկ, ասես սարերի աղջիկ լինէր: Կարդացածս համադրեցի զգացմունքներիս հետ ու Թումանեանի «Մարօ» պօէմի ոճով մի գործ գրեցի: Այն չնուիրեցի հասցէատիրոջը, բայց տետրը, որում գրել եմ, պահպանուել է:
ԱՆԺԵԼԱ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄԵԱՆ.- Ինչո՞ւ չնուիրեցիք, ի՞նչը խանգարեց:
ԴԱՒԻԹ ՍԱՄՈՒԷԼԵԱՆ.- Ամաչկոտ էի: Կարծում էի՝ եթէ խոստովանեմ զգացմունքներս, գուցէ կորցնեմ նրան: Չէի գիտակցում, թէ ի՛նչ եմ կորցնելու. գուցէ նրան չկորցնէի: Հաճելի էր այդ զգացողութիւնը: Երբ երրորդ դասարանում առաջին անգամ սիրահարուել էի, չէի հասկանում, թէ ինչ է հետս կատարւում, լաց էի լինում: Նրա դիմագծերը տպաւորուել էին, անընդհատ աչքիս առաջ էր:
Եօթերորդ դասարանում գրածս ստեղծագործութիւնից յետոյ չեմ գրել: Նորից գրեցի 2005 թուականին. բանաստեղծութիւն էր: Սեմինարի էի մասնակցում ու ձեռքիս տակ տետր ու գրիչ կար: Փոխանակ դասախօսութեանը հետեւելու, տողեր գրեցի, քանի որ կրկին սիրահարուած էի: Ցոյց տուեցի դասախօսիս, նա ասաց, որ անհրաժեշտ է այն տպել: Ընդդիմացայ, բայց չլսեց ինձ ու ԵՊՀի թերթում տպագրեց այդ բանաստեղծութիւնը:
ԱՆԺԵԼԱ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄԵԱՆ.- Ձեր մտորումները, մտահոգութիւններն ու յուշերը թղթին փոխանցելն ինքնաարտայայտման միջո՞ց է, թէ…
ԴԱՒԻԹ ՍԱՄՈՒԷԼԵԱՆ.- Ժամանակին ստեղծագործելն իմ մենակութիւնն էր լցնում: Այնպիսի շրջան էր, որ անգամ արտաքին աշխարհից էի կտրուած: Բանտարկուած չէի, բայց այդտեղ այլ բան էր կատարւում, աշխարհում՝ այլ: Ծառայում էի: Իսկ երբ աշխատում էի Սեւանի «Վազգէնեան» հոգեւոր ճեմարանում, հասկացայ Լեւոն Շանթի «Հին Աստուածներ»ը: Յաճախ ենք ինքներս մեզ հետ խօսակցութիւնը յանձնում թղթին:
Ըստ իս՝ ստեղծագործելը ծննդաբերութեան պէս է: Երբ ներսումդ խմորւում է նիւթը, հոգիդ ցաւում է: Գրում ես ու գրում, երբ վերջակէտ պէտք է դնես, ազատւում ես, ու ծնուած գործը դառնում է երեխադ:
ԱՆԺԵԼԱ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄԵԱՆ.- Գրում էք մարդկային յոյզերի ապրումների, ցանկութիւնների ու նպատակների մասին: Ձեր գործերում իր ուրոյն տեղն ունի նաեւ քաղաքը: Ըստ ձեզ՝ ի՞նչ գոյն ունի Երեւանն այսօր: Ի՞նչ դրական կամ բացասական փոփոխութիւնների է այն ենթարկւում տարէցտարի:
ԴԱՒԻԹ ՍԱՄՈՒԷԼԵԱՆ.- Մի օր վաղ առաւօտեան բարձրացէք Մոնումենտ («Յաղթանակի այգի»ին տարածքը-Խմբ.) ու նայէք քաղաքին, կը տեսնէք, թէ ի՛նչ հաստ շերտով ծուխ է իջել քաղաքի վրայ: Անգոյն է դարձել քաղաքը, քաղաքային կոլորիտը կորել է, քանի որ ուրբանիզացիայի (քաղաքակեդրոնացում-Խմբ.) արդիւնքում տարբեր մարդիկ են յայտնուել քաղաքում՝ բերելով իրենց մշակոյթն ու հակամշակոյթը: Երբեմն չես հասկանում, թէ ինչ է կատարւում շուրջդ. մարդիկ անընդհատ շտապում են, խելառները շատացել են, ու խելառ լինելն է մոդայիկ դարձել: Դիմագիծը կորել է: Երբ տարիներ առաջ ճանաչեցի քաղաքը, այն ինքնատիպ էր, դէմք ունէր, հանգստանում էի այստեղ: Մեզ քաղաքում պահում են մարդիկ, եւ իմ վերջին գրքում նման տողեր կան. «Եւ ի՞նչ են քաղաքները, եթէ ոչ մարդիկ»: Քաղաքը մարդկանցով ես սիրում, դատարկ քաղաքը ոչ ոքի պէտք չէ:
ԱՆԺԵԼԱ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄԵԱՆ.- Կանադայի վարչապետ Ջասթին Տրիւդոն «Ընդհանուր Յայտարար» գրքում խրախուսում է մշակութային բազմազանութիւնը՝ նշելով, որ այն հարստացնում է Կանադան…
ԴԱՒԻԹ ՍԱՄՈՒԷԼԵԱՆ.- Կանադան կարող է նման բան թոյլ տալ, քանի որ չունի իր իրական մշակոյթը: Նրանք պէտք է պահպանեն այն, ինչ ունեն ուրիշները: Մի բան էլ կայ. այն, ինչ գալիս է, ոչ թէ պէտք է աւերի, այլ պէտք է զարգացնի:
Այսօր եթէ մէկին հարցնես, թէ ի՛նչ արժեհամակարգի կրող է, նա կը զարմանայ, որովհետեւ չի լսել այդ բառը եւ չունի այդ հարցի պատասխանը: Եթէ արժեհամակարգ ունեցող մարդիկ են ապրում քաղաքում, զարգացում կարող է լինել: Կանադան ամէն մէկին չի ընդունի. այն ընդունում է մարդկանց, որոնք կարող են օգտակար լինել իրենց, իսկ մեր երկրից հեռանում են բարձր արժեհամակարգի կրողները:
ԱՆԺԵԼԱ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄԵԱՆ.- Ասում են՝ գրականութիւնը հասարակութեան արտայայտութիւնն է, ինչպէս որ բառը՝ մարդու:
ԴԱՒԻԹ ՍԱՄՈՒԷԼԵԱՆ.- Իւրաքանչիւր գրականութիւն իր ժամանակաշրջանի ծնունդն է, եւ կապ չունի, թէ ինչ ես գրում, որովհետեւ բառը դառնում է գիր, իսկ բառը կրողն այն մարդն է, որն ապրում է տուեալ ժամանակաշրջանում: Երբ դէմ ես այդ շրջանին, հակաուտոպիա (հակապատրանք-Խմբ.) ես գրում, եթէ կառչած ես, գրականութիւնդ իրատեսական է՝ ստացւում, եթէ քեզ չես գտնում այդ երկրագնդի վրայ, առաջ է գալիս գրական ֆանտաստիկան (երեւակայածին գրականութիւնը-Խմբ.), իսկ եթէ շատ ես զզւում, ձգտում ես դէպի բարին, սէրը, եթերայինը:
ԱՆԺԵԼԱ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄԵԱՆ.- Վերջերս ընթերցողներին ներկայացրիք «Հակաքաղաքական» գիրքը, որը, ինչպէս ասել էք, կապ չունի քաղաքականութեան հետ: Կը բացէ՞ք փակագծերը:
ԴԱՒԻԹ ՍԱՄՈՒԷԼԵԱՆ.- Վերնագիրը գրաւիչ է, բայց մարդկանց շփոթութեան մէջ է գցում: Այն քաղաքականութեան մասին չէ: Իմ հերոսներն այլ արժեհամակարգով են ապրում, այլ առօրեայ ունեն, ճակատ-ճակատի հանդիպում են քաղաքական դրսեւորումներին ու դէմ դուրս գալիս դրանց: Խօսել եմ հասարակութեան մէջ եղած դրսեւորումների մասին, որոնք անընդունելի են ինձ համար: Երբեմն կարծում եմ, որ շատ եմ իդէալիստ, բայց երբ մարդը բանուոր է, նրա երեսից, մատներից չպէտք է երեւայ դա, եթէ ֆինանսապէս վատ վիճակում է, չպէտք է բարոյալքուի, չպէտք է սրիկայ դառնայ: Դա կախուած է նաեւ մարդու կրթուածութեան աստիճանից, նրա դաւանած սկզբունքներից: Այսօր ամբողջ աշխարհում մարդիկ արդարացնում են ստորութիւնը, քաղքենիութիւնը սոցիալական վատ վիճակով: Ես չեմ ասում, որ պէտք է աղքատ ու հպարտ լինել, բայց ինչո՞ւ պէտք է բոլորը քո ցաւով ապրեն, ինչո՞ւ ես դու այդքան կեղտոտ թէ՛ ներքուստ, թէ՛ արտաքուստ:
ԱՆԺԵԼԱ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄԵԱՆ.- Դառնացած էք երեւում:
ԴԱՒԻԹ ՍԱՄՈՒԷԼԵԱՆ.- Բնաւ: Իրականութիւնն է այդպիսին:
ԱՆԺԵԼԱ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄԵԱՆ.- Դաւիթ, իսկ գրականութիւնն ի՞նչ կարեւորութիւն ու դերակատարութիւն ունի արժեհամակարգի ձեւաւորման հարցում: Հաւանաբար, կը համաձայնէք, որ յատկապէս վերջին տարիներին մարդիկ սկսել են կարդալ, սիրել գիրքը: Հրատարակչութիւնները լաւ աշխատեցին, գրողներն ակտիւացան… Լաւ, այդ գրականութիւնը չի՞ կարող տալ հարցերի պատասխաններ ու նպաստել քաղաքացիական հասարակութեան ձեւաւորմանը:
ԴԱՒԻԹ ՍԱՄՈՒԷԼԵԱՆ.- Հարցն այն է, թէ մարդն ինչո՛ւ է կարդում, ի՛նչ նպատակով: Եթէ փողոցում որեւէ մէկին կանգնեցնենք ու հարցեր ուղղենք, նա կատարեալ պատասխաններ կը գտնի, բայց երբ հարցը վերաբերում է կիրառելուն, նա չի անում դա, որովհետեւ մենք բոլորս ուսուցիչներ ենք, նախագահներ: Իհարկէ, գրականութիւնը կրթում է, բայց ազդեցութիւնը քիչ է, քանի որ, երբ մարդը դուրս է գալիս փողոց ու իր կարդացածի հակառակն է տեսնում, յուսահատւում է:
Երբ Աստուածաշունչ ես կարդում, ուզում ես հոգիդ բարութեամբ լցնել: Դուրս ես գալիս փողոց ու տեսնում ես, որ Սոդոմ Գոմորում ես ապրում. ինչպէ՞ս կարող ես բարի լինել, ախր վրայովդ կ՛անցնեն: Գրքում ասում եմ, որ ազնիւ լինելու համար, հաւանաբար, միամիտ պէտք է լինել: Երբեմն մտածում եմ, որ անհրաժեշտ է կենցաղի ձեւը որոշել, ընտրել միջավայր ու ականջները փակել: Այս քաղաքում ապրելու համար կա՛մ խենթ պէտք է լինես, կա՛մ սրիկայ:
ԱՆԺԵԼԱ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄԵԱՆ.- Մի առիթով ասել էք, որ որպէս հեղինակ պէտք է պատասխանատու լինել ե՛ւ ասածի, ե՛ւ գրածի համար: Սկզբունքայի՞ն էք:
ԴԱՒԻԹ ՍԱՄՈՒԷԼԵԱՆ.- Խոստումները չպէտք է տալ դրժելու համար, բառերը պէտք է չասուեն մոռացուելու համար: Մենք սովոր ենք կատեգորիկ (բացարձակ-Խմբ.) բառեր օգտագործել՝ յաւերժ, միշտ, երբեք: Մի՛ ասա բաներ, որոնց համար կ՛ափսոսաս, մի՛ տուր խոստումներ, որոնք չես կարող կատարել: Մէկ-մէկ խոստովանում եմ, որ երկնքից աստղեր բերող տղայ չեմ: Աւելի լաւ է չասեմ ու բերեմ:
Նշեմ, որ այս պահին նոր ստեղծագործութիւնը մտքումս է, բայց դեռ թղթին չեմ յանձնել… Ինձ համար մուսան կեանքն է: Մի հանդիպումը կարող է մտածելու տեղի տալ, մի պահի ապրած լաւ զգացողութիւնը կարող է գրելու առիթ դառնալ: Ապրել է պէտք: Ես չեմ հասկանում այն գրողներին, որոնք կարող են սենեակում փակուել, գրել ու ջնջել՝ չիմանալով, թէ ի՛նչ է կատարւում աշխարհում: Գրելու համար ապրել է պէտք:
«ԱՐՄԷՆՓՐԷՍ»
Լուսանկարները՝ ՀԱՅԿ ՄԱՆՈՒԿԵԱՆի
Haig and Argine Kelegian
& Family Michelle Shrikian & Family
Wish You a Happy, Healthy & Prosperous New Year
