ՓՈԽԱՆ ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆԻ. Ծրագիր Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան

ՀԱՍՏԱՏՈՒԱԾ ՀՅԴ ԻԷ. ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ (ԱՐՏԱԿԱՐԳ) ԺՈՂՈՎԻ ԿՈՂՄԻՑ

Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնն իր էութեամբ, աշխարհահայեացքով եւ աւանդներով ազգային, ընկերվարական, ժողովրդավարական եւ յեղափոխական կուսակցութիւն է:

Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնն իր բոլոր ուժերով պայքարում է հայ ազգի քաղաքական-տնտեսական, ընկերային-մշակութային բովանդակ շահերի պաշտպանութեան համար:

Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը հայ ժողովրդի ազգային ազատագրական պայքարը հիմնաւորում է իր գաղափարաբանութեամբ: Նա առաջադրում է անհատի ազատութեան, ազգային ինքնորոշման, անկախ պետականութեան, ընկերութեան, համերաշխութեան եւ բարօրութեան ճանապարհով հայ մարդու եւ հայ ազգի անկաշկանդ, բազմակողմանի եւ ներդաշնակ զարգացման ապահովումը:

Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը ձգտում է Հայ Դատի լուծմանը` ամբողջական հայութեամբ, ամբողջական հայրենիքի կերտմանը:

ՀՅԴ ԳԱՂԱՓԱՐԱԲԱՆՈՒԹԵԱՆ ՀԻՄՔԸ

Մարդկութիւնը ներկայ հանգրուանին հասել է ընկերային, տնտեսական, քաղաքական եւ մշակութային նուաճումների հոլովոյթով: Մարդկութեան առաջադիմութիւնը, սակայն, անկատար է այնքան ժամանակ, քանի դեռ ի նպաստ իրենց բարօրութեան` մտքի եւ աշխատանքի նուաճումներից օգտուելու հաւասար հնարաւորութիւն չունեն բոլոր անհատները, ընկերային հաւաքականութիւնները եւ ազգերը:

Պատմութեան ընթացքում դրսեւորուել են մարդու նկատմամբ մարդու տիրապետութիւնը եւ աշխատանքի շահագործումը:

Տիրապետութեան եւ շահագործման տարբեր ձեւերն են` դրամատիրութիւնը, կայսերապաշտութիւնը, ամբողջատիրութիւնը, գաղութատիրութիւնը, որոնք դրսեւորւում են ռազմապաշտութեամբ, ցեղապաշտութեամբ, սակաւապետութեամբ, տնտեսական, գաղափարական եւ մշակութային ծաւալապաշտութեամբ: Դրանց հետեւանքն են` տնտեսական մենաշնորհները, ազգային եւ մարդկային իրաւունքների ոտնահարումները, այդ նոյն մարդկային իրաւունքների պաշտպանութեան անունով կատարուող քաղաքական շահարկումները, կենսոլորտի եւ բնական միջավայրի աւերումները:

Բայց մարդ անհատը, ընկերային հաւաքականութիւնները, ժողովուրդները եւ ազգերը ձգտել են ազատութեան ու հաւասարութեան եւ պայքարել դրանց իրականացման համար: Ազատագրութեան բնական ու գիտակից այդ պայքարն ընթանում է մարդու եւ հասարակութեան կեանքի զարգացման զոյգ գործօնների` առարկայական եւ ենթակայական ազդակների փոխներգործութեամբ:

Այդ պատմական հունի մէջ տեղ են գտնում ե՛ւ ազգային ազատագրական պայքարները, ե՛ւ մարդկային ընկերութեան բնաշրջական կամ յեղափոխական առաջընթացը դէպի քաղաքական, ընկերային եւ տնտեսական իրաւունքների հաւասարութիւնը կենսագործող արդար կարգեր:

* * *

Ճարտարարուեստականացումն ու արհեստագիտութեան արագ զարգացումը նպաստեցին մարդկութեան առաջադիմութեանը եւ լայն հնարաւորութիւններ բացեցին նրա առջեւ: Սակայն մարդկային հասարակութիւնը ներազգային կամ ազգամիջեան մակարդակներում շարունակում է ենթակայ մնալ խտրականութիւնների եւ բեւեռացումների:

Դրամատիրութիւնը, ընկերային-տնտեսական անբաւարար մակարդակի վրայ գտնուող ժողովուրդներին մեծ մասով կցելով համաշխարհային տնտեսական համակարգին, նրանց վերածել է արտադրողական եւ սպառողական ազդակների: Իսկ այլ ժողովուրդներ կրում են ամբողջատիրական կարգերի հետեւանքները, որոնք գաղափարախօսական եւ այլ պիտակների անուան տակ հաստատեցին պետական դրամատիրութիւն ու բռնատիրութիւն` ոտնահարելով ենթակայ ժողովուրդների ազգային-քաղաքական եւ ընկերային-տնտեսական ազատութիւններն ու իրաւունքները:

Փոքրամասնութեան ձեռքում տնտեսական եւ քաղաքական իշխանութեան կենտրոնացման հետեւանքով հասարակութեան մէջ առաջացել են դասակարգային տարբերութիւններ, եւ խախտուել է ընկերային համերաշխութիւնը:

Տիրապետող ուժերը, միակողմանի օրէնքների եւ կարգերի հաստատումով, ամրացրել են իրենց իշխանութիւնը:

Մեծապետական ուժերը կամ տնտեսապէս զարգացած համակարգերը` միջազգային եւ անդրազգային ընկերութիւնները, յաւելեալ դրամագլուխ, հումք, շուկաներ եւ փոխադրական ուղիներ ապահովելու համար քաղաքականապէս կամ տնտեսապէս գերիշխել են ժողովուրդներին, ազգերին, պետութիւններին: Նոյնիսկ անկախութիւն ձեռք բերած պետութիւններից ու ժողովուրդներից շատերը ենթակայ են մնացել այս տիրապետութեանը:

Ճարտարարուեստականացած երկրներում աշխատաւորական շարժումները հասել են որոշակի նուաճումների. Աշխատաւորների ճնշման տակ դրամատիրական համակարգի կատարած զիջումներն արտայայտուել են պետական հոգատարութեամբ եւ հասարակական յարաբերութիւնների որոշ բարելաւումով: Այս բարեփոխումները, սակայն, առաջադիմական բնոյթ ունենալով հանդերձ, դեռեւս անկատար են, որովհետեւ շարունակւում են տիրապետութեան եւ աշխատանքի շահագործման երեւոյթները:

Դրամատիրութեան ներկայ հանգրուանը յատկանշւում է տնտեսութեան համաշխարհայնացումով եւ բնորոշւում է նորագոյն արհեստագիտութեամբ, մարդուժի որակական զարգացմամբ, հաղորդակցական ցանցերի եւ տեղեկութիւնների ընդարձակմամբ:

Համաշխարհայնացումը, արհեստագիտութեան ու տեղեկութիւնների փոխանակման եւ տնտեսական զարգացման որոշ հնարաւորութիւն ստեղծելով հանդերձ, ազգերի համագործակցութեան եւ փոխհարստացման վրայ աւելի շուտ բացասական հետեւանքներ է ունենում`իր հետ բերելով ազգային տնտեսութիւնների քայքայում, աշխատուժի զանգուածային տեղաշարժ, գործազրկութեան աճ, աշխատանքի արժեզրկում, տեղեկութիւնների տիրապետում եւ շահախնդիր օգտագործում, որակեալ մարդուժի շահագործում, ազգային մշակոյթները խաթարող սպառողական կեղծ մշակոյթի կազմաւորում:

Ճարտարարուեստականացած երկրներն ու միջազգային ընկերութիւնները ստեղծել են տնտեսական եւ ռազմաքաղաքական ներդրման եւ օգնութեան այնպիսի վիճակ, որը թերզարգացած երկրներին տեղադրում է դրամատիրական համակարգի տնտեսական եւ քաղաքական ծրագրերի ու ռազմավարութեան շրջագծում եւ վտանգում է նրանց ինքնուրոյնութիւնն ու ինքնիշխանութիւնը: Թերզարգացած երկրներին պարտադրւում է որդեգրել տնտեսական եւ ընկերային այնպիսի քաղաքականութիւն, ինչը նուիրագործում է սանձարձակ շուկայական տնտեսութեան դրութիւնը, ծառայում իշխող խաւի մօտ դրամագլխի կենտրոնացմանը, ինչպէս նաեւ` սակաւապետական ու իշխանակենտրոն վարչակարգի հաստատմանը:

Հետեւաբար, շահագործման եւ իրաւազրկման դէմ պայքարը, ենթադրում է քաղաքական ու տնտեսական ազատութիւնների եւ մշակութային ինքնուրոյնութեան ձգտում թէ՛ ներքին, թէ՛ արտաքին ճակատներում:

* * *

Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան համոզմամբ ընկերվարութեան (սոցիալիզմ) ճանապարհով է, որ մարդկութեան քաղաքական, տնտեսական եւ ընկերային (սոցիալական) զարգացումն օժտւում է արդար եւ համերաշխ յարաբերութիւններով:

Ընկերվարութիւնը ձգտում է ինչպէս անհատի եւ նրա աշխատանքի ազատագրութեանը, այնպէս էլ ազգերի` իբրեւ հաւաքական անհատականութիւնների ամբողջական ազատագրութեանը, անկախութեանն ու գերիշխանութեանը եւ նրանց համերաշխ համակեցութեանն ու իրաւահաւասար գործակցութեանը:

Այս զուգահեռ պայքարները մղւում են ժողովրդավարական միջոցներով, իսկ ժողովրդավարութեան խափանման պարագայում, նաեւ` յեղափոխութեան միջոցով:

* * *

ՀՅ Դաշնակցութեան ընկերվարական իդէալն այնպիսի հասարակութեան կերտումն է, ուր մարդը ազատագրուած կը լինի ռասայական (ցեղային), կրօնական-դաւանական, ազգային, քաղաքական, ընկերային եւ տնտեսական ամէն կարգի խտրականութիւնից, կաշկանդումից, բռնութիւնից եւ շահագործումից:

Ընկերվարութիւնն առաջադրում է ժողովրդավարութեան կիրարկումով ապահովել բոլոր քաղաքացիների մասնակցութիւնը ընկերային համերաշխութեանն ի խնդիր` տնտեսական յարաբերութիւնների կանոնակարգմանը:

Ազգային հարստութիւն են եւ ռազմավարական նշանակութիւն ունեն մշակոյթը, հողը եւ ընդերքը, բնական միջավայրը եւ պաշարները:

Ընկերվարութիւնն ընդունում է բազմաձեւ սեփականատիրութիւնը` պետական, հաւաքական-համագործակցական եւ մասնաւոր-անձնական:

Հասարակութեան բարգաւաճմանը սատարում է ճարտարարուեստի եւ երկրագործութեան մէջ արդիւնաբերական, արտադրական եւ ծառայողական միջոցների սեփականութեան բազմաձեւութիւնը, պայմանով, որ նրա սահմանագծումը, օգտագործումը եւ կազմակերպումը կատարուեն ընկերային ուղղուածութեամբ հակակշռի սկզբունքով, շահագործումը վերացնելու ձգտումով, հարստութիւնների կենտրոնացման եւ մենաշնորհների առաջացման բացառումով:

Ճարտարարուեստը եւ երկրագործութիւնը կազմակերպւում են աշխատաւոր ընդհանրութեան բաժնեկցութեան եւ արտադրութեան կառավարման մէջ ազատ եւ լիարժէք մասնակցութեամբ, ինչպէս նաեւ` ինքնակառավարմամբ, տնտեսվարման ապակենտրոնացմամբ եւ արհմիութիւնների ազատ գործունէութեամբ:

Այս տեսլականի իրականացումը, հակադրուելով հանդերձ իշխող դասակարգերի անմիջական շահերին, կ՛իրականանայ յօգուտ ոչ միայն աշխատաւոր ընդհանրութեան, այլեւ` համայն ազգի բնականոն զարգացման:

* * *

ՀՅ Դաշնակցութեան համար ազգը` իբրեւ պատմական, մշակութային, լեզուական եւ ընկերային-քաղաքական ուրոյն ամբողջութիւն, հիմնական արժէք է եւ համամարդկային զարգացման ու հոգեմտաւոր բազմակողմանի հարստացման էական գործօն:

Ազգը մարդկային ընկերութեան զարգացման ամենակենսունակ միջավայրն է, ուր անհատը ձեռք է բերում հոգեմտաւոր բարգաւաճման լայն հնարաւորութիւն, լիակատար հաղորդակցութեան եւ սեփական կարողութիւնների զարգացման առաւելագոյն հնարաւորութիւն:

Մերժելի է, սակայն, ազգային բացառիկութեան ամէն գաղափար եւ ազգայնամոլութեան ամէն երեւոյթ` իբրեւ մարդկային ընկերութեան բնականոն զարգացումն արգելակող դրսեւորումներ:

Ամէն ազգի բնական եւ անկապտելի իրաւունքը կազմում է սեփական հայրենիքը` իր պատմաշխարհագրական բնօրրանը, իբրեւ ինքնուրոյն գոյատեւման, առաջադիմութեան եւ ստեղծագործութեան կենսական ազդակ:

Իր հայրենի տարածքի վրայ իւրաքանչիւր ազգի գոյատեւման երաշխիքը անկախ եւ իրաւական պետականութիւնն է: Այն մարմնաւորում է ազգի քաղաքական կամքը, պաշտպանում նրա շահերը եւ ապահովում նրա անվտանգութիւնն ու ինքնուրոյն զարգացումը: Անկախ պետականութիւնը նաեւ հասարակութեան բնականոն առաջընթացի նախապայմանն է: Քաղաքական որեւէ վարչակարգի եւ իշխանութեան պարտադրումը ազգերի ինքնորոշման սկզբունքի կոպիտ խախտում է, բռնատիրութիւն է եւ ըստ ամենայնի` մերժելի: Ինքնորոշման իրաւունքն անժամանցելի է եւ ի զօրու է նոյնիսկ այն ժամանակ, երբ բռնագաղթով կամ ցեղասպանութեամբ ազգը դուրս է մղւում իր հայրենիքից: Ազգը բնաջնջելու ամէն փորձ յանցագործութիւն է մարդկութեան դէմ: Բոլոր ազգերի անժխտելի իրաւունքն է ազգային ազատագրական պայքարի ճանապարհով եւ նպատակայարմար այլ միջոցներով տապալել ամէն կարգի բռնապետութիւն:

Ազգերը, իրենց առանձնայատկութիւններով, ուրոյն եւ ինքնատիպ մշակոյթով միայն հարստացնում են մարդկութեանը: Իրաւահաւասար ազգերի ներդաշնակ համակեցութեամբ է, որ բացառւում է նրանց ձուլումը:

* * *

ՀՅ Դաշնակցութիւնը հաւատում է, որ ընկերվարութեան իդէալն անիրականանալի է առանց ժողովրդավարութեան, իսկ ժողովրդավարութիւնը թերի է եւ սահմանափակ` առանց ընկերվարութեան:

Ժողովրդավարութիւնը խարսխւում է մարդկային եւ քաղաքացիական իրաւունքները եւ ազատութիւնները յարգելու վրայ: Այն օրէնքով պաշտպանում է բազմակարծութիւնը, բազմակուսակցականութիւնը եւ խօսքի, խղճի, մամուլի, ստեղծագործութեան եւ աշխատանքի լիակատար ազատութիւնը:

Ժողովրդավարութիւնը յատկանշւում է անհատի ազատ ու հաւասար քուէի իրաւունքով եւ ազատ քաղաքացիների` օրէնքի առջեւ հաւասարութեամբ: Այն ապահովում է ժողովրդի կամքի անկաշկանդ արտայայտութիւնը եւ, հաստատութենական ու ներկայացուցչական հիմունքով, ժողովրդի ամբողջական եւ լիարժէք մասնակցութիւնը քաղաքական, ընկերային, տնտեսական ու մշակութային կեանքին` այդպիսով արդիւնաւէտ հիմքերի վրայ դնելով ժողովրդի եւ պետութեան փոխյարաբերութիւնը:

Ժողովրդավարութիւնը պայմանաւորւում է օրէնսդիր, դատական եւ գործադիր իշխանութիւնների տարանջատմամբ եւ փոխադարձ հակակշռմամբ:

* * *

ՀՅ Դաշնակցութիւնը, հաւատարիմ իր գաղափարաբանութեանը, բոլոր ուժերով նուիրւում է բովանդակ հայ ազգի քաղաքական, տնտեսական, ընկերային եւ մշակութային շահերի պաշտպանութեանը` յանուն Ազատ Հայի, Ազատ Քաղաքացու եւ Ազատ Հայրենիքի կերտման:

ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱՒՈՐՈՒՄ

Հայաստանը` հայ ազգի հայրենիքը, Մերձաւոր Արեւելքի ամենահին երկրներից մէկն է: Նա, տարածուած լինելով Սեւ, Կասպից եւ Միջերկրական ծովերի միջեւ, կազմում է ինքնատիպ լեռնաշխարհ: Այնտեղ կազմաւորուել, հազարամեակներ ի վեր անընդմէջ բնակուել է հայ ժողովուրդը, կերտել պատմութիւն, քաղաքակրթութիւն եւ ազգային նկարագիր:

Հայաստանի աշխարհագրական դիրքն ու հայ ժողովրդի պատմական ընթացքը տարբեր քաղաքակրթութիւնների փոխազդեցութեան պայմաններում նպաստել են ուրոյն` նիւթեղէն եւ հոգեւոր մշակոյթի զարգացմանը:

Հայ ժողովրդի պատմութիւնը յատկանշւում է իր ազգային պետականութեան պահպանման կամ նրա անկախութեան վերականգնման համար տեւական պայքարով:

Հայութեան ընկերային եւ ազգային կեանքի բնականոն հոլովոյթն ընդհատող շրջադարձային երեւոյթ հանդիսացաւ այն իրողութիւնը, որ յատկապէս թուրանական ներխուժողները ոչ միայն աւերեցին երկիրը, այլեւ մեծ քանակութեամբ հաստատուեցին Հայաստանում:

Նրանք փոխեցին Հայկական լեռնաշխարհի ազգային միատարր նկարագիրը, դարեր շարունակ կասեցրին հայ մշակոյթի ու քաղաքակրթութեան առաջընթացը եւ հայ զանգուածներին ենթարկեցին ջարդի ու բռնագաղթի, որի հետեւանքով առաջացան հայկական հոծ գաղթօջախներ:

Այս ընթացքը շարունակուեց օսմանեան տիրապետութեան ամբողջ շրջանում ու վճռական հետեւանքներ ունեցաւ հայ ժողովրդի ճակատագրի եւ Հայկական Հարցի բնոյթի ու հոլովոյթի վրայ:

19րդ դարի կէսերին Հայաստանը բաժանուեց Օսմանեան եւ Ռուսական կայսրութիւնների միջեւ: Այս իրավիճակը հայութեան` արեւմտեան եւ արեւելեան հատուածների տարանջատման պատճառ հանդիսացաւ:

Օսմանեան բռնութիւնների հետեւանքով եւ հայութեան զոյգ հատուածների մտաւոր զարթօնքով առաջ եկաւ Հայկական Հարցի սկզբնական ըմբռնումը, որ պահանջում էր հայութեան մարդկային տարրական իրաւունքների յարգում:

Օսմանեան պետութիւնը ոչ միայն չընդառաջեց հայ ժողովրդի պահանջներին, այլեւ` նոր բռնութիւններ կիրարկեց:

Ինքնապաշտպանութեան տարերային մղումով ապստամբութիւններ բռնկուեցին Արեւմտեան Հայաստանի տարբեր շրջաններում:

Հայ ազգային ղեկավարութեան ճիգերի շնորհիւ եւ օսմանեան Թուրքիայում մեծ պետութիւնների հետապնդած քաղաքական ու տնտեսական շահերի հետեւանքով Հայկական Հարցը ստացաւ միջազգային բնոյթ: Սակայն միջպետական ներհակ շահերի բերումով Հայկական Հարցի լուծման ուղղութեամբ տարուած ճիգերը մնացին ապարդիւն:

Այս իրողութիւնը եւ հայութեան քաղաքական գիտակցութեան զարթօնքը ծնունդ տուեցին Հայ Յեղափոխութեանը:

Հայ Յեղափոխութիւնը նոր նկարագրով օժտեց Հայկական Հարցը` այն վերածելով ազատագրական սեփական պայքարով հետապնդուող Դատի: Այն իր քաղաքական եւ ընկերային առաջադրանքների շուրջ փորձեց միացնել հայութեան բոլոր հատուածներին` ստեղծելով իր անհատական եւ հաւաքական իրաւունքների ամբողջական գիտակցութեանն ու նախանձախնդրութեանը տէր հային: Հայ Յեղափոխութիւնը, որ թափ առաւ 1880ական թուականներին, մի ողջ քառասնամեակ հանդիսացաւ հայ քաղաքական մտքի հնոցը եւ հայ մարտական կորովի ու կամքի դարբինը:

1890ին հիմնադրուած Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնն առաջադրեց համադրել հայութեան յեղափոխական ճիգը: Իր նպատակասլաց գործունէութեան եւ նուիրեալների զոհաբերումի շնորհիւ, ՀՅ Դաշնակցութիւնը հանդիսացաւ Հայ Յեղափոխութեան փաստացի դրօշակակիրը:

20րդ դարի սկզբին սաստկացան ճնշումները նաեւ Արեւելեան Հայաստանում` նպատակ ունենալով փոխել Անդրկովկասի ազգային դիմագիծն ի վնաս հայութեան: Այս ճնշումների դէմ ծառացաւ հայ ժողովուրդը` ՀՅ Դաշնակցութեան ղեկավարութեամբ:

Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը, հաւատարիմ մարդկային եւ ազգային բոլոր իրաւունքների յարգման սկզբունքին, հիմնական առաջադրանք դարձրեց Փոքր Ասիայի եւ Անդրկովկասի ժողովուրդների դաշնակցային առողջ համակեցութիւնը եւ համերաշխ գործակցութիւնը:

Կրօնապետական ու ցեղապաշտ վարդապետութիւններ դաւանող օսմանեան սուլթանական եւ իթթիհատական վերնախաւը, թուրքական ծաւալապաշտութեան խոչընդոտ նկատեց հայ ժողովրդին եւ, նրան վերացնելու նպատակով, հրահրեց ու գործադրեց զանգուածային պարբերական ջարդեր:

Օգտուելով Առաջին աշխարհամարտի առիթից` պետական բծախնդիր ծրագրումով օսմանեան պետութիւնը ձեռնամուխ եղաւ Հայկական Հարցի արմատական լուծմանը` 1915ին սկսած Հայկական Ցեղասպանութեամբ: Հայութեան տեղահանութեան ու ամբողջական բնաջնջման այս քաղաքականութիւնը շարունակուեց Թուրքիայի կողմից մինչեւ 1923թ.: Արեւմտահայաստանը հայաթափուեց:

Սակայն, համաթուրանական ծրագիրն իր աւարտին չհասաւ: 1918ին հայ ազգի մնացեալ մասը վճռականօրէն ծառացաւ թուրքական արշաւող բանակների դէմ, կասեցրեց նրանց առաջխաղացումը եւ նուաճեց Հայաստանի անկախութիւնը: Դարեր յետոյ Հայաստանի մի փոքր հողակտորի վրայ վերականգնեց հայ ազգային պետականութիւնը:

Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը, որը Հայաստանի անկախ Հանրապետութեան կերտման հիմնական դերակատարը եղաւ, պատմական փորձից եւ առկայ իրավիճակից ելնելով, որդեգրեց Ազատ, Անկախ եւ Միացեալ Հայաստանի ստեղծման նպատակը:

1920ին ստորագրուած Սեւրի դաշնագրով միջազգային ճանաչում գտաւ հայ ազգի իրաւատիրութիւնը իր պատմական հայրենիքի նկատմամբ: Սակայն այս դաշնագրի` Հայաստանի վերաբերեալ տրամադրութիւնները չիրականացան: Խորհրդային Ռուսաստանի եւ քեմալական Թուրքիայի մեղսակից յարձակումներին ենթարկուելով` Հայաստանի Հանրապետութիւնը խորհրդայնացաւ եւ տեղի տուեց ռուսական վերջնագրի առջեւ:

1923 թուականին, Լօզանի դաշնագրով մեծ պետութիւնները փորձեցին թաղել Հայկական Դատը:

Ցեղասպանութեան հետեւանքով առաջացած նոր Սփիւռքը հետզհետէ ստեղծեց կազմակերպական կեանք` կրթական, մշակութային, կրօնական եւ ընկերային-քաղաքական համապատասխան կառոյցներով ու կազմակերպութիւններով: ՀՅ Դաշնակցութիւնը հանդիսացաւ վերոյիշեալ կառոյցների գլխաւոր կերտողը. նա անզիջում պայքար մղեց համայնավարական գաղափարախօսութեան, ամբողջատիրութեան եւ հայ ժողովրդին մասնատելու նրա փորձերի դէմ ու ծաւալեց բազմակողմանի գործունէութիւն Հայ Դատի հետապնդման համար:

Խորհրդային ամբողջատիրութեան շրջանում հայ ժողովուրդը եւ յատկապէս մտաւորականութիւնը ենթարկուեցին պարբերական բռնութիւնների եւ աքսորի, իսկ Հայաստանը մասնատուեց` Արցախի, Նախիջեւանի եւ Ջաւախքի արհեստական անջատումով: Այսուհանդերձ, Խորհրդային Հայաստանի ժողովուրդը զարգացրեց հայ մշակոյթը, արհեստներն ու գիտութիւնը եւ վառ պահեց ազգային ինքնագիտակցութիւնը: Խորհրդային Միութեան լուծարումով, 1991ին, վերանկախացաւ Հայաստանի Հանրապետութիւնը:

Արցախեան պահանջատիրութիւնը 1988ից յետոյ ստացաւ աննախընթաց թափ ոչ միայն Արցախում, այլեւ` ամբողջ հայութեան մօտ: Այն, փաստօրէն յանգեց ազգային ազատագրական պայքարի, որին Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը մասնակցեց իր բոլոր միջոցներով եւ այդ պայքարին հաղորդեց գաղափարական յստակեցում:

* * *

Հայ ժողովրդի պատմութեան հոլովոյթի ներկայ հանգրուանում պարզւում է հետեւեալ պատկերը.

1. Հայաստանի Հանրապետութիւնը կազմում է Սեւրի դաշնագրով ճանաչում ստացած եւ Վիլսոնեան իրաւարարական վճռագրով սահմանագծուած Հայաստանի միայն մի փոքր մասը:

2. Հայ ազգի միայն մի մասն է ապրում Հայաստանի Հանրապետութիւնում. հայապատկան, բայց Հայաստանից անջատուած հայրենի հողերի վրայ եւ Ռուսաստանի ու նախկին խորհրդային հանրապետութիւնների տարածքներում ապրող հայերից կազմուել է ներքին սփիւռք, իսկ մնացեալ մեծաթիւ հայութիւնից, որն առաւելապէս բաղկացած է Թուրքիայի կողմից բռնագրաւուած հայկական հողերի բնակչութեան ժառանգորդներից, առաջացել է Հայկական Սփիւռքը:

3. Արցախի հայութիւնը պայքարում է Ադրբեջանի լծից ազատագրուելու եւ ազգային ինքնորոշման իր իրաւունքի միջազգային ճանաչումն ապահովելու համար:

4. Հայ ժողովրդի դէմ Թուրքիայի գործադրած Ցեղասպանութիւնը դեռեւս հատուցուած չէ. Ցեղասպանութիւնը նաեւ շարունակւում է, որովհետեւ Սփիւռքի հայութիւնը, զրկուած լինելով իր սեփական հայրենիքում ապրելու հնարաւորութիւնից, գտնւում է ձուլման սպառնալիքի տակ:

5. Շարունակւում է Թուրքիայի կողմից բռնագրաւուած հայկական հողերի ազգագրական պատկերի փոփոխութիւնը: Քանդւում կամ կոպիտ աղաւաղման են ենթարկւում բոլոր այն պատմական յուշարձանները, որոնք այդ շրջանների հայկական պատկանելութեան վկաներն են: Այս ձեւով ոչնչացւում է մի ամբողջ ինքնատիպ քաղաքակրթութիւն:

6. Միջազգային օրէնքը, Միացեալ Ազգերի Կազմակերպութեան Կանոնադրութիւնը, Մարդու Իրաւունքների Համընդհանուր Հռչակագիրը եւ մասնաւորապէս, Ցեղասպանութեան մասին ՄԱԿի 1948ի համաձայնագիրը, ցեղասպանական արարքները յայտարարում են ոճիր մարդկութեան դէմ եւ դրանց հետեւանք հանդիսացող ազգային հողերի իւրացումը նկատում ապօրինի:

Միջազգային այդ օրէնքներն ու համաձայնագրերը անժամանցելի են եւ յետադարձ ուժ ունեն, հետեւաբար` ի զօրու են հին, թէ նոր բոլոր պարագաներում: Ի խնդիր բովանդակ մարդկութեան եւ համաշխարհային խաղաղութեան, դրանք պէտք է գործադրուեն իրենց տառով ու ոգով, նախ` արդարութիւն գործելու ցեղասպանութեան զոհ դարձած ազգերին, ապա` կանխելու համար նոր ցեղասպանութիւնները եւ մարդկութեանը զերծ պահել նոր աղէտներից:

7. Ազգերի ինքնորոշման իրաւունքը, որը Միացեալ Ազգերի Կանոնագրի մաս է կազմում, տրամաբանօրէն եւ իրաւականօրէն պէտք է կիրարկուի նաեւ հայ ազգի նկատմամբ: Հայ Դատի լուծումը ոչ միայն արդարութեան, Ցեղասպանութեան դատապարտման ու պատժման գործնական արտայայտութիւն է, այլեւ միջազգային իրաւունքի հարց` ազգերի ինքնորոշման անկապտելի սկզբունքի հիման վրայ:

8. Ներկայ Հայաստանի Հանրապետութիւնը Հայաստանի առաջին Հանրապետութեան իրաւաժառանգորդն է եւ, իբրեւ այդպիսին, հայկական բռնագրաւուած բոլոր տարածքների օրինական իրաւատէրն է:

9. Հայաստանի Հանրապետութիւնը, որը կոչուած է դառնալու Հայ Դատի լուծման հիմնական կռուանը, պետականութեան կայացման ներկայ հանգրուանում դիմագրաւում է իր անկախութիւնն ամրապնդելու, ժողովրդավարութիւն հաստատելու, ընկերային-տնտեսական ինքնուրոյն ու արդար համակարգ ձեւաւորելու եւ հայ ժողովրդի մշակութային առաջընթացն ապահովելու մարտահրաւէրները:

10. Հայ Դատն ունի պատմական, բարոյական, իրաւական, քաղաքական էական կողմեր ու հիմնաւորումներ եւ խտանում է հետեւեալ կէտերում.

ա. Ամբողջական Հայաստանի ստեղծում` արեւմտեան եւ արեւելեան Հայաստանի տարածքներում: Արցախի հարցի արդար լուծումը հանդիսանում է Հայ Դատի հանգրուաններից մէկը:

բ. Սփիւռքի տարագիր հայութեան համախմբում` իր հայրենի հողերի վրայ:

գ. Ազատ, Անկախ եւ Միացեալ Հայաստանի կերտում:

ՆՊԱՏԱԿ

ՀՅ Դաշնակցութիւնը նպատակադրում է.

Ա. Ազատ, Անկախ եւ Միացեալ Հայաստանի կերտում: Միացեալ Հայաստանի սահմանների մէջ պիտի մտնեն Սեւրի դաշնագրով նախատեսուած հայկական հողերը, ինչպէս նաեւ` Արցախի, Ջաւախքի եւ Նախիջեւանի երկրամասերը:

Բ. Թուրքիայի կողմից հայութեան դէմ գործադրուած եւ մինչեւ այժմ անպատիժ մնացած Ցեղասպանութեան ոճիրի միջազգային դատապարտում, բռնագրաւուած հողերի վերադարձ եւ վնասի արդար հատուցում հայ ազգին:

Գ. Տարագիր ու աշխարհասփիւռ հայութեան համախմբում ամբողջական Հայաստանի տարածքում:

Դ. Հայաստանի պետականութեան հզօրացում, ժողովրդավարութեան եւ իրաւական պետութեան նուիրագործում, ժողովրդի բարօրութեան ապահովում եւ ընկերային արդարութեան հաստատում:

ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔՆԵՐ

Ելնելով վերոյիշեալ նպատակներից` ՀՅ Դաշնակցութիւնը հետապնդում է հետեւեալ քաղաքական առաջադրանքները.

1. Ապահովել Արցախեան պայքարի յաղթական ելքը` իբրեւ Հայ Դատի լուծման առաջնահերթ հանգրուան:

2. Հիմնական նկատել Հայաստանի պետական ռազմավարութեան կազմաւորման գործում Հայ Դատի առանցքային դերը:

3. Ամրապնդել Սփիւռքի ազգային ինքնութիւնը եւ կազմակերպել քաղաքական դերակատարութիւնը` նրա կարողականութիւններն ուղղելու համար դէպի Հայաստանի պետականութեան հզօրացում եւ Հայ Դատի հետապնդում:

4. Ապահովել իւրաքանչիւր հայ անհատի Հայաստանի քաղաքացի դառնալու իրաւունքը:

5. Հայաստանի օրէնքները պէտք է ներառեն հետեւեալ հիմնական սկզբունքները.

 – Բոլոր քաղաքացիների հաւասարութիւնը օրէնքի առջեւ:

– Մտքի, խօսքի, ստեղծագործութեան, մամուլի, հրատարակութեան եւ արտայայտութեան այլ միջոցների, խղճի, քաղաքական եւ այլ կազմակերպութիւնների գործունէութեան, հաւաքների եւ տեղափոխութեան ազատութիւն:

– Գործադուլի եւ ցոյցերի իրաւունք:

– Անձի, բնակարանի, սեփականութեան եւ հաղորդակցութեան միջոցների անձեռնմխելիութիւն:

– Ազգային փոքրամասնութիւնների իրաւունքների յարգում:

ԸՆԿԵՐԱՅԻՆ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔՆԵՐ

Ելնելով իր գաղափարաբանութիւնից եւ ընդհանրապէս Հայաստանի, Արցախի ու հայ ժողովրդի ընկերային-տնտեսական առաջադիմութիւնն ապահովելու նպատակից, ինչպէս նաեւ նկատի առնելով համաշխարհային տնտեսական զարգացումների ուղղութիւնները` ՀՅ Դաշնակցութիւնն առաջադրում է վարել լիարժէք ընկերային արդարութեան ձգտող եւ, միաժամանակ, Հայաստանի տնտեսական հզօրացումն ապահովող ընկերային-տնտեսական քաղաքականութիւն, որը հիմնւում է հետեւեալ սկզբունքների վրայ.

1. Ձեւաւորել արդիւնաւէտ, մրցունակ, ընկերային արդարութեամբ եւ պետական կարգաւորումներով հաւասարակշռուած տնտեսական համակարգ, որը հիմնուած պիտի լինի երկրի ու ժողովրդի նիւթական, արհեստագիտական, մշակութային եւ մտաւոր ներուժի առանձնայատկութիւնների վրայ:

2. Առաջադրուած տնտեսական համակարգը պէտք է յատկանշուի արդարութեամբ եւ կասեցնի ընկերային բեւեռացումը: Ընկերային արդարութեան տնտեսական անհրաժեշտ յատկանիշներն են` անհատի աշխատանքի իրաւունքի երաշխաւորումը եւ եկամուտների արդար բաշխումը` միշտ նկատի ունենալով հաւաքականութեան տնտեսական բնականոն զարգացումը:

3. Քաջալերել պետութեան հովանաւորութիւնը եւ հսկողութիւնը` ի խնդիր ռազմավարական նշանակութիւն ունեցող արտադրական ճիւղերի զարգացման, բնութեան եւ կենսոլորտի պահպանման, աշխատանքի ապահովման, ինչպէս նաեւ` ժամանակակից չափանիշներով բնակչութեան անհրաժեշտ կարիքների բաւարարման:

4. Մասնակցել միջազգային տնտեսութեան այն գործընթացներին, որոնք առնչւում են Հայաստանի տնտեսական զարգացման խնդիրներին: Տարածաշրջանային եւ համաշխարհային տնտեսութեան հետ համարկումը պէտք է իրականացուի այնպէս, որպէսզի չվնասուեն ազգային շահերը, հայ ժողովրդի մշակութային նկարագիրն ու ինքնատիպութիւնը:

5. Հայաստանի տնտեսութեան բարգաւաճումը եւ ազգային ինքնուրոյն զարգացումն ապահովելու համար կարեւոր երաշխիք է աշխարհասփիւռ հայ ժողովրդի ներուժի լիարժէք օգտագործումը:

6. Կրթական համակարգը, ինչպէս նաեւ մշակութային եւ հոգեմտաւոր զարգացման հիմնահարցերը, դարձնել պետական քաղաքականութեան առանցքային բնագաւառներից մէկը: Զարկ տալ Հայ Եկեղեցու եւ հայ ընտանիքի դերին ազգային դիմագծի պահպանման գործում:

ՎԵՐՋ

Փետրուար 1998