Թուրքիոյ մէջ 22 Յուլիս 2007ի արտահերթ խորհրդարանական ընտրութիւնները տուին նախատեսուած արդիւնքները առանց մեծ անակնկալներու։ Իշխանութեան գլուխ գտնուող Արդարութեան եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնը (ԱԲԿ) շահեցաւ քուէներու 46.3 տոկոսը, ընդդիմադիր Ժողովուրդի հանրապետական (Հալք) եւ Ազգայնական շարժում ծայրայեղ աջ կուսակցութիւնները յաջորդաբար 20.9 եւ 14.2 տոկոսը։ Տոկոսներու այս հաշուարկով, ԱԲԿը Թուրքիոյ Ազգային ժողովին մէջ ունի 341 պատգամաւորներ, որոնք թոյլ կու տան կուսակցութեան առանձին կազմել կառավարութիւն, սակայն չեն ամբողջանցներ սահմանադրութեան պահանջած 2/3րդ տոկոսը՝ երկրի նախագահ նշանակելու համար։
Հակառակ նախընտրական շրջանին տիրած լարուածութեան, ընտրութիւնները անցան բնականոն պայմաններու մէջ։ Ապրիլին զինուորականներուն հրապարակած ազդարարութիւնը՝ իշխող կուսակցութեան, ինչպէս նաեւ ընդդիմութեան կազմակերպած բազմահազարանոց ցոյցերը ի պաշտպանութիւն քեմալականութեան ժառանգին, տարհամոզիչ ազդեցութիւն չունեցան 42.5 միլիոն հաշուող ընտրազանգուածին վրայ, որ 85 տոկոսէն աւելին մասնակցեցաւ քուէարկութեան եւ վերահաստատեց իր վստահութիւնը հինգ տարի առաջ իշխանութեան հասած չափաւորական իսլամականներուն, ինչպէս Ռեչէփ Թայիփ Էրտողանի հետեւորդները կ՚ուզեն իրենք իրենց ներկայացնել։ Աւելին, հակառակ որ իսլամականները չունին այնքան մը պատգամաւորներ, որ կարենան բացարձակապէս անտեսել քաղաքական մնացեալ ուժերու հետ բանակցութեան անհրաժեշտութիւնը (որուն պարագային վարչապետ Էրտողան սպառնացած էր հրաժարիլ), այդուհանդերձ իրենց թիւը շատ աւելի է, քան լայիք ընդդիմութեան պատգամաւորներու թիւը։ Այլ խօսքով՝ այս ընտրութիւնները աւելի եւս հաստատեցին Թուրքիոյ ներքաղաքական գործընթացը, որ դեռեւս 1990ական թուականներուն, Պաղ պատերազմի աւարտէն անմիջապէս յետոյ, ազդանշանը տուած էր քեմալական ինքնութենէն դէպի իսլամական արմատներ վերադարձին։ Ընդ որում, ժամանակահատուածի երկար կտրուածքի դրութեամբ դիտելով այս գործընթացը, կարելի է արդէն տեսութեան կարգով հասատել, որ Թուրքիոյ մէջ ժողովրդավարութեան վերադարձը 1983ին գրեթէ հոմանիշ է իսլամական ինքնութեան դանդաղ, բայց հաստատաքայլ վերադարձին։
Այդ մէկը, բնականաբար, չէր երեւեր 1980ական թուականներուն, եւ միայն 1995ին Նեճմէտտին Էրպաքանի Ռեֆահ կուսակցութեան ընտրական յաղթանակով ի յայտ եկաւ։ Ծանօթ է, որ 1997ին, զինուորականներու ճնշումներու ներքոյ, Էրպաքան իր հրաժարականը ներկայացուց, իսկ կուսակցութիւնը արգիլուեցաւ։ Ռեֆահի հիման վրայ է, որ 2001ին, ծնունդ առաւ ԱԲԿը, եւ մէկ տարի յետոյ իսլամականները վերադարձան իշխանութեան գլուխ՝ շատ հաւանաբար մնալու համար յաջորդ տասնամեակներուն։
Մօտ եօթ տասնամեակ յաճախ պարտադիր արեւմտականացման քեմալական հոլովոյթէն յետոյ, իսլամի այս նոր զարթօնքը, բնականաբար, ոչինչէն ծնունդ չառաւ։ Հակառակ կրօնապետական կտրուածքով դարերու ընթացքին կազմաւորուած հասարակարգի մը քեմալական քաղաքականութեան կողմէ արմատական փոփոխութեան, որուն ամէնէն ցայտուն արարքը 1924ին խալիֆայութեան թէկուզ եւ արդէն խորհրդանշական հաստատութեան քանդումը եղաւ, իսլամի ճակատագիրը Թուրքիոյ մէջ երբեք չեղաւ այն՝ ինչ որ եղած էր քրիստոնէութեան ճակատագիրը Եւրոպայի մէջ՝ Լուսաւորութեան եւ Արդիականութեան ներդիր աշխարհիկացման ազդեցութեան տակ։ Այլ խօսքով, իսլամը մնաց թրքական ինքնութեան խորքային տարր մը հասարակութեան լայն խաւերուն մէջ։ Պատճառներէն մէկը թերեւս այն է, որ ինչպէս նասըրական Եգիպտոսի մէջ, քեմալական Թուրքիոյ մէջ ալ ան նկատուեցաւ մշակութային իւրայատկութիւն, չըսելու համար դէպի իսլամական աշխարհ քաղաքականութեան անհրաժեշտ հաշուարկ, եւ վայելեց պետութեան հովանաւորութիւնը։
Քեմալականութեան տարիներուն առկայ էր պետական կրօնական քաղաքականութիւն մը, որուն նպատակն էր, անշուշտ, վերահսկողութեան տակ առնել ամբողջ համակարգ մը, որուն ազդեցութիւնը հասարակութեան լայն խաւերուն վրայ կասկածի առարկայ չէր։ Այսօր յստակ է, որ քեմալական պետութիւնը չէ յաջողած, կամ չէ ուզած այդ վերահսկողութիւնը այնքան մը ամբողջական դարձնել, որ քաղաքական եւ հասարակական աշխարհիկ դրութիւնը ամրագրուի որպէս անվերադարձ գործընթաց։
1970ական թուականներու Թուրքիան պառակտուած էր աջի ու ձախի գաղափարախօսական հակադրութեան ու բախումի բաժանման գծի երկայնքին, այնպէս ինչպէս իւրայատուկ էր Պաղ պատերազմի ոլորտին։ 1980ի պետական հարուածը հասարակութեան այդ գաղափարախօսական երկպառակտումը հատելու հետամուտ էր։ Զինուորականներու գաղափարախօսական օրինականութիւնը, ինչպէս միշտ, քեմալականութեան վերահաստատումն էր, սակայն հակառակ իրենց սպասումներուն, 1983էն սկսեալ դանդաղ քայլերով վերադարձող ժողովրդավարութիւնը, ըստ երեւոյթին, բացայայտեց հասարակութեան, եւ ընդհանրապէս թրքական ինքնութեան բաժանման նոր գիծ մը՝ լայիքներու եւ իսլամականներուն միջեւ։ Այդ գիծն է, որ ահաւասիկ այս ընտրութիւններուն աւելի խորացած կերպով բացայայտուեցաւ։
Երկու ազդակներ խթան հանդիսացան իսլամական վերադարձին։ Առաջինը թրքական տնտեսութեան շրջադարձն է դէպի ազատ շուկայական համակարգ, որուն գլխաւոր ճարտարապետն է Թուրկութ Օզալ։ Երկրորդ՝ 1980ականներէն սկսեալ, բայց մանաւանդ Պաղ պատերազմի աւարտէն յետոյ, իսլամականութեան ինքնահաստատումն է միջազգային քաղաքական բեմահարթակին վրայ։ Երկու ազդակներէն հաւանաբար առաջինն է, որ կառուցային ենթահող ստեղծած է՝ հասարակարգային փոփոխութեան համար։ Արդարեւ, միջազգային բեմահարթակին վրայ ազատ շուկայական համակարգի զուգընթաց այսպէս կոչուած «պահպանողական յեղափոխութիւնը» նախ ԱՄՆի եւ Մեծն Բրիտանիոյ մէջ եւ ապա միջազգային տարողութեամբ իր արձագանգը ունեցաւ 1980ական թուականներու Թուրքիոյ մէջ։
Տնտեսութեան ազատականացման հետ ի յայտ եկաւ ներքին նահանգներէն սերած նոր միջին դասակարգ մը, որ զօրացած իր տնտեսական յաջողութեամբ, սկսաւ ինքզինք հաստատել որպէս ներքաղաքական դերակատար։ Էրտողան շատ ճարպիկ կերպով տնտեսական յաջողութեան այդ գործօնին վրայ իր գրաւը դրաւ եւ ըստ երեւոյթին, թէ՛ թրքական հասարակութիւնը, եւ թէ միջազգային ելեւմտական շրջանակները կրցաւ համոզել, որ ԱԲԿի դաւանած իսլամը լաւ է պիզնէսի համար։ Միեւնոյն մեկնակէտով, ան զգոյշ եղաւ իր քաղաքական ծրագրերէն եւ ընտրարշաւէն դուրս պահելու հասարակութեան իսլամացման որեւէ հեռանկարի կասկած՝ չխախտելու համար շուկաներու վստահութիւնը։ Էրտողան, հետեւաբար, շատ աւելի խելացի շարժեցաւ քան Էրպաքանը, կամ երեւի անոր սխալներէն սորվեցաւ։ Ի մասնաւորի՝ ոչ մէկ փորձ կատարեց երկրի արտաքին քաղաքականութիւնը դէպի Միջին Արեւելք կամ իսլամական աշխարհ ուղղելու։ Ընդհակառակը, հակառակ Եւրոպայի մէջ հետզհետէ աճող հակաթրքական տրամադրութիւններուն, Եւրոպական միութեան Թուրքիոյ համարկումը վերածեց իր արտաքին քաղաքականութեան դրօշակին եւ կառչած մնաց անոր, ի տարբերութիւն Էրպաքանի, եւ մինչեւ իսկ Օզալի, որոնք միշտ ալ ճօճած էին դէպի Արեւելք դառնալու սպառնալիքի խաղաքարտը։ Ընդ որում, Եւրոպական միութեան զօրակցութիւնը վերածուեցաւ Էրտողանի ամէնէն կարեւոր խաղաքարտերէն մէկուն, որուն ի հակազդեցութիւն, քեմալական հատուածը աւելի եւս խորացուց այլամերժ ազգայնականութեան իր դիմագիծը՝ անխուսափելիօրէն հակադրուելով Արեւմուտքին։
Թուրքիոյ յառաջընթացը դէպի իսլամական ինքնութեան արմատներու վերադարձ, ուրեմն, գրեթէ նոյնացած է ժողովրդավարութեան գործընթացին հետ, որով եւ Արեւմուտքը, ի մասնաւորի Եւրոպական միութիւնը, հաւատարիմ մնալու համար իր սկզբունքներուն եւ արժէքներուն, այլընտրանք չունի բացի դիրքաւորուելու Էրտողանի կուսակցութեան կողքին։ Այդ ընելով, Արեւմուտքը կարծես ստիպուած է իւրացնելու թուրք չափաւորական իսլամականներու այն խաղաքարտը, որ իրենց քաղաքական յաղթանակը իսլամի բարեկարգման հիմնական ազդակ է, հակակշիռ՝ արմատականութեան։ Եւրոպացիք թերեւս մինչեւ իսկ կը փափաքին, որ այդ մէկը ճիշդ ըլլայ, կամ նոյնիսկ կ՚ուզեն իրենց գրաւը դնել այդ հեռանկարին վրայ։
Սկզբունքով, անշուշտ, պատճառ չկայ ժխտելու, որ այդ մէկը անկարելի է պարզապէս, որովհետեւ իսլամական կրօնքին բնոյթը թոյլ չի տար ինքնաբարեկարգման։ Սակայն միամտութիւն է կարծել, որ Թուրքիոյ մէջ ժողովրդավարութեան գործընթացի միակ ուղղութիւնը անպայմանօրէն այդ փափաքելի եզրայանգումին պիտի գայ։ Ի վերջոյ, ժողովրդավարութեան գործընթացը Թուրքիոյ մէջ առայժմ համարժէք է քեմալականութեան կողմէ պարտադրուած աշխարհիկ դրութեան արդիւնքով Իսլամին վրայ դրուած արգելքներու թուլացման ու վերացման։ Անգամ մը որ իսլամականները հասնին այդ նպատակին, անգամ մը որ ամրակայեն իրենց իշխանութիւնը, տակաւին հարցական է քաղաքական գործընթացը դէպի թրքական հասարակութեան վերիսլամացման ուղղութեամբ չտանելու իրենց յանձնառութիւնը։
Այլ խօսքով, Թուրքիոյ իսլամականներուն իշխանութիւնը ամրակայող ժողովրդավարութեան այս գործընթացը պէտք չէ շփոթել ժողովրդավարութեան արժէքներու հաստատման ենթադրեալ գործընթացի մը հետ։
Էրտողան շրջանցեց իսլամի քաղաքականացման մասին յուշող ամէն նախանշան, որ կրնար կասկած յարուցել իր կուսակցութեան ինչ որ թաքուն՝ հասարակութեան վերիսլամացման մէկ ծրագրի մը մասին։ Բայց յանձնառութիւն ալ չվերցուց, օրինակի համար թիւ 301 օրէնքի վերացման, խօսքի ազատութեան, ընդ որում Հայոց Ցեղասպանութեան մասին պաշտօնական պատմութեան վերատեսութեան, բացարձակացումի եւ նման արժէքներու հաստատագրման։ Իսկ այդ պայքարին յանձնառու թուրք ժողովրդավար հատուածը, որ ըստ կարգ մը հաշուարկներու, ընտրողներու մինչեւ 23 տոկոսին համահաւասար է, առնուազն այս ընտրութիւններուն քաղաքական գործօն պարզապէս չէր:
