19 Ապրիլին, Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի սահմանին տեղի ունեցաւ երկու երկիրներուն միջեւ պետական սահմանի սահմանազատման եւ սահմանային ապահովութեան հարցերու յանձնաժողովի եւ պետական սահմանի սահմանազատման պետական յանձնաժողովի 8րդ հանդիպումը, որուն ընթացքին Հայաստան պաշտօնապէս համաձայնութիւն տուաւ Ատրպէյճանին յանձնելու Ատրպէյճանի պահանջած Տաւուշի չորս գիւղերը՝ առանց անոր դիմաց ստանալու Բերքաբերի դիմաց գտնուող հայկական տարածքները, որոնք այժմ Ատրպէյճանի վերահսկողութեան տակ են: Իսկ Ոսկեպարին յարակից միջպետական ճամբու հատուածը այս փուլին չի սահմանազատուիր, այսինքն կը մնայ հայկական վերահսկողութեան տակ:
Վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան ամիսներէ ի վեր կը խօսի գիւղերը յանձնելու՝ Երեւանի պատրաստակամութեան մասին՝ ըսելով, որ ըստ 1991ի փաստաթուղթերուն, այդ գիւղերը Հայաստանի ինքնիշխան տարածքին մաս չեն կազմեր, այդպիսով կատարելով Պաքուի «անյապաղ վերադարձի» պահանջները, որոնք ամրագրուեցան այս համաձայնութեամբ։
Փոխվարչապետներ Մհեր Գրիգորեանի եւ Շահին Մուսթաֆաեւի նախագահութեամբ տեղի ունեցած հանդիպումին արդիւնքները կը ներկայացուին հրապարակուած հետեւեալ հաղորդագրութեան մէջ.
«- Սահմանազատման գործընթացի սկզբնական փուլում կողմերը նախնական համաձայնեցրել են սահմանագծի առանձին հատուածները, անմիջականօրէն Բաղանիս (ՀՀ)-Բաղանիս Այրում (ԱՀ), Ոսկեպար (ՀՀ)- Աշաղը Ասկիպարա (ԱՀ), Կիրանց (ՀՀ)-Խէյրումլի (ԱՀ) եւ Բերքաբեր (ՀՀ)- Կըզըլ Հաջիլի (ԱՀ) բնակավայրերի միջեւ` Խորհրդային Միութեան փլուզման պահի դրութեամբ գոյութիւն ունեցող իրաւաբանօրէն հիմնաւորուած միջհանրապետական սահմանին համապատասխանեցնելու նպատակով:
«- Որոշել են, որ սահմանագծի տուեալ հատուածների նկարագրութիւնը կազմուելու է հաշուի առնելով տեղանքում գէոդեզիական (երկրաբաշխական) չափումների արդիւնքում կատարուած կօօրդինատների (համակարգ գիծերու) յստակեցումը, որը կը ձեւակերպուի համապատասխան Արձանագրութիւն-նկարագրութեամբ, ինչը պէտք է համաձայնեցուի ու ստորագրուի Կողմերի միջեւ մինչեւ 2024թ. Մայիսի 15ը:
«- Համաձայնել են, որ կողմերը կը դիմեն իրենց կառավարութիւններին` սահմանագծի համաձայնեցուած հատուածներում իրենց սահմանապահ ծառայութիւնների միաժամանակեայ եւ զուգահեռ տեղակայման համար միջոցներ ձեռնարկելու նպատակով: Համաձայնել են նաեւ, որ մինչեւ սահմանազատման գործընթացի ամբողջական աւարտը, Արձանագրութիւն-նկարագրութիւնում նշուած համաձայնեցուած սահմանագծի հատուածները կը համարուեն սահմանազատուած:
«- Զուգահեռաբար պայմանաւորուածութիւն են ձեռք բերել աւարտին հասցնել Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Ադրբեջանի Հանրապետութեան միջեւ պետական սահմանի սահմանազատման եւ սահմանային անվտանգութեան հարցերով յանձնաժողովի եւ Ադրբեջանի Հանրապետութեան եւ Հայաստանի Հանրապետութեան միջեւ պետական սահմանի սահմանազատման պետական յանձնաժողովի համատեղ գործունէութեան մասին կանոնակարգի նախագծի համաձայնեցման շուրջ աշխատանքները մինչեւ 2024թ. Յուլիսի 1ը եւ մեկնարկել դրա ներպետական համաձայնեցման ու հաստատման գործընթացը` Կողմերի` պետութիւնների օրէնսդրութեամբ սահմանուած կարգով եւ պահանջների համաձայն:
«- Կողմերը պայմանաւորուածութիւն են ձեռք բերել, որ սահմանազատման գործընթացում կ՛առաջնորդուեն Ալմա Աթայի 1991թ. հռչակագրով: Կողմերը պայմանաւորուել են նաեւ տուեալ հիմնարար սկզբունքն ամրագրել Կանոնակարգի նախագծում (եթէ հետագայում ՀՀ եւ ԱՀ միջեւ խաղաղութեան եւ միջպետական յարաբերութիւնների հաստատման մասին համաձայնագրով կը նախատեսուեն այլ կարգաւորումներ, ապա կանոնակարգի համապատասխան դրոյթները կը համապատասխանեցուեն տուեալ համաձայնագրով սահմանուած սկզբունքներին):
«- Պայմանաւորուել են, կողմերի կողմից Կանոնակարգի հաստատումից յետոյ, համաձայնեցնել հերթականութիւնը եւ շարունակել սահմանի բոլոր մնացած հատուածների սահմանազատման գործընթացը` ներառեալ անկլաւների (միջերկիրներու) եւ էքսկլաւների (արտագաւառներու) հետ կապուած հարցերով»:
Հանդիպման իբրեւ արդիւնք ստորագրուեցաւ արձանագրութիւն մը: Կողմերը պայմանաւորուեցան աշխատանքային կարգով համաձայնեցնել յաջորդ հանդիպման թուականը եւ վայրը։
ԱՌԱՋԻՆ ԱՆԳԱՄ ԸԼԼԱԼՈՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԵՒ ԱՏՐՊԷՅՃԱՆԻ ՄԻՋԵՒ ԳՈՅՈՒԹԻՒՆ Կ՛ՈՒՆԵՆԱՅ ՍԱՀՄԱՆԱԶԱՏՈՒԱԾ ՊԵՏԱԿԱՆ ՍԱՀՄԱՆ. ԵՐԵՒԱՆ
Առաջին անգամ ըլլալով Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ՝ չորս գիւղերու հատուածին մէջ, գոյութիւն կ՛ունենայ սահմանազատուած պետական սահման։ Այս հաստատումը կատարեց վարչապետի աշխատակազմի Տեղեկատուութեան եւ հասարակութեան հետ կապերու վարչութիւնը` պատասխանելով աահմանազատման հարցերու Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի յանձնաժողովներու 19 Ապրիլի հանդիպումէն ետք հրապարակուած հաղորդագրութեան վերաբերեալ «Արմէնփրէս»ի հարցումներուն։
Այս մասին հրապարակուած քարտէսէն յստակ կը դառնայ, որ Ատրպէյճան պիտի մօտենայ միջպետական ճամբուն, անոր մէկ մասը՝ Կիրանցի հատուածին մէջ, պիտի անցնի Պաքուի վերահսկողութեան տակ: Քարտէսը կ՛արտացոլէ ԽՍՀՄ ժամանակներու սահմանը եւ սպասուող փոփոխութիւնը:
Պատասխանելով «Արմէնփրէս»ի այն հարցումին, թէ ո՛ր թուականի քարտէսներու հիման վրայ կ՛իրականացուի այս գործընթացը՝ վարչապետի աշխատակազմէն ըսին, որ քարտէսագրական հիմքը ԽՍՀՄի ժամանակաշրջանի իրաւական հիմնաւորում ունեցող ամէնէն թարմ տեղակագրական քարտէսներն են, որոնք կազմուած են այդպիսի իրաւասութիւն ունեցող մարմիններու կողմէ:
«Կարեւոր նրբութիւնն այն է, որ, համաձայն յանձնաժողովների տարածած յայտարարութեան, վերականգնւում են Խորհրդային Միութեան փլուզման պահին գոյութիւն ունեցած, իրաւական հենք ունեցող սահմանները: Այսինքն, այն սահմանները, որոնք դէ իւրէ (իրաւաբանօրէն) գոյութիւն են ունեցել Խորհրդային Հայաստանի եւ Խորհրդային Ադրբեջանի միջեւ: Կարեւոր է նաեւ արձանագրել` յանձնաժողովները համաձայնել են, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ սահմանազատման ողջ գործընթացում հիմնուելու են 1991 թուականի Ալմա Աթայի հռչակագրի վրայ, ինչն արձանագրւում է որպէս սահմանազատման գործընթացի հիմնարար սկզբունք: Այս սկզբունքը պէտք է արձանագրուի նաեւ Սահմանազատման գործընթացի Կանոնակարգի մէջ, որն առաջիկայ ամիսներին կը համաձայնեցուի կողմերի միջեւ եւ կ՛անցնի անհրաժեշտ ներպետական համաձայնեցումների` ներառեալ խորհրդարանում հաստատման գործընթաց», կ՛ըսուի վարչապետի աշխատակազմի պատասխանին մէջ:
Անդրադառնալով միջերկիրներու վերաբերեալ հարցումին` վարչապետի աշխատակազմը կը յայտնէ, որ յանձնաժողովները պայմանաւորուեցան, որ «Կանոնակարգի հաստատումից յետոյ համաձայնեցնելու են Հայաստան-Ադրբեջան պետական սահմանի մնացած հատուածների սահմանազատման հերթականութիւնը (այսինքն` յաջորդիւ սահմանի ո՞ր հատուածներն են վերարտադրուելու) եւ այս համատեքստում անդրադարձ են կատարելու նաեւ անկլաւ/էքսկլաւների հարցին: Գիտէք, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը չի կարող հրաժարուել այս խնդրից, որովհետեւ Արծուաշէնը մեր երկրի ինքնիշխան տարածքի մի մասն է»:
«Մենք պատրաստւում ենք սահմանազատման գործընթացում դէ իւրէ հիմնաւորել Արծուաշէն էքսկլաւ/անկլաւի գոյութիւնը, եւ նման հիմնաւորումներ ՀՀ կառավարութիւնն ունի, որից յետոյ արդէն կ՛իրականացուի սահմանազատման բուն գործընթացն Արծուաշէենի շուրջ: Իսկ թէ այս արձանագրումից յետոյ ի՞նչ քաղաքական լուծում կը ստանայ խնդիրը, այլ հարց է: Սահմանազատման գործընթացում նախ պէտք է դէ իւրէ հիմնաւորուի էքսկլաւ/անկլաւների գոյութիւնը», կը տեղեկացնէ վարչապետի աշխատակազմը։
Արձագանգելով այն դիտարկման, որ՝ «փաստօրէն սահմանազատումից յետոյ չորս գիւղերի հատուածում զինուած ուժերը ետ են քաշուելու եւ տեղը զիջելու են սահմանապահ զօրքերին, ի՞նչ ժամկէտներում է դա տեղի ունենալու», վարչապետի աշխատակազմը յայտնեց. «Դա տեղի է ունենալու կարճ, բայց ողջամիտ ժամանակահատուածում` առանց արհեստական ձգձգումների»:
Իսկ արդեօք գործընթացին պատճառով Հայաստանի որեւէ գիւղ կը զրկո՞ւի ճամբայէն՝ կառավարութենէն ժխտեցին այդպիսի բան եւ ըսին հետեւեալը. «Կիրանց գիւղի հատուածում ճանապարհի ծրագծի մի քանի հարիւր մետրանոց հատուածի փոփոխութիւն կ՛արուի, որը բարդ աշխատանք չէ եւ կ՛իրականացուի մի քանի ամսում: Բայց սա Կիրանցի միակ ճանապարհը չէ. կը վերանորոգուի, գուցէ վերակառուցուի նաեւ Կիրանց-Աճարկուտ-Իջեւան ճանապարհը: Նկատի ունենք, Կիրանցն ունի նաեւ այլընտրանքային ճանապարհ, եւ գործնականում էական խնդիրներ չկան»:
Պատասխանելով այն հարցումին, թէ ինչպէ՛ս պիտի երաշխաւորուի այդ գիւղերուն ապահովութիւնը՝ կառավարութենէն ըսին հետեւեալը. «Նախ արձանագրենք, որ Ադրբեջանն այսօր էլ շատ մօտ է այդ գիւղերին եւ նրանք գտնւում են ուղիղ նշանառութեան տակ: Այո՛, այս գործընթացի արդիւնքում Ադրբեջանի սահմանապահ ծառայութիւնն աւելի է մօտենալու Կիրանց եւ Ոսկեպար գիւղերին, բայց նրանց եւ մեր գիւղերը բաժանելու է սահմանազատուած պետական սահման: Սա առանցքային գործօն է, եւ չմոռանանք նաեւ, որ սահմանի պահպանութիւնն իրականացնելու են Հայաստանի Հանրապետութեան սահմանապահները: Բայցի այդ, անվտանգութեան ապահովման բազմաթիւ մանրամասներ կան, որոնք նոյնպէս առաջիկայ շրջանում քննարկման եւ դէտալացման (մանրամասնութեան) կ՛արժանանան»:
Վարչապետի աշխատակազմէն ընդգծեցին, որ Հայաստան այս գործընթացին մէջ կը ստանայ սահմանազատման վերաբերեալ եւ ապահովական վտանգներու նուազեցում։
«Ճշգրտութեան համար արձանագրենք, որ Ադրբեջանը ստանում է իրեն պատկանող երկուսուկէս գիւղ, որովհետեւ Կըզլ Հաջըլի գիւղի տարածքն ամբողջութեամբ, Աշաղը Ասկիպարա գիւղի տարածքի մի զգալի մասը մինչ այս էլ եղել է Ադրբեջանի տիրապետութեան ներքոյ: Իսկ Հայաստանի Հանրապետութիւնն այս գործընթացում ստանում է սահմանազատման հետ կապուած եւ անվտանգային ռիսկերի (վտանգներու) նուազեցում: Այսօրուայ իրադարձութեամբ, ինչպէս արդէն նշուեց վերը, առաջին անգամ ունենում ենք սահմանազատուած սահման Ադրբեջանի հետ, ինչը կարելի է որակել որպէս նշանակալի իրադարձութիւն: Հայաստանի Հանրապետութիւնը նաեւ ստանում է գործուն հարթակ եւ հնարաւորութիւն սահմանազատման գործընթացը կազմակերպել քաղաքակիրթ եւ լեգիտիմ (օրինական) ընթացքով եւ իրականացնել այն` ապահովելով բնակչութեան անվտանգային, սոցիալ (ընկերային)-կենցաղային եւ իրաւական անհրաժեշտ երաշխիքները», հաստատեցին կառավարութենէն։
ԱՐՁԱԳԱՆԳՆԵՐ՝ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ՝ ՏԱՒՈՒՇԻ 4 ԳԻՒՂԵՐԸ ԱՏՐՊԷՅՃԱՆԻՆ ՅԱՆՁՆԵԼՈՒ ՔԱՅԼԻՆ
Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի սահմանազատման յանձնաժողովներու 8րդ նիստին իբրեւ արդիւնք Տաւուշի 4 գիւղերու յանձնման եւ այլ պայմանաւորուածութիւններուն արձագանգեցին Եւրոպական Միութիւնը եւ Իրանը:
Հարաւային Կովկասի հարցերու Եւրոպական Միութեան յատուկ բանագնաց Թոյվօ Քլաար յուսադրող նկատեց Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ սահմանային յանձնաժողովներու աշխատանքի, իրաւական փաստաթուղթերու եւ 1991ի Ալմաթիի համաձայնագիրի հիման վրայ սահմանազատման գործընթացին մեկնարկը։
Ան հաստատեց, որ Եւրոպական Միութիւնը բոլորովին կ՛աջակցի բանակցային գործընթացին։
Հայաստանի մօտ Իրանի դեսպան Մեհտի Սոպհանի եւս անդրադարձաւ այս պայմանաւորուածութեան՝ ըսելով. «Հայաստանի իշխանութիւնները մեզ տեղեակ պահեցին այդ հանդիպումին եւ արձանագրութեան բովանդակութեան մասին, եւ մեզի յայտնեցին, որ համաձայնութիւնները ձեռք բերուեցան Ալմա Աթայի հռչակագիրի հիման վրայ: Այսինքն` միջազգային սահմանի հիման վրայ: Ինչպէս ինծի յայտնեցին, այն հատուածը, ուրկէ կ՛անցնի մայրուղին, այդ համաձայնութիւններուն մէջ ներառուած չէ»։
«Հայաստան համաձայնեցաւ վերադարձնել Ատրպէյճանի 4 բռնագրաւուած գիւղերը, որոնք բռնագրաւուեցան 1990ականներու սկիզբը», իր կարգին պնդեց Ատրպէյճանի արտաքին գործոց նախարարութեան բանբեր Այխան Հաճիզատէ։
