ՎԵՐԱ ԵԱԳՈՒՊԵԱՆ

Միջին Արեւելքը մուտք կը գործէ աշխարհաքաղաքական մեծ փոփոխութիւններու ժամանակաշրջան մը, որ պայմանաւորուած է` համաշխարհային շարժումներով, շրջանային փոփոխութիւններով եւ ընկերային-քաղաքական մարտահրաւէրներով, որոնք կրնան ազդեցութիւն ունենալ անոր ապագային վրայ:
ՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ԴԱՇԻՆՔՆԵՐՈՒ ՎԵՐԱԴԱՍԱՒՈՐՈՒՄ
Այս փոփոխութիւններուն կեդրոնին կը գտնուին շրջանային դաշինքներու վերակազմաւորումները: Երկիրները սկսած են վերագնահատել իրենց յարաբերութիւնները թէ՛ դրացի երկիրներու, եւ թէ համաշխարհային ուժերու հետ: Օրինակ, Աբրահամեան համաձայնագիրները համագործակցութեան նոր ուղիներ բացած են Իսրայէլի եւ արաբական որոշ պետութիւններու միջեւ` յառաջացնելով տնտեսական հնարաւորութիւններ եւ զսպելով աւանդական թշնամութիւնները: Բայց եւ այնպէս, այս կարգաւորումները նոր լարուածութիւն կը յառաջացնեն Իրանի հետ, մինչեւ իսկ կը բարդացնեն գոյութիւն ունեցող յարաբերութիւնները, յատկապէս` իսրայէլ-պաղեստինեան հակամարտութեան մասով:
Նմանապէս, վերջերս նկատուած դիւանագիտական ջանքերը` Սէուտական Արաբիոյ եւ Իրանի միջեւ, որոնք միջնորդուած էին Չինաստանի կողմէ, կը վկայեն հնարաւոր լարուածութեան մեղմացում: Սակայն այս յարաբերութիւններու յառաջընթացը բախում կ՛ունենայ Սուրիոյ, Եմէնի եւ Լիբանանի մէջ խորացած հակամարտութիւններուն հետ, որոնք տակաւին լուրջ սպառնալիք կը ներկայացնեն շրջանային կայունութեան:
ԱՐՏԱՔԻՆ ՈՒԺԵՐՈՒ ԱԶԴԵՑՈՒԹԻՒՆԸ ԵՒ ՄԵԾ ՊԵՏՈՒԹԻՒՆՆԵՐՈՒ ՄՐՑԱԿՑՈՒԹԻՒՆԸ
Համաշխարհային ուժերու ազդեցութիւնը մեծ է Միջին Արեւելքի ապագայի կառոյցի ձեւաւորման մէջ: Միացեալ Նահանգները, որ պատմականօրէն գերիշխող դերակատար մը եղած է, ներկայիս կը վերագծէ իր դերակատարութիւնը: Կեդրոնանալով աւելի քիչ ուղիղ ռազմական միջամտութիւններու վրայ` ան կը փորձէ զսպել Իրանի կորիզային ձգտումները եւ աջակցիլ տնտեսական նախաձեռնութիւններուն:
Միւս կողմէ` Չինաստանի աճող ազդեցութիւնը տարածաշրջանին մէջ, յատկապէս` իր «Մէկ գօտի, մէկ ճամբայ» (Belt and Road Initiative) նախաձեռնութեան միջոցով, դարձուցած է զայն գլխաւոր գործընկեր` մարտահրաւէր նետելով արեւմտեան գերիշխանութեան: Նոյն ժամանակ Ռուսիա կը պահէ իր ռազմավարական ներկայութիւնը յատկապէս Սուրիոյ մէջ` օգտագործելով զինուորական եւ տնտեսական կապերը` իր դիրքը ամրապնդելու համար:
ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՄԱՐՏԱՀՐԱՒԷՐՆԵՐ
Տնտեսական մարտահրաւէրները առաւել կը ծանրացնեն Միջին Արեւելքի ապագայի անորոշութիւնը: Համաշխարհային անցումը դէպի վերականգնուող ուժ` լուրջ վտանգներ կը յառաջացնէ քարիւղի վրայ հիմնուած տնտեսութիւններուն, ինչպէս` Սէուտական Արաբիան կամ Արաբական Միացեալ Էմիրութիւնները: Այս երկիրները յանձնառու պիտի ըլլան բազմազան միջոցներու, ինչպէս, օրինակ, զբօսաշրջութեան, արհեստագիտութիւններու եւ կայուն ուժային հնարաւորութիւններու վրայ հիմնելու իրենց տնտեսութիւնը: Սակայն այս անցումը բարդ եւ բազմաճիւղ աշխատանքի կը կարօտի: Կլիմայական փոփոխութիւններուն զուգահեռ, ջուրի սակաւութիւնը եւս կը սրէ ներքին ու արտաքին սադրանքները` միաժամանակ հարուածելով նման երկիրներու տնտեսական ապագան:
Այս մարտահրաւէրները ընկերային եւ քաղաքական նոր ճնշումներու առիթ կը բանան, որոնք շրջանային երիտասարդութեան կողմէ կ՛ուղղորդուին: Լայնատարած երիտասարդական շարժումները, որոնք կը ձգտին ժողովրդավարութեան, ընկերային արդարութեան եւ տնտեսական բարելաւման, խառնաշփոթ կը յառաջացնեն պատմականօրէն արմատացած կառավարութիւններու դէմ: Սակայն, համայնքային քաղաքականութիւնը, օրինակ` Լիբանանի եւ Իրաքի մէջ, տակաւին խորապէս կառչած կը մնայ իր տեղական համակարգերուն` թոյլ չտալով խորքային բարեփոխումներու տարածման:
ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹԵԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐ
Միեւնոյն ժամանակ, տարածաշրջանային անվտանգութեան խնդիրը կը մնայ գլխաւոր մտահոգութիւն: Պաղեստինեան հարցը տակաւին լարուածութեան աղբիւր է, որուն լուծումը շարունակաբար կը յետաձգուի: Իրանի եւ Սէուտական Արաբիոյ միջեւ գոյութիւն ունեցող երկպառակութիւնը եւ միջնորդային պատերազմի (proxy wars) երկարաձգումը նոր հորիզոններու փոխարէն` թշնամանքի դաշտ կը բանայ Եմէնի, Սուրիոյ եւ Լիբանանի վրայ:
Միջին Արեւելքի ապագան կախեալ է այն քայլերէն, որոնք տարածաշրջանի գլխաւոր դերակատարները եւ արտաքին ուժերը պիտի դնեն այս անորոշ ժամանակներու դէմ յանդիման: Աշխարհաքաղաքական հաւասարակշռութեան փոփոխութիւնները, տնտեսութեան եւ քաղաքական բարեփոխումները անհրաժեշտ են խաղաղութիւն եւ յառաջդիմութիւն ապահովելու համար: Իսկ եթէ այս մարտահրաւէրները անտեսուին կամ ճիշդ ձեւով չլուծուին, տարածաշրջանը աւելի ծանր եւ աննախատեսելի ճգնաժամերու եւ անկայունութեան առջեւ պիտի կանգնի: