ԵՐԵՒԱՆ, «Նոյեան Տապան».- Երեւան ժամանած «Միլիյեթ» թերթի լրագրող Կադրի Գիւրսել, Դեկտեմբեր 17ին կայացած ասուլիսի մը ընթացքին յայտնած է, թէ հայ-թրքական արձանագրութիւնները իրենք ընդունած են առանց նախապայմաններու, սակայն իրական կեանքը ուրիշ է, որովհետեւ, ըստ իրեն, թրքական կառավարութիւնը հասարակութեան եւ Ատրպէյճանի ճնշման տակ է։ «Չեմ կարծեր, որ հակառակ Ատրպէյճանի կարծիքին՝ կարելի է վաւերացնել այդ արձանագրութիւնները», նշած է ան, ընդգծելով, որ ատրպեճանական տրամադրութիւնները կ՛օգտագործուին Թուրքիոյ ընդդիմութեան կողմէ, որոնք կը բողոքեն, որ իբր կ՛ոտնահարուին Ատրպէյճանի շահերը։
Հայ եւ թուրք լրագրողներու կազմակերպուած հանդիպումի մը մասնակցելու ծրագրով Երեւան եկած Գիւրսէլի համաձայն, Թուրքիան Ատրպէյճանը կորսնցնելու գնով առաջ կրնայ ընթանալ միայն որոշ դէպքերու եւ իրավիճակներու պարագային։ Կադրի Գիւրսել նաեւ շեշտած է, որ հայ-թրքական յարաբերութիւնները կ՛առնչուին ամբողջ տարածաշրջանին, եւ յաջողութեան հասնելու համար Ատրպէյճանը եւս պէտք է մասնակցի բանակցային գործընթացին:
Իր կարգին, նոյն ծրագրով Երեւան ժամանած «Սի.Էն.Էն. Թուրք»ի լրագրող, պատմաբան Ֆերհաթ Բորատաւ յայտարարած է, որ Հայաստանն ու Թուրքիան «թանկոն երկուքով չեն պարեր», անոնց միացած է եւս երեք պետութիւն, ինչպէս ԱՄՆ եւ Ռուսաստան: Ըստ լրագրողին Թուրքիան եւ Ատրպէյճան մասնակից են «Արեւելք-Արեւմուտք ուժանիւթակիրներու առանցք» խաղին: «Սկիզբը ոչ ոք չէր պատկերացներ, որ Ատրպէյճանը կրնայ հեռանալ խաղէն», ըսած է Ֆ. Բորատաւ եւ յիշեցուցած, որ այնպէս ինչպէս Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեանը արձանագրութիւններու քննարկման փուլին ընթացքին այցելած էր Սփիւռքի համայնքները եւ բացատրութիւններ տուած սփիւռքահայերուն, Թուրքիան հարկաւոր կը համարէ նոյն կերպ խորհրդակցիլ Ատրպէյճանի հետ։ Ըստ լրագրողին, սակայն, Ս. Սարգսեանը կրցաւ համոզել սփիւռքահայերը, մինչ Թուրքիան չի կրնար նոյնը ընել ատրպէյճանցիներուն:
«Պատրա՞ստ էք դուք անձամբ հայերից ներողութիւն խնդրել Հայոց Ցեղասպանութեան համար» հարցին ի պատասխան Բ. Գիւրսեյը յայտարարած է, որ ինքը դատարանի մէջ չէ, իսկ Ֆ. Բորատաւը նոյն հարցի առնչութեամբ նշած է, որ կարեւորը ոչ թէ ներողութիւն խնդրելն է, այլ ճշմարտութիւնը իմանալն ու ընդունիլը: Ան նաեւ կարծիք յայտնած է, որ ցեղասպանութեան մասին վերջնական եզրակացութիւն կրնան տալ ոչ թէ պատմաբանները, այլ իրաւաբաններն ու դատարանը:
«7օր» լրատու ծառայութեան աշխատակիցը Ֆերհաթ Բորատաւին հարց տուած է, թէ իր կարծիքով հայ-թրքական արձանագրութիւններու վաւերացումէն ետք պատմաբաններու ենթայանձնաժողովը Հայոց Ցեղասպանութեան եղելութեա՞ն հարցը պիտի քննէ:
Հայ լրագրողը Բորատաւի հետեւեալ պատասխանը արձանագրած է.
«Մենք միշտ ասում ենք՝ խնդիրը թողնենք պատմաբաններին, բայց Ցեղասպանութիւնը լինելու կամ չլինելու հաւաստիութեան խնդիրը պատմաբանները չեն խնդրոյ առարկայ դարձնում: Եթէ նեղ առանցքով նայենք այդ հարցին, դա իրաւաբանների խնդիրն է: Եթէ նայենք, Ցեղասպանութեան հետ կապուած մինչ օրս եղած դատավճիռները միշտ դատարաններն են կայացրել: Դրա համար էլ սխալ կը լինի սպասել, որ այսպիսի մի ենթայանձնաժողով այսպիսի մի որոշման յանգի Ցեղասպանութիւն եղե՞լ է, թէ՞ չի եղել». մեծ հաւանականութեամբ այս յանձնաժողովը լինելու է մի խմբակ, որտեղ որոշուելու են այս խնդրի հետ կապուած շրջանակը, փաստարկներն ի յայտ բերելը»:
Բորատաւ նաեւ յայտնած է, որ «Ներողութիւն խնդրելուց աւելի կարեւոր մի խնդիր կայ, նայել, իմանալ եւ յիշել, քանի որ ներողութիւն խնդրելը երբեմն դառնում է նաեւ մոռացութեան մատնելու մեխանիզմ: Դուք կարող էք ասել՝ ահա՛, ներողութիւն խնդրեցի ու վերջացաւ: Իմ կարծիքով՝ երկու երկրների համար աւելի կարեւոր է իմանալ, թէ պատմութեան մէջ ի՞նչ կատարուեց՝ իմանալ եւ ճանաչել: Եւ դա, ի հարկէ, ես միայն թուրքերի տեսակէտից չեմ ասում, հայերի՛ համար էլ եմ ասում: Ի դէպ, դուք կարող է հիմա ծիծաղէք իմ ասածի վրայ, բայց թուրք ժողովուրդն իրականում չի իմանում, թէ ի՞նչ է կատարուել 1915-1922 թուականներին»:
Հայ-թրքական արձանագրութիւններու մասին խօսելով, Milliyet օրաթերթի լրագրող Կադրի Գիւրսէլ նշած է, որ «Ես հաւատում եմ, որ արձանագրութիւնները մէջլիսում, վերջիվերջոյ, պէտք է ընդունուեն, եւ կարծում եմ, որ երրորդ կողմերին ասուած է արդէն այդ բանը»:
Ամերիկայի Միացեալ