Պատրաստեց՝
ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ
Գ. Արտաքին միջավայրային գրգռութիւններ եւ ազդակներ՝
ա. Կրակ, բոց, տաք իրեր եւ հեղուկներ, շոգի, կայծակ, շողարձակում (radiation), արեւու անդրամանիշակագոյն ճառագայթ, ելեկտրական հոսանք, քիմիական նիւթեր եւ ասիտներ, որոնք կը յառաջացնեն տարբեր աստիճանի մորթի այրուածքներ եւ վէրքեր:
բ. Բոյսեր, ծառի տերեւներ, փեղմնափոշի (pollen), կենդանիներու մազ եւ լորձունք, որոնք կը յառաջացնեն մորթի գերզգայնութիւն.
գ. Կենդանիներու խածուածք եւ միջատներու խայթուածք: Միջատներէն կարելի է յիշել հետեւեալները՝ մժեղ, մեղու, տիզ (tick ), լու (flea), որոնք կը յառաջացնեն մորթի վէրքեր, խոց եւ գերզգայնութիւն:
Դ. Օտար մարմիններու մուտքը մորթին մէջ, ինչպէս՝
ա. Կարծր օտար մարմիններ, կը յառաջացնեն վէրքեր եւ գերզգայնութիւն.
բ. Մազի մխրճումը մորթին մէջ, որ կը յառաջացնէ մորթի բորբոքած ծորան (sinus):
Ե. Արտաքին ճնշումի վնաս.
ա. Երկարատեւ անշարժութիւն անկողինի մէջ, որ կը յառաջացնէ խոց, վէրք եւ բորբոքում.
բ. Նեղ եւ կարծր կօշիկի գործածութիւն, որ կը յառաջացնէ կոշտուկ (callosities, corns):
Զ. Եղանակային եւ մթնոլորտային ազդակներ՝ խոնաւութիւն, տաք եւ ցուրտ օդ: Տաք եղանակին կ՛ունենանք առատ քրտինք, իսկ պաղ եղանակին կրնանք ունենալ՝ ցրտահարութիւն (frostbite) եւ խրամատային ոտք (trench foot):
Է. Ուղղակի հարուած եւ վնաս (direct trauma), օրինակի համար՝ սուր գործիքային վիրաւորանք եւ մեքենական հարուած (mechanical trauma), որոնք կը յառաջացնեն վէրքեր, պատրուածք եւ բորբոքում:
Ը. Տարիքային հանգրուաններ եւ իրադարձութիւններ՝
ա. Արբունք (puberty), յղութիւն եւ դաշտանադադար: Ասոնց պարագային տեղի կ՛ունենան մորթի յատկութիւններու փոփոխութիւններ, յատկապէս՝ մարմինի որոշ մասերուն մէջ գունաւորման փոփոխութիւններ եւ մազակալում.
բ. Տարեցութիւն, որուն հետեւանքով տեղի կ՛ունենան կնճիռներու յայտնութիւն, մորթի կոշտութիւն (keratosis), փափկութեան եւ սահունութեան կորուստ, գունաւոր կէտեր եւ բիծեր, նրբանօթներու լայնացում (telangiectasia), սպիտակահերութիւն եւ հերաթափութիւն:
Թ. Կարգ մը դեղերու գործածութիւն եւ ներգործութիւն (interaction): Ասոնց հետեւանքով կը պատահին գերզգայնութիւն մորթային զանազան ախտանշաններով:
Ժ. Մորթի գունաւորման խանգարումներ.
ա. Համայնական սպիտակամորթութիւն (albinism).
բ. Տեղայնական սպիտակամորթութիւն (vitiligo):
ԺԱ. Մորթի քրտնքաբեր գեղձերու խանգարումներ՝
ա. Անհաճոյ քրտինքի հոտ (bromhidrosis).
բ. Քրտնաբեր գեղձերու բորբոքում (hidradenitis).
գ. Գերքրտնութիւն (hyperhidrosis),
դ. Սակաւաքրտնութիւն (hypohidrosis).
ե. Քրտնախաշ (miliaria):
ԺԲ. Մորթի ճարպագեղձերու խանգարումներ՝
ա. Ճարպագեղձերու բորբոքում.
բ. Քիթի ուռեց (rhynophyma):
ԺԳ. Մազի պարկիկներու խանգարումներ՝
ա. Համայնական հերաթափութիւն (alopecia),
բ. Տեղայնական հերաթափութիւն (alopecia areata).
գ. Պարկիկներու բորբոքում.
դ. Մազակալում (hairsutism):
ԺԴ. Յոռի սննդառութիւն (malnutrition), որուն հետեւանքով մորթը կը կորսնցնէ իր յատկութիւններէն մաս մը եւ կը յառաջանայ մորթի զանազան հիւանդութիւններու ախտանշաններ:
ԺԷ. Եղունքներու անբնական կացութիւն.
ա. Եղունքի շրջաբորբ (paronychia).
բ. Մխրճուած եղունք (ingrowing toenail).
գ. Սնկագարութիւն (onychomycosis):
ԺԶ. Մորթային ուռեր՝ քաղցկեղ եւ լաւորակ ուռեր:
ԺԷ. Մարմնական զանազան ներքին հիւանդութիւններ, որոնք կը յայտնուին մորթային ախտանշաններով:
ԺԸ. Յատուկ մորթային հիւանդութիւններ՝
ա. Ինքնադիմադրողականութեան հիւանդութիւններ (autoimmune diseases).
բ. Փշտիկաւոր վէրքեր (bullous lesions):
ԺԹ. Երակային եւ զարկերակային խանգարումներ՝
ա. Նրբանօթներու (capillaries) լայնացում (telangiectasia).
բ. Կարմրամորթութիւն (erythe-ma).
գ. Մոլաքոր-եղճատենդ (urticaria), որ կը յատկանշուի կատաղի քերուըտուքով.
դ. Ծիրանացան (purpura).
ե. Երակաբորբ (phlebitis).
զ. Փտախտ (gangrene).
է. Անօթներու արիւնախցում (thrombosis).
ը. Ժամանակաւոր սակաւարիւնութիւն (ischemic lesion):
Ի. Աւշային անօթներու (lymphatic vessels) խանգարումներ՝
Աւշագեղձի ուռ (lymphoma):
ԻԱ. Բորբոքումներ՝
ա. Ցպկային բորբոքումներ (bacterial),
1. Թարախոտ մորթացան (impetigo),
2. Մկնուռախտ (furuncles),
3. Կարմրախտ (scarlet fever),
4. Սուսանակ-ջերմամիզութիւն (gonorrhea),
5. Կեղծմաշկ (diphtheria),
6. Թոքախտ (tuberculosis):
բ. Սնկային բորբոքումներ (fungal)՝
Մորթային սնկախտ (tinea)՝
գ. Ժահրային բորբոքումներ (viral)՝
1. Ձերք-ոտք-բերան հիւանդութիւն (hand, foot and mouth disease).
2. Գերմանական կարմրախտ (geman measles, rubella).
3. Վարդացան (roseola).
4. Կարմրախտ (measles).
5. Կոծիծ (warts).
6. æրծաղիկ (varicella, chicken pox).
7. Սողնախտ (herpes simplex).
8. Սողնախտագօտի (herpes zos-ter).
9. Ծաղկախտ (small pox):
դ. Մակաբոյծային բորբոքումներ (parasitic)՝
1. Ժանտատենդ (malaria).
2. Ոջլոտութիւն, (lice).
3. Քոսոտութիւն (scabies).
Մորթային հիւանդութիւններու ախտաճանաչումին մէջ մեծ դերակատարութիւն ունի հիւանդին պատմականը եւ հիւանդին մորթի իրավիճակը: Բժշիկը տեսնելով եւ քննելով հիւանդին մորթի իրավիճակը արդէն որոշ ախտաճանաչումի մը կը հասնի: Յաճախ մորթաբուժը (dermatologist) կը պարտադրուի շատ պզտիկ կտոր մը վերցնելու (biopsy) անբնական մորթէն եւ կատարել յատուկ ախտաբանական (pathologic) քննութիւն, հասնելու համար ճշգրիտ ախտաճանաչումի:
Մորթային հիւանդութիւնները ընդհանրապէս կը դարմանուին հակացպկային, հակաժահրային, հակասնկային, հակամակաբոյծային դեղերով եւ cortisone-ով: Քիչ պարագաներու կը գործածուի այրելու դարմանամիջոցը եւ վիրաբուժութիւնը:
Մորթային հիւանդութիւններուն մեծասմասնութիւնը դիւրաւ եւ շուտով կը դարմանուին. Սակայն կան որոշ մորթային հիւանդութիւններ, որոնք կը պահանջեն երկարատեւ դարմանումի ժամանակամիջոց եւ տեսակաւոր դեղեր: