ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ԳԱԼՈՒՍՏ ԿԻՒԼՊԷՆԿԵԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄԻ ՏՆՕՐԷՆ ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ ՓԱՆՈՍԵԱՆԻ ՀԵՏ՝

Հայկական Բաժանմունքը Պիտի Շարունակէ Իր Կրթանպաստը Եւ Քայլ Պիտի Պահէ Նորարարութեան Հետ

Վարեց՝ ՍԻԼՎԱ ԳԱՐԱՎԱՐԴԱՆԵԱՆ

Վերջերս Լիբանան այցելեց «Գ. Կիւլպէնկեան» հիմնարկութեան Հայկական բաժանմունքի նորանշանակ տնօրէն դոկտ. Ռազմիկ Փանոսեան: Ան ծագումով լիբանանահայ է եւ գաղթած է փոքր տարիքէն: Մասնագիտացած է քաղաքական  գիտութեանց եւ ազգային՝ «էթնիկ» հարցերու նիւթերուն մէջ: 2000 թուականին ստացած է իր դոկտորայի վկայականը Լոնտոնի Տնտեսութեան եւ քաղաքական գիտութեանց համալսարանէն: Հրատարակած է շատ մը յօդուածներ ու գիրքեր՝ հայութեան, Հայաստանի, Արցախի, հայկական ինքնութեան եւ ասոնց առնչուող հարցերու շուրջ: Գրած ու խմբագրած է կարգ մը միջազգային հանրագիտարաններու հայութեան վերաբերող բաժինները: Գործակցած ու պաշտօնավարած է միջազգային կազմակերպութեանց մէջ (ՄԱԿ եւ այլք): Դասաւանդած է Լոնտոնի համալսարանին մէջ: Տուած է բազմաթիւ դասախօսութիւններ: Այցելած է պատմական գրաւեալ Հայաստանի կարգ մը շրջանները՝ Վան, Անի, Արարատ լեռ եւ այլն:
Այս առիթով «Ազդակ» ունեցաւ հետեւեալ հարցազրոյցը.

«ԱԶԴԱԿ».- Նախ կը շնորհաւորենք ձեզ՝ տնօրէնի պաշտօնի նոր առաքելութեան առիթով: Ծանօթ է, որ «Գալուստ  Կիւլպէնկեան» հիմնարկութիւնը կը գործէ առաւելաբար սփիւռքի մէջ, սակայն իմացանք, որ վերջերս Հայաստան այցելեցիք, ի՞նչ  կրնաք ըսել Հայաստանի մէջ ձեր գործունէութեան մասին:
ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ  ՓԱՆՈՍԵԱՆ.- Մեր ընդհանուր մօտեցումը այն է, որ «Կիւլպէնկեան»ի Հայկական  բաժանմունքը պէտք է արտացոլէ կամ ցոլացնէ հայկական աշխարհի մեր իրականութիւնը եւ այդ մէկը կը բաղկանայ սփիւռքէն ու Հայաստանէն: Մենք կ՛ուզենք ներկայութիւն ըլլալ թէ՛ սփիւռքի գաղութներուն մէջ եւ թէ որոշ չափով՝ Հայաստանի մէջ: Անշուշտ այդ չի նշանակեր, թէ մեր բոլոր օժանդակութիւնները պիտի յատկացուին ասոր կամ անոր, բայց որոշ չափով պէտք  է պահենք մեր ներկայութիւնը: Ներկայիս գրասենեակ կամ ներկայացուցիչ չունինք Երեւանի մէջ, թերեւս ապագային կրնանք մտածել այդ մասին: Հայաստանի հետ մեր գործակցութիւնը կապուած է հրատարակութեան՝ պետական համալսարանին հետ, ուսանողներուն եւ անձնակազմին հետ: Որոշ աշխատանք եղած է նաեւ Մատենադարանին հետ՝ հրատարակութեանց տեսանկիւնէն: Նաեւ կայ մէկ կարեւոր ծիր, որ նոր է մեզի համար. վերջին տարիներուն Հայաստանի մէջ քաղաքային ընկերութեան (civil society) հետ մեր աշխատիլն էր: Քաղաքային դաստիարակութիւն (civil education)՝ կը նշանակէ աշխատիլ հասարակական կազմակերպութիններու հետ, դաստիարակութեան ծիրէն ներս: Մեր ընդհանուր մօտեցումը միշտ դաստիարակութեան եւ կրթութեան հետ կապուած նիւթեր են, ու մեր նպատակն է սատարել հայ լեզուին ու մշակոյթին:

«ԱԶԴԱԿ».- Ներկայիս Հայաստանէն արտագաղթի զօրաւոր հոսանք կայ եւ՝ երիտասարդութեան անգործութեան բարձր համեմատութիւն. այս իմաստով որեւէ ներդրում կատարա՞ծ էք, նկատի ունենալով, որ «Կիւլպէնկեան» հիմնարկութեան հիմնական սկզբունքներուն մէջ կան ընկերային ու բարեսիրական մարզերը:
ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ ՓԱՆՈՍԵԱՆ.- Այո, հիմնարկութիւնը շատ մեծ է, Հայկական բաժանմունքը մէկ փոքր մասն է այդ հիմնարկութեան: Հիմնարկութիւնը ունի իր մշակութային աշխատանքը, իր «հարմոնիքա»ն, իր արուեստը, իր գիտական հետազօտութիւնը (science research): Բայց մեր բաժանմունքին պարագային, հայկական աշխարհն է մեր աշխատանքի թիրախը, ընդհանուր առմամբ, եւ այդ՝ կրթական իմաստով: Հայաստանի հասարակական կազմակերպութեանց («սիւիք սոսայըթի») հետ մեր աշխատանքը երիտասարդութեան հետ է, որպէսզի երիտասարդները մտածեն բարելաւել իրենց վիճակը, երկիրը եւ չմտածեն միայն արտագաղթի մասին: Ուրեմն, քաղաքային դաստիարակութիւն երբ կ՛ըսենք, կը նշանակէ՝ բարելաւել իրենք զիրենք ընկերային կեանքին մէջ:

«ԱԶԴԱԿ».- Իսկ Արցախի գծով, որեւէ  նախաձեռնութիւն կամ ներդրում պիտի կատարէ՞ք, կամ տրամադի՞ր էք նման բան ընելու:
ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ ՓԱՆՈՍԵԱՆ.- Առայժմ այս գծով որեւէ որոշում չկայ, անշուշտ որ կրնանք տրամադիր ըլլալ օգնելու: Չեմ կարծեր, որ Արցախի յատուկ ծրագիր կայ, բայց եթէ ծրագրերու մշակման ընթացքին, Հայաստանին վերաբերող բաժնին մէջ յարմար նկատուի ներառել նաեւ Արցախը, ինչո՞ւ ոչ, կ՛օգնենք:

«ԱԶԴԱԿ».- Լիբանանի մէջ գրասենեակ չունիք, կը մտածէ՞ք գրասենեակ մը բանալ հոս, յատկապէս, նկատի ունենալով, որ «Կիւլպէնկեան» հիմնարկութիւնը երկար ատենէ ի վեր կը գործակցի լիբանանահայութեան հետ:
ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ ՓԱՆՈՍԵԱՆ.- Ոչ, առայժմ, հաւանաբար յետագային մտածենք ներկայացուցիչ մը ունենալու մասին: Նաեւ ըսեմ, որ մեր պիւտճէի օժանդակութեան ամէնէն մեծ բաժինը կը ստանայ Լիբանան: Օրինակ, 2012ին, շուրջ 600 հազար ամերիկեան տոլար յատկացուեցաւ Լիբանանի դպրոցներուն, աշակերտութեան եւ այլուր: Այդ գումարը անցած է գաղութի տարբեր ճիւղաւորումներուն, եւ ապագային պիտի փորձենք աւելի արդար ըլլալ ու ընդարձակել մեր օժանդակութեան ծիրը, որպէսզի կարեւոր մասեր դուրս չձգենք: Մեր  նպատակն է, որ մեր բաժանմունքը աւելի արդիականացած ձեւերով որոշումներ տայ, աւելի հաշուետու ձեւով իր աշխատանքը տանի եւ ընթանայ դէպի մրցոյթային ծրագրային միջոցին: Ծրագրին նպատակը միեւնոյնն է՝ պահել լեզուն եւ մշակոյթը, եւ այդ փոփոխութեան ընթացքի մէջ ենք հիմա: Գրեթէ երկուքուկէս ամիսէ ի վեր ստանձնած եմ այս պաշտօնը եւ կը կարծեմ, որ կարեւոր է մշակել մեր բաժանմունքի գործունէութեան հնգամեայ ռազմավարական եւ ծրագրային յայտագիրը: Մինչեւ հիմա նման լուրջ ծրագիր չէ եղած, բայց պէտք  է ուղղութիւն մը ունենանք: Չուզեցի այդ ուղղութիւնը Լիզպոն նստած գծել, այլ ուզեցի ծանօթանալ ու այցելել այն երկիրները, ուր մենք ներկայութիւն ենք եւ որոնց հետ կը գործակցինք, ինչպէս՝ Հայաստան, Ֆրանսա, Լիբանան, ետքը՝ Պոլիս եւ ապա՝ Միացեալ Նահանգներ: Անշուշտ կայ Լատինական Ամերիկան ալ, բայց հիմա ժամանակ չկայ: Այս բոլոր գաղութներուն կարծիքները լսելէ ետք է, որ պիտի մշակեմ ծրագիրը, որպէսզի հիմնուած ըլլայ աւելի իրականութիւններու եւ ոչ ցուցական երեւոյթներու վրայ: Ծրագիրը պիտի մշակենք Մայիս, Յունիս, Յուլիս ամիսներու ընթացքին, որպէսզի Սեպտեմբեր, Հոկտեմբեր, Նոյեմբերէն անդին սկսինք մեր գործունէութեան: Իսկ Լիբանանի մէջ գրասենեակի գծով տակաւին որոշում չէ տրուած, բայց  ծրագրի մշակման ընթացքին, եթէ յարմար տեսնենք, կրնանք մտածել լիաժամ ներկայացուցիչ մը ունենալու մասին, որ կարենայ «Կիւլպէնկեան» հիմնարկութեան գործերը համադրել ու դասաւորել:

«ԱԶԴԱԿ».- Հայկական բաժանմունքին տրամադրած համալսարանական կրթաթոշակի նպաստին եւ դիմումնագրերուն գծով որեւէ փոփոխութիւն պիտի մտցնէ՞ք:
ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ ՓԱՆՈՍԵԱՆ.- Այո՛, որոշ փոփոխութիւն պիտի մտցնենք: Նախ յիշեցնեմ, որ  կրթանպաստները բացի հայագիտական նիւթերէն եւ երկրորդական վարժարաններէն, առայժմ սառեցուած են նախորդիս կողմէ, եւ ես ուզեցի այդպէս պահել մինչեւ նոր ծրագրի մշակումը: Հոս երկու սկզբունքային հարց կայ.
– Օժանդակութիւն պիտի տանք կարիքաւոր աշակերտներու
– եւ երկրորդ՝ փայլուն նիշ ունեցողներուն
Հիմա պիտի փորձենք այս երկուքը միախառնել, համադրել, որովհետեւ փայլուն նիշերու պարագային կարելի է ստուգել, բայց կարիքաւոր աշակերտին գծով դժուար է, Լիզպոն նստած, ստուգել, թէ իրապէս այդ աշակերտին ընտանիքը կարիքաւո՞ր է, թէ ոչ: Պիտի փորձեմ խառնուրդ մը ընել, համադրել այս երկուքը, որովհետեւ կը հաւատամ, թէ ամէն փայլուն նիշ ունեցող աշակերտ առիթը պէտք է ունենայ շարունակելու իր ուսումը: Համալսարաններու պարագային, որոշումը Լիզպոն պիտի տրուի, իսկ դպրոցներու պարագային, որոշումը պիտի տրուի՝ հիմնուելով տուեալ նպաստընկալ աշակերտութեան մասին կրթական կառոյցներուն մեզի փոխանցելիք տեղեկագրին: Ուրեմն, մեր կառոյցները պէտք է անդրադառնան, որ իրենց փոխանցելիք այդ տեղեկագիրները պէտք է ըլլան յստակ ու ճիշդ ձեւով: Ասոնք նոր քայլեր են, որոնք պէտք է առնուին, նորութիւնները շատ կարեւոր են: Ես երբեք չեմ կրնար ընդունիլ, որ մեր կառոյցները, մեր մտաւորականութիւնը կարելիութիւնը չունին այդ տեսակի հաշուետուութիւն տալու:

«ԱԶԴԱԿ».- Թէեւ ըսիք, ձեր գործունէութիւնը առաւելաբար կրթական-մշակութային է, բայց նկատի ունենալով սուրիահայութեան այժմու տագնապը, որեւէ ներդրում  կամ օժանդակութիւն կատարեցի՞ք այդ ուղղութեամբ, կամ պիտի ընդառաջէ՞ք, եթէ կրթանպաստի դիմում ներկայացուի ձեզի սուրիահայ ուսանողներու կողմէ:
ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ ՓԱՆՈՍԵԱՆ.- Համալսարանականներու կրթանպաստի գծով նշեցի արդէն, որ առայժմ սառեցուած է այդ բաժինը, բայց երբ վերսկսինք նոր ծրագրի մշակման, այն ատեն սիրով կ՛ընդառաջենք դիմումներուն: Իսկ մարդասիրական օժանդակութեան համար, որոշ գումար փոխանցեցինք սուրիահայութեան բարեսիրական կեդրոնական ցանկին, ու այս մասին նաեւ խօսեցայ Արամ Ա. վեհափառին հետ, որպէսզի իրենց միջոցով ալ օժանդակութիւն կատարենք:
«ԱԶԴԱԿ».- Ձեր բաժանմունքը ինչպիսի՞ դժուարութիւններ կամ մարտահրաւէրներ կը դիմակալէ:  Անձնակազմի գծով որեւէ փոփոխութիւն պիտի կատարէ՞ք, նման փոփոխութիւնները ո՞վ կ՛որոշէ:
ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ ՓԱՆՈՍԵԱՆ.- Կան հիմնական երկու մարտահրաւէրներ.
-Առաջինը՝ արտաքին. պիտի փորձեմ փոխել նախկին ընթացքը եւ նորարարութեան հետ քայլ պիտի պահեմ՝ ջանալով մեր բաժանմունքը հասցնել 21րդ դարու արդիական կազմակերպութեանց մակարդակին: Հին ձեւը փոխել, նոր ձեւով, ծրագրուած աշխատիլ, հաշուետու ըլլալ: Շեշտը պիտի դրուի դպրոցներու հետ գործակցութեան նոր ձեւին՝ տեղեկագրի փոխանցման ու հաշուետուութեան վրայ: Մեր տրամադրելիք կրթանպաստը իր ազդեցութիւնը պէտք է ունենայ, եթէ ազդեցութիւն պիտի չունենայ եւ փոփոխութիւն պիտի չբերէ, այն ատեն պէտք չկայ դրամը աջ ու ձախ բաժնելու:
Իմ մարտահրաւէրս այն է, ինչպէս պիտի մտցնել այս փոփոխութիւնը հայ իրականութենէն ներս: Լիբանան հանդիպեցայ սրբազանին, հայկական տնօրէններուն ալ պիտի հանդիպիմ՝ հայ համայնքներուն բացատրելու համար մեր նոր աշխատելաոճը: Զարկ պիտի տրուի նորարար արդի հրատարակութեանց՝  միաժամանակ պահելով որոշ հիմնական դասականները:
-Երկրորդը՝ ներքին. որոշ ատենէ ի վեր Հայկական բաժանմունքը գրեթէ մեկուսացուած է ընդհանուր հիմնարկութեան միւս բաժանմունքներէն: Պիտի ջանամ վերամիացնել, ու Հայկական բաժանմունքի գործունէութեան մէջ ընդգրկել նաեւ Լիզպոնը, այսինքն՝ հայ մշակոյթի ձեռնարկները կատարել Լիզպոնի մէջ եւ այդտեղի հանրութեան ծանօթացնել մեր ազգային արժէքներն ու ցոյց տալ, թէ ի՛նչ ըսել է հայ մշակոյթ:
Անձնակազմի գծով որեւէ փոփոխութիւն չկայ, պարզապէս տնօրէնը փոխուած է: Հաւանաբար 1-2 հոգի աւելցնենք անձնակազմին, ըստ կարիքի, եթէ անհրաժեշտ նկատուի: Իսկ որոշումներու գծով եթէ առաջադրուած փոփոխութեան ծրագրի պիւտճէն 12 հազար եւրոյէն աւելի է, առաջարկը կը փոխանցուի հոգաբարձութեան՝ առ ի վաւերացում: Իսկ եթէ նուազ է, երկու բանալի անձեր կ՛որոշեն՝ տնօրէնը եւ հոգաբարձութեան անդամ պրն. Մարթին Եսայեանը, որ պրն. Կիւլպէնկեանին ծոռն է: Իսկ իմ յարաբերութիւնս շատ լաւ է պրն. Մարթին Եսայեանին հետ, շատ լաւ զիրար կը հասկնանք ու զիրար կ՛ամբողջացնենք:

«ԱԶԴԱԿ».- Հմուտ սփիւռքագէտ ըլլալով՝ յաճախ լուրջ ուսումնասիրութիւններ ու յօդուածներ ստորագրած էք, որոնցմէ մէկուն մէջ կ՛ակնարկէք, թէ Լիբանանէն ետք սփիւռքի կեդրոնը կրնայ ըլլալ Լոս Անճելըսը եւ աւելի ուշ՝ Ռուսիան: Ի՞նչ մտավախութեամբ կամ հիմնաւորումով այդպէս ըսած էք:
ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ ՓԱՆՈՍԵԱՆ.- Ասիկա պատմական բան մըն է: Երբ  նայինք հայկական պատմական  իրականութեան, մեր ազգային  կեդրոնները ընդհանրապէս եղած են սփիւռքի մէջ եւ այդ մտաւորական կեդրոնները տարիներու ընթացքին փոխուած են: Պոլիսը եւ Թիֆլիսը եւ որոշ չափով Ժընեւը եղած են 19րդ դարու հայ մտաւորական կեդրոնները: Ցեղասպանութենէն ետք Պոլիս իր դիրքը  ընդհանրապէս կորսնցուց՝ յայտնի պայմաններու բերումով: Թիֆլիսն ալ խորհրդայնացման պատճառով տկարացաւ,  Լիբանան դարձաւ կեդրոն եւ 1920ական, ապա 1930ական թուականներուն կազմուեցաւ գաղութը, ազգակերտումը շեշտուեցաւ մինչեւ 1960-70ական թուականները: Այնուհետեւ, Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի ընթացքին մեծ թիւով հայեր, մտաւորականներ փոխադրուեցան Լոս Անճելըս, սփիւռքի կեդրոնը որոշ չափով փոխուեցաւ եւ եղաւ Լոս Անճելըսը: Հիմա, եթէ կը նայինք դէպքերու հոլովոյթին, ընթացքին, ի՞նչ կ՛անցնի կը դառնայ հայկական աշխարհին մէջ, կը նկատենք, թէ լիբանանահայութեան թիւը կը նուազի, նմանապէս, հիմա Սուրիոյ մէջ ալ հայութեան վիճակը մտահոգիչ է: Լոս Անճելըսի հայութեան աճը շատ մեծ չէ, որոշ չափով ձուլում կայ, բայց նորէն շատ հարուստ գաղութային կեանք կայ՝ իր դպրոցներով, թերթերով եւ այլնով: Աւելի ուշ, նոր կեդրոնը, որ պիտի յայտնուի, շատ հաւանաբար Ռուսիոյ հայկական գաղութն է, ուր մէկէն երկու միլիոն հայ կայ: Հոս հիմնական տարբերութիւն կայ: 1920ական թուականներուն Լիբանանի գաղութային կեանքը կազմակերպողները կուսակցութիւններն ու իրենց յարակից մարմիններն էին: Լիբանանահայութեան ազգային կեանքի կերտումին մէջ դերակատար կուսակցութիւնները որոշ չափով սփիւռքը կերտող «կառավարութիւն» մը եղան: Մինչդեռ Ռուսիոյ պարագային այդ մէկը չկայ, շաբաթական միօրեայ դպրոցներ կան, բայց ամէնօրեայ մէկ հատ դպրոց չկայ ամբողջ Ռուսիոյ հայութեան համար, որքան որ գիտեմ: Ձուլումի վտանգը կը շեշտուի եւ կը պատահի այն, որ եթէ ամերիկեան ու արեւմտեան սփիւռքի պարագային հայերէնի տկարացումը սկսաւ երրորդ սերունդէն ետք, Ռուսիոյ պարագային ատիկայ կ՛ըլլայ առաջին իսկ սերունդէն: 16-17 տարեկան ռուսահայ տղաք իրենց  ծնողներուն հետ կտրտուած հայերէն կը խօսին, իսկ ծնողներն ալ՝ կտրտուած ռուսերէն: Նշեմ, որ նոյնանման կացութիւն կար լիբանանահայութեան պարագային, բայց՝ հակառակ ուղղութեամբ, այսինքն գաղութի կազմաւորման շրջանի սկզբնաւորութեան լիբանանահայ նորահաս սերունդը հայերէն կը խօսէր, մինչ ծնողները թրքախօս էին եւ դժուար կը հասկցուէին: Հոս հայախօս սերունդ կար: Ուրեմն այս երեւոյթը, յատկապէս Ռուսիոյ պարագային, խիստ մտահոգիչ է «Կիւլպէնկեան» հիմնարկութեան Հայկական բաժանմունքին համար ու պէտք է մտածենք, թէ ինչ կրնանք ընել այս ուղղութեամբ: Այսուհանդերձ, Լիբանանը՝ Պէյրութը սփիւռքի կարեւոր «քաղաքներէն» մէկն է, բայց‘ ոչ «մայրաքաղաքը», թերեւս «մայրաքաղաք» չունինք ալ:

«ԱԶԴԱԿ».- Քիչ առաջ նշեցիք Պոլիսը եւ Դուք բաւական քաջածանօթ էք հայ-թրքական յարաբերութեանց  ծալքերուն: Իբրեւ քաղաքագէտ՝ ի՞նչ կը խորհիք հայ-թրքական յարաբերութեանց մասին: Պոլսահայ ուսանողներէ ալ դիմումներ կը ստանա՞ք:
ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ ՓԱՆՈՍԵԱՆ.- Ասիկա մեզի համար նորութիւն մը պիտի ըլլայ: «Կիւլպէնկեան» հիմնարկութիւնը հետաքրքրութիւն մը ունի, ըստ որուն, կը կարծէ, որ հայ-թրքական յարաբերութիւններու ընթացքին կամ գործընթացին վրայ որոշ ներդրում կրնայ ունենալ եւ ատիկա՝ ոչ անշուշտ պետական, քաղաքական, այլ՝ մշակութային եւ քաղաքային ընկերութեան ծիրէն ներս: Ինչո՞ւ համար. «Կիւլպէնկեան»ի նման հիմնարկութիւն մը միշտ ապագային կը նայի, թէ ո՞ր ուղղութեամբ կ՛ընթանայ աշխարհը: Յառաջիկայ տաս տարիներուն հայ-թրքական յարաբերութիւնները հիմնական կարեւորութիւն պիտի ունենան մեզի՝ հայերուս համար եւ այդ յարաբերութիւնները զարգացնելու կամ հասկնալու պէտքը կայ ու կը կարծեմ, որ պէտք է կարենանք օժանդակել այնպէս, որ մենք՝ հայերս մեր ըսելիքը ճիշդ ըսենք: Չմոռնանք, որ հայ համայնքը Օսմանեան կայսրութեան մէջ կարեւոր ներկայութիւն եղած է ու չափազանց յառաջադէմ դեր ունեցած է Օսմանեան կայսրութեան արդիականացման  գործընթացին մէջ: Հիմա Թուրքիա երկիր մըն է, որ շատ կը փոխուի, ըստ ինծի՝ դէպի լաւը, ժողովրդավարական տեսանկիւնէ…

«ԱԶԴԱԿ».- Բայց կարծիքի ազատութեան կաշկանդումներն ու ճնշումները կը շարունակուին Թուրքիոյ մէջ, տակաւին Սամաթիոյ դէպքերը…
ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ ՓԱՆՈՍԵԱՆ.- Այո՛, ես երբեք չեմ ըսեր, որ Թուրքիա կատարեալ երկիր է, ժողովրդավար երկիր է եւ այլն, բայց ուղղութիւնը այն է, որ Թուրքիա որպէս երկիր՝ շատ աւելի փոխուած է եւ տակաւին փոփոխութեան ընթացքի մէջ  է, ինչ որ առիթ տուած է հայերուն, քիւրտերուն եւ միւս փոքրամասնութիններուն, որպէսզի կարենան իրենց ձայնը լսելի  դարձնել, դէպքեր կը պատահին անշուշտ, բայց աւելի նուազ ճնշուած կ՛ըլլան: Հիմա կարեւորը այն է, որ մենք այս առիթը ինչպէ՞ս կրնանք օգտագործել:

«ԱԶԴԱԿ».- Կը գտնուինք Հայոց Ցեղասպանութեան 100ամեակի ձեռնարկներու մեկնարկման նախօրեակին: Այս առիթով որեւէ բան պիտի կազմակերպէ՞ք:
ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ ՓԱՆՈՍԵԱՆ.- Առ այժմ բան չեմ մտածած, բայց անպայման որ պիտի կազմակերպենք  բան մը: «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկութիւնը քաղաքական  կազմակերպութիւն չէ, քաղաքական  հարցերով չի զբաղիր, բայց Հայոց Ցեղասպանութիւնը քաղաքական չէ ու կարելի չէ, որ հարիւրամեակը անցնի առանց ձեռնարկի:

«ԱԶԴԱԿ».- Այլ հարց մը եւս. վերջերս յաճախ կը լսենք Վանի շուրջը քրտական պետութիւն մը ստեղծելու մասին, յատկապէս՝ Ապտուլլա Օճալանի կոչէն ետք, ու ասիկա կը ստեղծէ այն մտավախութինը, որ  հայերս յետագային թուրքերէն աւելի քիւրտերուն հետ հարց պիտի ունենանք, տրուած  ըլլալով, որ Վանը մեր գրաւեալ Պատմական Հայաստանի վեց նահանգներէն մէկն է:
ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ ՓԱՆՈՍԵԱՆ.- Որքան գիտեմ, քրտական պետութիւն մը ստեղծելու ծրագիր կամ որոշում չկայ: Հիմա միջազգային քաղաքական օրակարգին վրայ այսպիսի որոշում չկայ, ոչ ալ կրնայ ըլլալ մօտիկ ապագային: Բայց կայ մարդկային իրաւունքներու, փոքրամասնութիւններու իրաւունքներու հարց մը: Օճալանին պատգամը այն է, որ «մենք Թուրքիոյ մէջ իրաւունքներ պիտի ունենանք»: Միամիտ չըլլանք, ես Վան եղած եմ, Տիգրանակերտ եղած եմ եւ հոն քաղաքապետը իմ ներկայութեանս շատ դրական խօսքեր ըսած է՝ «այս ձեր տունն է, եկէք» եւ այլն: Այս բոլորը  փոփոխութիւններ կը բերեն, եւ մենք պէտք  է օգտագործենք այս առիթը, թէեւ՝ պէտք  չէ միամիտ ըլլանք…

«ԱԶԴԱԿ».- Չէ՞ք կարծեր, որ 1908ի Օսմանեան սահմանադութեան շրջանին ալ թուրք ղեկավարներ եկան մինչեւ մեր եկեղեցիները, մեր ֆետայիներու գերեզմաններուն շուրջ աղօթեցին, բայց յաջորդ տարին՝ 1909ին տեղի ունեցան Ատանայի ջարդերը…
ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ ՓԱՆՈՍԵԱՆ.- 1908ը չենք, բայց հիմա պայմանները փոխուած են, նորէն կ՛ըսեմ՝ միամիտ չըլլանք, բայց առիթէն ու պայմաններէն օգտուինք:

«ԱԶԴԱԿ».- Այս առիթով որեւէ ըսելիք ունի՞ք  լիբանանահայութեան:
ԴՈԿՏ. ՌԱԶՄԻԿ ՓԱՆՈՍԵԱՆ.- Պարզապէս կ՛ուզեմ հաստատել, որ մեր հիմնարկութիւնը կրթանպաստը պիտի չդադրեցնէ եւ մօտ ատենէն պիտի վերսկսինք: 21րդ դարու հիմնարկութիւն պէտք է ըլլայ: 21րդ դարու ժողովուրդ պէտք է ըլլանք: Համագործակցելու ընթացք մը կայ, արդիականացնելու ընթացք մը: Շատ կը փափաքիմ, օրինակ, արդիական ընկերային նիւթերու մասին հրատարակութիւններ ընել, կը բաւէ հին հրատարակութիւնները կրկնել: Հայերը միշտ եղած են նորութիւն մտցնող ժողովուրդ: Անձնական իմաստով, 1976ին մեկնեցայ Լիբանանէն ու մինչեւ 2011, երբեք Լիբանան չէի եկած: 2011ին, երբ Հայկազեան համալսարանին մէջ գիտաժողովի մը մասնակցեցայ եւ ընտանիքս, զարմիկներս տեսայ, շատ հաճելի ժամեր անցուցի: Շատ ուրախ եմ, որ մէկ անգամ եւս եկայ: