«Ինչո՞ւ Ենք Այսքան Անտարբեր Այս Փոքր Երկրի Ապագայի Հանդէպ»
Վարեց՝ ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Ձեր «Հեռաւոր մի տեղ» գիրքը պատմութիւն է 16ամեայ մի աղջկայ մասին, ով դարձել էր թրաֆիկինգի զոհ: Ինչո՞ւ ընտրեցիք այս թեման:
ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ.- Թրաֆիկինգի թեման մեր ներկայ կեանքի շատ կարեւոր նիւթերից մէկն է: Վաղուց լսել էի այդ մասին, բայց յատկապէս Սովետ Միութեան փլուզումից յետոյ այդ իրողութիւնը շատ ընդհանրացաւ նախկին Միութեան երկրներում: Այս թեման ես չընտրեցի, այլ թեման ինձ ընտրեց, երբ պատահմամբ հանդիպեցի թրաֆիկինգի զոհերից մէկին, ով 16 տարեկան էր:
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Ե՞րբ հանդիպեցիք այդ աղջկան:
ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ.- 2009թ. Բահրէյնում դրամատան տնօրէնն էի: Մենք գործընկերներով Դուբայ էինք գնացել, եւ հիւրանոցի սրահի մի կողմում հայերէն լսեցի: Այդպէս է, երբ հայերէն ենք լսում, վեր ենք կենում, մօտենում, հարցնում, թէ ինչպէ՞ս էք, ծանօթանում ենք: Այդ ժամանակ տեսայ, որ հայերէն խօսողը 16ամեայ աղջիկ էր, ում կողքին նստած էր 40ամեայ մի կին, որը նրա մենեջերն էր: Անհանգիստ խօսակցութիւն էր, իրենց վիճակն էլ լարուած էր, բայց զգացի, որ ինչ որ սխալ բան կար, որից յետոյ հետապնդեցի նրանց: Դա երկար խօսակցութիւն է, եւ չկենտրոնանանք այդ մասի վրայ: Այդ աղջկայ հետ ծանօթանալուց յետոյ գնացի նաեւ նրա գիւղը: Այդ գրքի համար քանի-քանի անգամ եմ Դուբայ գնացել: Եւ երբ այդ աղջիկն ինձ սկսեց վստահել, բերեց նաեւ իր ընկերուհիներին: Այդպէս, 12 աղջիկների հետ հարցազրոյց ունեցայ: Այս 12 աղջիկները ձեւացան որպէս զոհ, բայց, համոզուած եմ, կային այնպիսիները, որոնք կամովին էին եկել, սակայն ամաչում էին ասել այդ մասին:
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Այսինքն, գրքի հերոսուհին՝ Լարան, այդ աղջիկների հաւաքական կերպա՞րն է ներկայացնում:
ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ.- Լարայի կերպարը ստեղծելու համար խառնել եմ 4 աղջկայ պատմութիւն: Գրքում բոլոր պատմութիւններն իրական են: Օրինակ, գրքում Լարայի հօրը սպանում են՝ ձորից ցած նետելով: Իրականում դա պատահել է ոչ թէ Լարայի, այլ մէկ ուրիշ աղջկայ հետ, սակայն ես այդ դէպքն օգտագործել եմ Լարայի պատմութեան մէջ: Հակառակ նրան, որ Լարան 4 տարբեր կերպարների միաւորումն է, գրքի մէջ ամէն ինչ համատեղուած է եւ ներկայացւում է որպէս մէկ պատմութիւն: Միեւնոյն ժամանակ, դա առիթ է տալիս խօսելու երկրի սոցիալական վիճակի մասին, բնութեան մասին:
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Գրքում կայ նաեւ մի օլիգարխի կերպար, որը զբաղւում է աղջիկների հաւաքագրմամբ, վաճառքով, տեղափոխութեամբ: Իրականում կա՞յ այդ կերպարը:
ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ.- Անշո՛ւշտ կայ, նրա անգթութիւնը, որսալու կերպերն իրական են:
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Իսկ եթէ այդքան փաստեր ունէիք, չէ՞ք մտածել դրանք ներկայացնել առանց գեղարուեստական շղարշի:
ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ.- Քանի որ իմ ասպարէզում աջ ու ձախ յօդուած էի գրում՝ քարիւղի, միջազգային շուկայի մասին, առաջին միտքս դա էր, այսինքն՝ յօդուած գրելը, բայց յօդուածը կարող են կարդալ 10 հետաքրքրուած մարդիկ, որը յետոյ կը մոռանան: Իսկ վէպը շատ աւելի լայնատարած է եւ կարող է նպաստել հանրային գիտակցութեան ձեւաւորմանը: Իսկ հանրային գիտակցութիւն ստեղծելը կարեւոր է 3 առումով: Դա կարող էր ապագայ զոհերին նախազգուշացում լինել, որ ամէն ապուշ խօսքի չհաւատան, որ փայլուն ապագայի մասին խոստումներին անմիջապէս չհաւատան: Երբ հանրային գիտակցութիւն լինի այդ մասին, անգամ ոճրագործները կը զգուշանան: Այդ թեման ընդհանրապէս փակ թեմա է եղել մինչեւ հիմա, եւ այդ լռութեան հետեւանքով է, որ այդ ոճրագործները գործում են՝ իմանալով, որ մարդիկ չեն խօսի այդ մասին: Եւ երրորդը՝ ամենակարեւորը, պետական մարմինները, որոնք, ըստ օրէնքի, պէտք է հետեւեն, օրէնքը պարտադրեն, ոչ մի ձեւով այդ հարցն առաջնահերթ չեն դիտարկում մինչ այն պահը, երբ աղմուկ չի լինում: Բայց հաւատում եմ, որ եթէ մի քիչ հանրային գիտակցութիւն լինի, թերթերը գրեն, տարբեր զեկոյցներ լինեն այս մասին, իրենք աւելի հետամուտ կը լինեն:
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Ի դէպ, գրքի ո՞ր հատուածի նկարագրութեան ժամանակ յուզուեցիք:
ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ.- Ինձ համար ոչ յուզիչ մաս չկայ այդ գրքի մէջ:
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Բայց կա՞ր հատուած, որը զգացմունքայնութեան պատճառով աւելի դժուար էր գրելը:
ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ.- Լարայի բռնաբարման տեսարանը շատ դժուար էր գրելը, բայց ինձ ճիշդ նման ձեւով պատմուած էր այդ տեսարանը: Յուզիչ էր նաեւ Լարայի խօսակցութիւնները մահացած հօր հետ, նրա ներքին մտատանջութիւնները, բայց գեղարուեստական ձեւով գոհացուցիչ էին… Իսկ ամենահաճելին վերջաբանը գրելն էր, որը յօրինել եմ, քանի որ ուզում եմ, որ հայ ժողովուրդը հասկանայ, որ իր ձեռքերում ուժ կայ: Կարծում եմ՝ կարեւոր է այն, որ գրես իմացած բանի մասին, եթէ նոյնիսկ դա գեղարուեստական վէպ է, հակառակ դէպքում՝ կեղծը յայտնի է դառնում: Գրքում իւրաքանչիւր նկարագրութիւն վերցուած է իրականութիւնից: Կարեւոր է, որ գիրքը ազդեցիկ լինի, հակառակ դէպքում՝ սուտը յայտնի կը լինի: Օրինակ՝ Մուսադաղի պատմութեան նկարագրութեան համար. անձը, որ Հայաստան եկաւ, յետոյ գնաց Սիբիր մեռնելու, օգտագործել եմ մեծ հօրս պատմութիւնը, բայց ուզում էի, որ այն պատմի Խեւ Գագօն (գրքի կերպարներից է.-հեղ.): Այդ պատմութիւնը շատ յուզիչ է ինձ համար, բայց միեւնոյն ժամանակ ուրախ էի, որ առիթ ունէի գրելու այդ պատմութեան մասին:
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Իսկ գրքի երկրորդ հատորում ի՞նչ է սպասւում:
ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ.- Վէպում մի գլխաւոր շառաւիղ կայ Լարայի պատմութեան մէջ, որը կը գայ եւ կը վերջանայ մի տեղ, բայց կան շատ երկրորդական թեմաներ, որոնք չեն վերջացել: Եւ ամենակարեւորը՝ հնարաւոր չէ, որ Լարան գայ Հայաստան, բոլոր փորձառութիւնները վերջանան, եւ նա ապրի ուրախ-զուարթ: Հազուադէպ է, որ թրաֆիկինգի զոհերից մէկը վերադառնայ հայրենիք: Այդ մասին կայ գրքի մէջ: Անկարելի է, որ նրանց ընկերային շրջապատն իրենց ընդունի այնպէս, ինչպէս նախկինում, երբ իմանան, թէ որտեղից են եկել եւ ինչով էին զբաղուած: Յաջորդ հատորում գլխաւոր հանգոյց կայ լուծելու, թէ ինչպէս է Լարան լուծելու իր թէ՛ ընկերային, թէ՛ հոգեկան ներքին տագնապները:
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Դուք նշեցիք, որ թրաֆիկինգի 12 զոհերի հետ հարցազրոյցներ էք արել: Այդ աղջիկները տեղեա՞կ են, որ գիրքը հրատարակուել է:
ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ.- Անկարելի է յաճախ մօտենալ այդ աղջիկներին: Ես հազար խոստում եմ արել, որ պիտի չփորձեմ հերոսութիւն անել, իրենց ազատել: Իրենք իրապէս վախեցած են: Չի կարելի հետապնդել նրանց, ոմանք, հակառակ այն հանգամանքին, որ չուզելով են մտել այդ ցանց, հիմա չեն ուզում դուրս գալ, չեն ուզում գալ դիմագրաւելու իրենց ընտանիքները: Մեծամասնութիւնը կամաւոր է գնացել: Ես հաւատում եմ, որ եթէ Հայաստանի ընկերային, տնտեսական կեանքը չլինէր այնպէս, ինչպէս որ այսօր է, այդ կամաւորների մեծամասնութիւնը չէր դիմի այդ քայլին: Իրենք համոզուած են, որ ուրիշ ճար չունեն: Ոմանք երեխայ ունեն, եւ երեխային կերակրելու համար մարմնավաճառութեան են դիմում, ոմանք իրենց ազգականների միջոցով ծախուած են:
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Բայց վէպը լաւատեսօրէն է աւարտւում:
ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ.- Դա շատ դիտմամբ եղած բան է: Իմ ամենամեծ ցնցումը, որ եղաւ, երբ Հայաստան եկայ, տեսայ յանձնուած իրականութիւնը, որքան էլ այն դաժան լինի, ընդունելու պատրաստակամ ժողովուրդ տեսայ: Եւ ես հաւատում եմ, որ դա գալիս է Սովետական Միութիւնից: Մենք՝ հայերս, ըմբոստ ժողովուրդ ենք: Ե՞րբ էք տեսել լուռ հայ, որ ոչխարի պէս խելօք-խելօք նստի: Այստեղ բոլորը ստրկացած են: Յարմարուելու դաստիարակութիւն կայ այստեղ: Ես դրան դէմ եմ: Հայ ժողովուրդը պէտք է այդպիսին չլինի: Փորձեցի ինչ որ ձեւով, թէկուզ գրքով, յոյս ներշնչել: Ամէն իրողութիւն ընդունելը խելացիութիւն չէ: Ամէն ինչ կարելի է փոխել:
Եթէ այդ գրքի մէջ կայ պատգամ, ապա այն է, որ կարելի է այդ համակարգը փոխել:
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Յուսալքութիւն տեսնո՞ւմ էք հասարակութեան մէջ:
ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ.- Շա՜տ… Եւ շատ վատ է: 4 ամիս առաջ այստեղ էի, որից յետոյ վիճակն աւելի է վատացել: Մանաւանդ իշխանութիւնների կողմից մտահոգութիւն չկայ: Նոյնիսկ իշխանութեան մէջ կան մարդիկ, ովքեր չեն հաւատում երկրի ապագային, արդէն ընդունել են, որ այս երկիրը պէտք է գոյութիւն չունենայ, այնպէս որ լաւ է, որ այս բոլորը նորմալ է: Արդեօ՞ք այսպէս է… Չգիտեմ, ապացոյց չունեմ, բայց երբ դիտում եմ չորս կողմս կատարուածը, երբեմն գալիս եմ այդ եզրակացութեան: Ինչո՞ւ ենք այսքան անտարբեր այս փոքր երկրի ապագայի հանդէպ: Լաւը չէ՞ Հայաստանը, եւ ուզում ենք արագ ազատուե՞լ:
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Երկիրը կորցնելու վտանգ տեսնո՞ւմ էք:
ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ.- Անշո՛ւշտ տեսնում եմ: Էլ ի՞նչ երկիր առանց ապագայի, առանց յոյսի, եթէ այսօր ժողովուրդն այնքան յուսահատուած է, որ շատերը եթէ ունենան երկրից դուրս գնալու ամենափոքր հնարաւորութիւն, կը գնան: Այդ դէպքում այս երկիրն ի՞նչ ապագայ ունի: Միայն այն անձը, որ համոզուած չէ այս երկրի ապագայի հարցով, կարող է անտարբեր լինել ստեղծուած իրավիճակի նկատմամբ: Անտարբեր լինելը նշանակում է, որ դու արդէն հրաժարուել ես այս երկրից, հակառակ դէպքում՝ ինչպէ՞ս կարող ես անտարբեր մնալ:
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Ի՞նչ անել:
ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ.- Ըստ իս, հայ ժողովուրդը պէտք է սովորի իր ճակատագիրն իր ձեռքի մէջ առնել: Այո, ժողովուրդն իր ճակատագիրը մի կողմ է գցել, բայց չեմ կարող մեղադրել. կարծում եմ՝ Սովետական Միութեան այդ 70 տարիները դեր են խաղացել, բայց 22 տարի է՝ դուրս ենք եկել այդտեղից: Ճակատագիրը երկքնից չի ընկնում, դու ես որոշում:
ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Տխո՞ւր էք:
ՎԱՀԱՆ ԶԱՆՈՅԵԱՆ.- Այո, ես միշտ տխուր եմ, երբ մսխուած պոտենցիալ եմ տեսնում, մսխուած առիթներ, մսխուած սէրեր, մսխուած ինչ կ՛ուզես… Մսխումն ամենավատ բանն է: Կեանքն ի՞նչ է… Դրա ամէն մի րոպէն պէտք է գնահատել: Իսկ երբ տեսնում եմ, թէ Հայաստանում ինչքան մսխուած պոտենցիալ կայ, ասէք՝ ո՞նց չտխրես…
«ՀԵՏՔ»
