ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ՀՅԴ ԱՐԵՒՄՏԵԱՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ԿԿ-Ի ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉ ԴՈԿՏՈՐ ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆԻ ՀԵՏ
Tert.am-ի հետ զրոյցում ՀՅԴ Բիւրոյի նախկին անդամ, ներկայումս, ՀՅԴ Արեւմտեան Ամերիկայի ԿԿ-ի ներկայացուցիչ, դոկտոր Վիգէն Յովսէփեանը, անդրադառնալով հարցին, թէ ինչո՞ւ Բարաք Օբաման, ում առաջին ընտրութեան ժամանակ սատարում էր հայ համայնքը, եւ ով խոստացել էր ճանաչել Հայոց Ցեղասպանութիւնը, չկատարեց իր խոստումը, նախ արձանագրեց, որ եթէ հայկական միջավայրում «Մեծ Եղեռն»ն ընդունուած է, ապա միջազգային-քաղաքագիտական-իրաւագիտական կոնտեքստում նման հասկացութիւն չկայ: Եւ ԱՄՆի նախագահի կողմից այս բառի գործածումն անուանեց ուղղակի խուսափողական:
Նա նաեւ ակնարկեց, որ ամերիկեան իստեբլիշմենթից Հայ Դատի յանձնախմբի ներկայացուցիչներին հասկացնել են տուել, որ Թուրքիա այց կատարած ԱՄՆի նախագահի այն ուղերձի հետ, որ Թուրքիան ինքը պէտք է կարգաւորի իր յարաբերութիւնները՝ ներքին ու արտաքին, ԱՄՆում սպասելիքներ ունեն:
ՀԱՐՑ.- Պարոն Յովսէփեան, երբ ամփոփւում էր Հայոց Ցեղասպանութեան 100ամեայ տարելիցի միջոցառումները նախապատրաստող խմբերի հաւաքը, առաջարկներ եղան, որպէսզի կարգախօսը փոխուի եւ «Յիշում ենք ու պահանջում»ը դառնայ «Յիշում ենք եւ արդարութիւն պահանջում»: Ձե՛ր կարծիքը. եթէ համաձայն չէք, ապա ի՞նչ էք առաջարկում:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Այս թեմայով բաւականին քննարկումներ տեղի ունեցան, անգամ՝ տարակարծութիւններ, եւ մենք այն մարդկանց թւում էինք, ովքեր առաջարկում էին լինել ամբողջովին պահանջատիրական, ոչ միայն կարգախօսով, այլ իրականութեան մէջ՝ մեր բոլոր նախաձեռնութիւններում ու միջոցառումներում: Այսինքն՝ ոչ միայն ճանաչման ձգտող կեցուածքով եւ կա՛մ միայն նշելու, կա՛մ սգալու…
ՀԱՐՑ.- Բայց դա նշանակում է՝ արտաքին քաղաքական ուղեգծի վերանայում: Այսինքն՝ այն, ինչ միշտ ասուել է՝ «միջազգային ճանաչում», առանց նախապայմանների հայ-թուրքական յարաբերութիւններ եւ այլն…
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- -Այո՛, սկսած պահանջներն ամբողջացնելուց եւ զանոնք Թուրքիային անմիջականօրէն ներկայացնելուց, մինչեւ դատական որոշումներ՝ գոյքային, ընդհուպ նաեւ հողային, ինչո՞ւ ոչ: Բայց մինչ հողային հարցերին անցնելը տարբեր պահանջներ կան, որ պէտք է ներկայացուեն, քանի որ, անշուշտ, Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչումը մէկ պահանջ է, որ պէտք է Թուրքիայի ներկայացուի, բայց կան նաեւ հատուցման որոշ երեւոյթներ, որոնք կարող են ներառել այլ պահանջներ, ընդհուպ մինչեւ հողային: Կան տարբեր մակարդակներ, եւ հիմա տեսէք՝ մենք որտեղ ենք. նոյնիսկ 1ին մակարդակին հասնելու համար խնդիր ունենք, եւ տակաւին առկայ է մօտեցումը, որ չարժի գնալ պահանջատիրական ճանապարհով:
ՀԱՐՑ.- Նման պնդում անելով նկատի առե՞լ էք, որ Հայաստանը միշտ գտնուել է բարդ աշխարհաքաղաքական պայմաններում, իսկ հիմա աւելի բարդ իրավիճակում է, երբ մի կողմից կան ազդակներ անդամակցելու այս կամ այն միութեանը եւ միւս կողմից՝ սահմանի ողջ երկայնքով կրակում են: Արդեօք ձեր ասածը մաքսիմալիստական չէ՞:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Ամէն ինչը յարաբերական է եւ այն ամէնն, ինչ կատարւում է մեր եւ Ադրբեջանի, մեր եւ Թուրքիայի միջեւ, արդիւնքն է նրա, որ մենք՝ որպէս երկիր, որպէս պետութիւն, որեւէ պահանջատիրական կեցուածք չունենք: Այնպէս չէ, որ մինչ այդ յոյժ արմատական պահանջատիրական-համարձակ դրսեւորումներ ենք ունեցել եւ դրա համար յայտնուել ենք այս վիճակում: Անձնապէս առաւել մտահոգ եմ հակառակ իրականութեամբ, այն է՝ դիմադրողականութեան անկմամբ: Շատ աւելի հոգեբանական, բարոյական խնդիր գոյութիւն ունի այս իմաստով. այստեղ ունենք երկիր՝ սահմանափակ միջոցներով, սոցիալ-տնտեսական ծանր պայմաններով, սահմանափակ բնական հարստութիւններով: Իրապէս սահմանափակ միջոցներ ունենք, սակայն ժողովուրդը, ի հակառակ այդ փաստի իր՝ այս հողին կառչելու համար հպարտութեան պահեր պիտի ապրի: Մենք Լոս Անջելեսի մէջ, ցաւօք սրտի, հանդիպողն ենք կամ ընդունողն ենք Հայաստանում տեղի ունեցող բոլոր երեւոյթների, եւ շատ պարզ է, որ արտագաղթի վերջին փուլն այլեւս պայմանաւորուած չէ միայն սոցիալ-տնտեսական պայմաններով: Արդէն արտագաղթի պատճառ է հայ մարդու հաւատքի պակասն իր զաւակների ապագայի նկատմամբ: Այսինքն՝ որ «ես այստեղ մնացել եմ, բայց զաւակներիս կեանքն ուզում եմ այլ կերպ դասաւորել»: Անշուշտ, մեզ համար անընդունելի տրամաբանութիւն է, բայց հասկանում ենք, որ այդ ամէնը փոխկապակցուած է:
Ժողովուրդները, ազգերը նաեւ՝ գաղափարների մէջ երազանքի կարիք ունեն, իսկ մենք մեր սկզբունքների, ցանկութիւնների շարունակական սակարկութեան ընթացքի մէջ ենք: Եւ մինչեւ իսկ քաղաքականութիւնը հաւասարեցրել ենք… Դուք մաքսիմալիզմի մասին էք խօսում, ես կ՛ասեմ՝ մինիմալիզմի խնդիր ունենք եւ շարունակաբար իջնում ենք, ճկունութիւնն էլ հաւասարեցնում ենք զիջմանը: Սա անհասկանալի է: Կարծում եմ, որ ժողովուրդն ինչ որ կերպ պէտք է նաեւ այդ պահը ապրի եւ քայլ պահի պահանջատիրութեան հետ: Լաւ, ի՞նչ պէտք է լինի, եթէ արձանագրենք, որ Թուրքիան յանցագործութիւն է կատարել, մեղք գործել, ասենք այն, ինչ բոլորս գիտենք. իշխանութիւն, ընդդիմութիւնը, ժողովուրդ, Սփիւռք:
Եւս մէկ նկատառում. եթէ կատարուել է ցեղասպանութիւն, ուրեմն պէտք է լինի հատուցման պահանջ, եւ որեւէ մէկը պիտի՛ հատուցի: Իսկ ո՞վ պէտք է հատուցի, եթէ ոչ Թուրքիան:
ՀԱՐՑ.- Եւ համարում էք, որ Հայոց Ցեղասպանութեան 100ամեայ տարելիցն ամենալաւ առիթն է, այդ հարցը պէտք է նորովի դիտարկուի:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Այո՛, այս գաղափարն է, որ պէտք է դառնար անկիւնաքար՝ 100ամեակի միջոցառումների համար, եւ հանդիսանար հիմք՝ համապատասխան դատական հայցերի: Եւ մատնանշածս քաղաքակիրթ ճանապարհն է, այնպէս չէ, որ ես պատերազմի կոչ եմ անում:
ՀԱՐՑ.- Դուք առաւել շեշտադրում էք գոյքային պահանջները…
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Նաեւ հողային, ինչո՞ւ ոչ, օրինակ՝ մեր բոլոր եկեղեցիների, եկեղեցապատկան հողերի, որ վերադարձուեն իրենց սեփականատէրերին:
ՀԱՐՑ.- Բայց մեր բոլոր երեք նախագահները այս հարցում միմեանց հետ համամիտ են, բացառութեամբ Ռոբերտ Քոչարեանի մէկ ելոյթի, որում այդ մէկ գծից դուրս շեշտադրումներ արուեցին:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Համաձայն եմ, որ ընդամէնը փոքր այսպէս… նիւանսներ են եղել, եւ սա գալիս է արդէն հայեցակարգից, ինչպէս նաեւ այն բանից, թէ ինչպէս կը պատկերացնենք Սփիւռքի դերը արտաքին քաղաքական ասպարէզում: Կրկնում եմ՝ սա համընդհանուր եւ համապարփակ մէկ հասկացողութեան լուծելիք խնդիր է:
ՀԱՐՑ.- Բարոյահոգեբանական այս մթնոլորտում եւ այս հոգեվիճակում, ընկած էներգետիկայի պայմաններում մեր ժողովուրդը ձեր կարծիքով՝ 100ամեայ տարելիցը կարո՞ղ է առաջ տանել այնպէս, որպէսզի յետոյ չլինեն ձախողումներ ու հիասթափութիւններ:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Եթէ խօսքը գոյութիւն ունեցող ծրագրերի մասին է, որեւէ բան չեմ կարող ասել: Իսկ ժողովուրդը լաւ էլ կ՛անի ամէնը:
ՀԱՐՑ.- Ժողովո՞ւրդը կ՛անի, թէ իշխանութիւնները:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Միասին: Իրականութեան մէջ ինձ յայտնի չէ՝ ժողովուրդն ինչի՞ է պատրաստ, բայց պիտի պատրաստուի, իսկ ես այդ պատրաստութեան խնդիրը՝ չեմ տեսնում: Որ գտնուի պահանջատիրոջ, բողոքողի իրավիճակում: Այս հարցում լուրջ թերութիւններ եմ տեսնեմ, բայց ինչ վերաբերում է այդ պետական յանձնաժողովին, ապա այս կառոյցների աշխատանքների մասին չեմ կարող ոչինչ ասել:
ՀԱՐՑ.- Շատ բան յայտնի չէ, որովհետեւ ասուեց, որ գաղտնի է այդ ամէնը պահւում, որպէսզի թուրքերը չիմանան, հակաքայլեր չանեն եւ այլն, եւ այլն:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Եթէ իրենք իրենց հակաքայլերը պիտի անեն, ապա անելու են: Իմ նախորդ խօսքը ճիշդ այն մասին էր, որ մենք շարունակաբար մեզ այս վիճակի մէջ ենք դնում: Չգիտէի, որ «գաղտնի» է պահւում, բայց եթէ նման բան կայ, պիտի յուսամ, որ իսկապէս լաւ, համապարփակ ծրագիր կայ, որը չպէտք է իմանան: Եթէ այդ է պատճառը, ուրեմն՝ մի քիչ աւելի յուսադրող է վիճակը:
ՀԱՐՑ.- Ճի՞շդ եմ ձեզ հասկանում, որ կ՛ուզենայիք, որ այդ ամէն ինչի մասին հրապարակուէր…
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Մի հատ իմանանք՝ ինչ է այդ ամէն ինչը, տեսնենք, հասկանանք…
ՀԱՐՑ.- Որպէսզի յետոյ յանկարծ հիասթափութեան առաջ չկանգնենք: Մանաւանդ որ սպասումները շատ մեծ են, այդպէ՞ս է ձեր տեսակէտը:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Մի քիչ թերահաւատ եմ, բայց այս պարագայում կարող եմ լիայոյս լինել, եթէ ասում էք, որ գաղտնի է պահւում ապահովութեան նկատառումներով: Ուղղակի մէկ «խանդավառութիւն» ունեմ, որ շատ լուրջ ծրագիր է, որ կասկածներ ունեն, թէ պիտի վտանգուի այլ պարագաներում: Այսինքն, խնդիր չկայ, կը սպասենք, կը տեսնենք:
ՀԱՐՑ.- Այս անգամ առաւել քան սպասելու ենք՝ Օբաման կ՛արտասանի «Հայոց Ցեղասպանութիւն» բառակապակցութիւնն՝ իր ողջ իրաւաբանական նշանակութեամբ: Ոչ թէ հայերէնով «Մեծ Եղեռն»:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Ցաւալի հարց է, նաեւ անձնապէս ինձ համար, որովհետեւ եղել եմ այն պայմաններում, որ մենք՝ որպէս Հայ Դատի յանձնախումբ, զօրակցել ենք Օբամայի ընտրութեանն այն ժամանակ, երբ իսկապէս կարիքն ունէր որեւէ զօրակցութեան: Խօսքս իր առաջին ընտրութեան մասին է…
ՀԱՐՑ.- Խոստացա՞ւ ճանաչել Հայոց Ցեղասպանութիւնը:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Այո՛, եւ ես վկայ եմ եղել, երբ ինքը այդ խոստումը տուեց: Թէեւ՝ իր ընտրութիւնից յետոյ իր կողմից շարունակաբար «Մեծ Եղեռն» տերմինը օգտագործուեց: Գիտէք՝ մեր ազգային միջավայրում «Մեծ Եղեռնը» ընդունուած է, բայց միջազգային-քաղաքագիտական-իրաւագիտական կոնտեքստում «Մեծ Եղեռն» հասկացութիւն չկայ: Դա ուղղակի խուսափում է, իրաւաբանական «նոնսենս» : Եւ հիմա, շատերն ասում են, որ քանի որ «Հայոց Ցեղասպանութիւն»ը իւրայատուկ լարուածութիւն է առաջացնում թուրքերի մօտ, եկէք առաջարկե՛նք, օգտագործել «մարդկութեան դէմ ոճիր»ը, որը, ի դէպ, ընդունւում է նաեւ ՄԱԿի կողմից: Բայց մասնագէտները այս հարցը տակաւին պէտք է ուսումնասիրեն:
ՀԱՐՑ.- Եւ առաջարկներ անե՞ն ամերիկեան կառավարութեանը, լոբիինգ:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Չէ, սրանք հայկական մթնոլորտի մէջ եղած նոր վերլուծութիւններ են Օբամայի վարած քաղաքականութեան մասով: Եւ երբ ինքը իր խոստումից հետ կանգնեց, իրեն մօտ կանգնած շրջապատից մի այսպիսի միտք արծարծեցին՝ յիշեցնելով, որ ԱՄՆի նախագահի առաջին այցելութիւններից մէկը Անկարան էր, որտեղ ունեցած ելոյթում յայտարարեց, որ Թուրքիան պէտք է հաշուի նստի իր անցեալի հետ: Եւ արդէն իր վերադարձից յետոյ իրեն մօտ կանգնած մարդիկ մեզ յուշեցին, որ Օբաման ունի նախագիծ, ըստ որի՝ Թուրքիան մի քանի տարուայ ընթացքում պէտք է ինքնուրոյնաբար կարգաւորի իր հարցերը՝ ներքին եւ արտաքին: Այլ խօսքով, եթէ մինչեւ 2015 թուականը Թուրքիան նման քայլեր չի անում, ուրեմն նոր միայն Ամերիկան, Օբաման մտածում են, թէ ինչ քայլեր պէտք է ձեռնարկուեն այս ուղղութեամբ: Եւ երբ իր վերջին ելոյթում Էրդողանը, իբր, ներողութիւն խնդրեց, ներողամտութիւն հայցեց, մարդիկ ասացին, որ «ահա, սա այդ հանգրուաններից մէկն է», որ թուրքերն արդէն սկսել են նախապատրաստուել այդ օրուան: Այն է՝ կա՛մ պէտք է իրենք ճանաչեն, կա՛մ կիսաճանաչման նման մի բան պէտք է անեն:
ՀԱՐՑ.- Դուք մօտ ապագայում այդ հեռանկարին հաւատո՞ւմ էք:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Ես այն մարդկանց թուին եմ պատկանում, ովքեր հաւատում են, որ Թուրքիան, հէնց իր շահերից ելնելով, այդ հարցին ինչ որ մի լուծում պիտի տայ: Ես չգիտեմ դա կը լինի 2015ին, ե՞րբ, բայց, անշուշտ, ինչ որ մի լուծում պիտի տայ: Հիմա դա կը լինի ամբողջակա՞ն մեղքի ընդունում, թէ՞ մէկ այլ տարբերակ, դժուարանում եմ ասել: Բայց արդէն ինձ համար նկատելի է, որ Թուրքիան իր հասարակութեան ներսում առկայ բարոյահոգեբանական խնդիրները եւ ինչու ոչ՝ Եւրոպական միութիւն մտնելու համար, ինչ որ մէկ քայլ պէտք է անի: Անկարելի է, որ չանի:
ՀԱՐՑ.- Յայտնի է, որ Ֆրանսուա Հոլանդն արդէն տուել է 100ամեակի տարելիցին ներկայ լինելու համաձայնութիւն: Ի՞նչ էք կարծում, ԱՄՆից առաջին, երկրորդ դէմքերի մակարդակով ներկայութիւն կարո՞ղ է լինել: Եւ նաեւ նախագահ Սերժ Սարգսեանն էր հրաւիրել Թուրքիայի ապագայ նախագահին այդ օրերին ներկայ գտնուել Հայաստանում:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Լուրջ կասկած ունեմ, որ ԱՄՆից նման մակարդակով այցելութիւններ կը լինեն: Չնայած, որ ամէն ինչ կարելի է: Եւ այդ ուղղութեամբ էլ, ասեմ, որ շարունակական բանակցութիւններ ներկայումս ընթանում են:
Իսկ ինչ վերաբերում է Թուրքիայի ապագայ նախագահին արուած հրաւէրին, չգիտեմ, վստահ չեմ՝ իրականութեան մէջ այդ հրաւէրը ճի՞շդ առաջարկ է, թէ ոչ: Եթէ դա անցեալում տեղի ունեցած դէպքերի մէկ տարբերակն է, ուրեմն դա լաւ բան չէ:
ՀԱՐՑ.- Նկատի ունէք հայ-թուրքական արձանագրութիւննե՞րը, ֆուտբոլային դիւանագիտութի՞ւնը:
ՎԻԳԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Այո՛: Իսկ եթէ առաւել մտածուած, վերլուծուած, ծրագրուած նոր բան է, ապա մանրամասներին չեմ տիրապետում, չեմ կարող ասել:
