ԿԱՏԻԱ ՔՈՒՇԵՐԵԱՆ
«Արարատ» հիմնարկութեան կազմակերպած հերթական դասախօսական երեկոն «Մեր հողե՜րը, մեր հողե՜րը» վերտառութեամբ տեղի ունեցաւ Սեպտեմբեր 7ին, Իրանահայ միութեան սրահում, հանդիսավարութեամբ Նունէ Աւետիսեանի:
Նշուած միութեան անունից ողջունեց Թոմիկ Ալեքսանեանը, ուրախութիւն յայտնելով, թէ «Արարատ Հիմնարկութիւնը», որ իր ծրագրի առաջին ձեռնարկը սկսել է այստեղ, ահա վերադառնում է նոյն սրահը, շարունակելու համար իր դժուարին աշխատանքը նաեւ այլ համայնքներում, ինչպէս Սան Ֆրանսիսքօ, Ֆրեզնօ եւ այլ վայրեր»:
Հանդիսավար Նունէ Աւետիսեան յետեւեալ խօսքով բացեց երեկոն. «Սա եզրափակիչ ձեռնարկն է, որին նախորդեցին Վանի, Մուսա լերան եւ Այնթապի հերոսամարտերին, մեր պատմութեան փառապանծ եւ ողբերգական էջերին նուիրուած բարձրորակ երեկոները: Իսկ ահա 21րդ դարը եղաւ Արցախեան ազատամարտի եւ յաղթութեան դար: Խորագիրն արդէն յուշում է, որ այն խորհրդանշական է, կարօտի երեկոյ է սա, այն կարօտի, որով մեր նախնիքը ետեւում թողեցին մեր հողերը»:
Յանուն թեմիս առաջնորդ Մուշեղ արք. Մարտիրոսեանի, ողջոյնի խօսք փոխանցեց Կոմիտաս քհնյ. Թորոսեանը. «Թուրքը փորձեց ոչնչացնել մեզ, բայց չկարողացաւ: Փորձում է ոչնչացնել մեր մշակութային ժառանգութիւնը: Երբ Ս. Ստեփանոս Նախավկայի վանքից վերադառնում էինք Ս. Թադէի վանք, լուսանկարեցինք Նախիջեւանը եւ խաչքարերի ջարդը եւ խօսեցինք այդ մասին, սակայն՝ անարձագանգ: Մեր ժողովուրդը պայքարող է, եւ պիտի շարունակենք պայքարել մեր Դատի համար: Վստահ եմ, որ հայ ժողովուրդը պիտի տիրանայ իր հողերին: Հայոց Ցեղասպանութեան 100ամեակը ծանր պարտականութիւն է դնում մեզ վրայ, եւ եթէ հաւատանք, կարող ենք իրականացնել անկարելին»:
Հանդիսավար Նունէ Աւետիսեանը ներկայացրեց օրուայ բանախօսներից, Հայոց Ցեղասպանութեանը նուիրուած մի քանի գրքերի հեղինակ, պրն. Մարտիրոս Մատէնճեանի կենսագրականը:
Բանախօսը ծնուել է Լիբանանում, սեբաստացի ծնողների զաւակ է, ապրում է Փասադինայում: 2013թ. հրատարակել է իր եռահատոր գրքի առաջին մասը, «Բռնագրաւուած Դրախտը-Բռնագաղթ Դէպի Ոչնչութիւն», իսկ 2014թ.ին երկրորդ մասը՝ «Մեր Հողե՜րը, Մեր Հողե՜րը» խորագրով, որ Լիբանան եւ Սուրիա հաստատուած հայութեան պատմութիւնն է: Նոյն տարին հրատարակել է «Կարօն Ու Մարօն Եւ Խանասորի Արշաւանքը», ինչպէս նաեւ եռահատորի վերջին մասը՝ «Այցելութիւն Բռնագրաւուած Դրախտին» գրքերը:
Մարտիրոս Մատէնճեանի դասախօսութիւնից հետեւեալ խտացուած հատուածը.
«Մեր հողե՜րը, մեր հողե՜րը, որ առաջին անգամ հնչեց Երեւանի մէջ, 1965ին, Հայոց Ցեղասպանութեան հիսնամեակի առթիւ, լոկ բառեր ըլլալէ անդին, դարձաւ մարտակոչ, որին միացաւ Սփիւռքը: Իսկ քրիստոնեայ աշխարհը եւ փոքրոգի մեծ տէրութիւնները լուռ մնացին, որովհետեւ քրիստոնէութիւնը տեղ չունի դիւանագիտութեան մէջ: Մեր ժողովուրդը նոյնիսկ այսօր կը կարծէ, թէ այս խաղաղ օրերը յաւիտենական են, ինչպէս կը մտածէր Օսմանեան կայսրութեան ժամանակ: Մինչդեռ պէտք է յիշել, որ 1453թ. Կոստանդնուպոլիսը գրաւելէ յետոյ թուրքերը յայտարարեցին, թէ յաջորդը պիտի ըլլայ իրենց ձիերը կերակրել Վատիկանի մէջ: Թուրքիան կենդանի մնացած է քրիստոնեայ պետութիւններու օժանդակութեամբ, եւ այսօր կը տեսնենք, թէ ինչպէս Եւրոպան անխոհեմաբար մեծ քանակութեամբ մուսուլմաններ կ՛ընդունի, առանց անդրադառնալու, թէ Հայաստանը այդպէս գրաւուեցաւ: Այսօր դարձեալ, հակառակ այն իրողութեան, որ շատ դաշնագիրներ, ինչպէս Սեւրի դաշնագիրը եւ ուրիշներ, մէկդի դրուեցան, եւ աշխարհի ուժեղները շարունակաբար դրժեցին իրենց խոստումները, անգամ մը եւս օտարներուն կ՛ապաւինինք: Գալով Արցախեան ազատամարտին, յաղթութիւնէ ետք աշխարհի նոյն փոքրոգի մեծ տէրութիւնները նորէն կրնան զոհել Հայաստանը: Սակայն պէտք չէ յոռետեսութեամբ նայինք ապագային: Պէտք է հաւատանք, որ օր մը պիտի վերադառնանք մեր հողերը: Դեռ կան Նախիջեւանը, æաւախքը, դեռ երկար ճամբայ ունինք մինչեւ Սասուն: Մեր հողերը մեզ կը սպասեն»: Լաւատեսական այս ոգիով պրն. Մարտիրոս եզրափակեց իր սրտաբուխ ու բովանդակալից խօսքը:
Այնուհետեւ ցուցադրուեց կինոբեմադրիչ Քէյ Մուրադեանի «Մօրս Ձայնը» փաստավաւերագրական ֆիլմը, ուր Ցեղասպանութիւնից վերապրած իր մօր՝ Ֆլորա Մանուշեանի կենսագրական դրուագների միջոցով խօսւում է Հայոց Ցեղասպանութեան մասին:
Հանդիսավար Նունէ Աւետիսեանը ներկայացրեց երեկոյի միւս մասնակից, գաղութիս լաւապէս ծանօթ, պատմաբան, քաղաքագէտ, հրապարակախօս, լեզուագէտ, դոկտ. Կարօ Մոմճեանի կենսագրականը:
Դոկտ. Կարօ Մոմճեանն իր խօսքը խարսխեց երեք դրուագների վրայ, տալով ներհուն եւ իրաւ գիտնականի իր մեկնաբանութիւնները, որոնք նոր պատուհաններ են բացում, հայոց պատմութիւնը կարդալու նոր դիտանկիւն են հրամցնում, հրաւիրում են քայլելու չտրորուած ու անկոխ ճամբաներով: Այդ արահետներով ընթանալը, հիմնուած պատմական փաստերի վրայ, զինում է Հայաստանը եւ թուլացնում՝ թշնամու դիրքերը: Դասախօսը հետեւեալ կերպ շարադրեց նշուած դրուագները.
Դրուագ առաջին. «Աշխարհի թանգարանները մեծ կարեւորութիւն կու տան պատմութեան բեմէն հեռացած ժողովուրդներու մշակոյթին, իսկ հայ մշակոյթը հնարաւորինս կ՛անտեսուի, որ անհանդուրժողականութեան հետեւանք է այն իրողութեան պատճառով, որ Հայկական բարձրաւանդակը բնօրրանն է հինգ հազար տարուայ պատմութիւն ունեցող հայ ժողովուրդին, եւ մենք ենք հնդեւրոպական ազգի կորիզը: Հայ ժողովուրդի եկուոր ըլլալու սխալ տեսակէտին, դժբախտաբար, համամիտ են նաեւ որոշ հայ մասնագէտներ: Թուրքն է եկուորը, իսկ մենք այդ տարածաշրջանի բնիկ ժողովուրդն ենք»:
Դրուագ երկրորդ. «Հայկական Ցեղասպանութեան հարցը ենթատեքստեր ունի: 1915-23թթ. եւ անկէ անդին, ընդհուպ 1930ական թուականները, այսօրուան ծպտեալ հայերը դեռ ծպտուած չէին, եւ մեր ղեկավարութիւնը կը մտածէր, թէ հայութիւնը պիտի վերադառնայ իր հողերը: Այսօր փաստաթուղթերը կու գան հաստատելու, թէ մենք լաւատեղեակ էինք իրականութեան եւ մասնակից ենք եղած քրդական ապստամբութիւններուն եւ ղեկավար դեր ստանձնած»:
Դրուագ երրորդ. «Արցախ գտ-նուած ժամանակ երիտասարդ ազատամարտիկ մը զիս տարաւ Շուշիէն երեսուն քիլոմետր հեռաւորութեան վրայ գտնուող Կարմիր շուկայ բնակավայրը եւ ցոյց տուաւ 2100 տարուայ հնութիւն ունեցող հաստաբուն ծառ մը, վկայ, որ կու գայ Տիգրան Մեծի ժամանակներէն: Չես կարող պոկել այդ ծառը՝ մեր յաւերժութեան խորհրդանիշը»:
Ձեռնարկի աւարտին «Արարատ» հիմնարկութեան ներկայացուցիչ Լաուրա Մելիքեան շնորհակալութիւն յայտնեց բոլորին, ձեռնարկներին բերած իրենց նիւթական եւ բարոյական աջակցութեան համար:
Որպէս վերջաբան, գնահատանքի խօսք ենք ուզում յղել.
Ձեռնարկների կազմակերպիչ «Արարատ» հիմնարկութեան եւ նրա ներկայացուցիչներ Ֆրեդ Վարդանեանին եւ Լաուրա Մելիքեանին՝ ձեռնարկների կազմակերպման համար տարած իրենց տքնաջան ու ազգանպաստ աշխատանքի համար, ինչպէս նաեւ իրենց յօժարակամ օժանդակութիւնը բերած Նորիկ եւ Սալբի Եդգարեաններին:
Մեր ժողովրդին, որ իր հոծ, շուրջ 2000 հոգի, ներկայութեամբ արժեւորեց իւրաքանչիւր ձեռնարկ, ստեղծելով դէպի 100ամեակ տանող անհրաժեշտ մթնոլորտը:
Ձեռնարկների մասնակից բանախօսներ Ռուբինա Փիրումեանին,Կարօ Մոմճեանին, Ճան Քէօսէեանին, Վահրամ Շէմմասեանին, Մայք Սօսիկեանին, Մարտիրոս Մատէնճեանին, Վրէժ Հայրապետեանին, կինօբեմադրիչներ Պարէտ Մարոնեանին եւ Քէյ Մուրադեանին, որոնք ուսանելի շատ բան փոխանցեցին հանրութեան, տալով ձեռնարկներին խորունկ բովանդակութիւն եւ լրջութիւն:
Ձեռնարկի մասնակից սիրուած արուեստագէտներ Անահիտ Նէրսիսեանին, Սալբի Քերքոնեանին, Արթուր Յակոբեանին, Ռազմիկ Մանսուրեանին, Դաւիթ Սամուէլեանին, Սալբի Քէլէշեանին, Լիլիթ Խոջայեանին, Սալբի Մայիլեանին, Արտաշէս Աւետեանին, Մարիան Փաչանեանին, Արամ Լէփէճեանին, Նորիկ Եդգարեանին, որոնց բարձրարուեստ կատարումները շունչ ու ոգի հաղորդեցին իւրաքանչիւր երեկոյի:
Այս շարքի նախորդ ձեռնարկների հանդիսավար, մեր սիրելի իրաւաբան Կարօ Ղազարեանին, որի ոգեշունչ եւ վարակիչ խօսքը փնտռուած է բոլորիս կողմից, գաղութիս երաժշտական կեանքում որպէս ասմունքող, երաժիշտ եւ մանկավարժ, գնահատելի ներդրում ունեցող Թագուհի Արզումանեանին, որը գեղեցկօրէն ասմունքեց եւ հանդիսավարեց նախորդ ձեռնարկներում, մեծապէս նպաստելով նրանց յաջողութեան: Հանրածանօթ է, որ նա ոչ միայն մասնակցում է գաղութիս մշակութային կեանքին իր ելոյթներով, այլեւ յոյժ կարեւոր գործ է կատարում որպէս «Լարք» երաժշտական ընկերակցութեան փոխտնօրէն, դաստիարակելով նորանոր սերունդներ:
Հանրածանօթ եւ բարձրարուեստ ասմունքող, արուեստագէտ եւ իրարայաջորդ ձեռնարկների հանդիսավար Նունէ Աւետիսեանին, ում ուսերին ընկաւ դասախօսութիւնների այս շարքի մեծ մասի հանդիսավարութեան պատասխանատուութիւնը, բոլոր մասնակիցների ելոյթները նրբօրէն միահիւսելու, մէկ ամբողջութիւն դարձնելու դժուարին աշխատանքը, որ նա կատարեց իրեն բնորոշ մեծ վարպետութեամբ: Նա ոչ միայն ներկայացրեց մասնակիցներին, այլեւ ինքը դարձաւ մասնակիցը իւրաքանչիւր ձեռնարկի, հայ դասականներ Ե. Չարենցի, Վ. Թէքէեանի, Յովհ. Շիրազի, Գ. Էմինի, Հր. Յովհաննիսեանի գործերի հիանալի ասմունքով, նաեւ իր սրտի խօսքով եւ Գարեգին Նժդեհի պատուիրան յիշեցնող ասոյթների ընթերցմամբ: Սակայն հանդիսավարին տրուած լաւագոյն գնահատականը եղաւ ներկաներից պրն. Նազարեանի՝ հանդիսավարին նուիրուած ծաղկեշղթան եւ բանաստեղծութիւնը: Պատահական չէ, որ հանրութիւնը սպասում է Նունէ Աւետիսեանի ամէն երեկոյ հնչող «Բարեւ» հեռուստահաղորդման, գաղութում անցկացուող միջոցառումների ժամանակ նրա բոլոր ելոյթներին:
Աւարտենք գրութիւնը Նունէ Աւետիսեանի ասմունքած, Գ. Էմինի «Անպատասխան հարցը» բանաստեղծութիւնից յետեւեալ մէջբերումով.
Ով չգիտէ,
Որ դարերից ի վեր
«Հայոց հարցը» կա՛յ,
Բայց լսել էք,
Որ երբեւէ լինէր… «Հայոց պատասխան»
Պատասխան չկա՜յ,
Պատասխան չկա՜յ…
Հայը պիտի պատասխանի այդ հարցին, եւ յուսանք, որ այս սերունդին կը վիճակուի պատասխանելու բախտը:
