ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
Այդ իրադարձութիւններուն նպատակն է աշխարհին յիշեցնել Օսմանեան կայսրութեան կողմէ 1915-1923 թուականներուն գործադրած զանգուածային վայրագութիւնները, այն ակնկալութեամբ, որ միջազգային հանրութիւնը կը ստիպէ Թուրքիոյ կառավարութիւնը առերեսուելու իր զազրելի անցեալին հետ եւ վերականգնելու Ցեղասպանութեան ժառանգորդներու իրաւունքները:
Սակայն, այդ վեհ նպատակին հասնելու համար գոյութիւն ունի աւելի արագ եւ արդիւնաւէտ ուղի՝ դատական հայցը: Վերջին տարիներուն քանի մը ամերիկահայ փաստաբաններ հասած են որոշ յաջողութիւններու՝ Միացեալ Նահանգներու դաշնակցային դատարաններուն մէջ համատեղ հայցեր ներկայացնելով ընդդէմ ապահովագրական ընկերութիւններու: Այլ հայցեր տակաւին ընթացքի մէջ են:
Ցեղասպանութեան հարիւրամեակի նախաշեմին, թէ՛ Հայաստանի կառավարութիւնը եւ թէ Սփիւռքի որոշ խմբաւորումներ կը քննարկեն միջազգային դատարաններու մէջ Թուրքիոյ դէմ դատական հայցեր ներկայացնելու կարելիութիւնը: Սակայն, նման լուրջ դատեր պէտք է իրականացուին միայն միջազգային օրէնքի մասնագէտներու եւ ոչ թէ հայ պարզ անհատներու կամ բարի կամեցողութիւն դրսեւորող համայնքային խումբերու կողմէ: Սխալ ձեւակերպման պարագային այդ հայցերը կրնան երկարատեւ կործանարար ազդեցութիւն ունենալ Թուրքիայէն Հայաստանի ունեցած օրինական պահանջներուն վրայ:
Անցեալ տարուան Սեպտեմբերին Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա. կաթողիկոս յայտարարեց, որ մտադիր է հայց ներկայացնել Թուրքիոյ դէմ՝ նախքան Ցեղասպանութիւնը Սիսի կաթողիկոսարանին պատկանող գոյքը վերադարձնելու պահանջով: Թուրքիոյ դատարանին կողմէ այս հայցը մերժելու պարագային՝ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսարանը այդ որոշումը այնուհետեւ պիտի բողոքարկէ Մարդու իրաւունքներու եւրոպական դատարանին մէջ (ՄԻԵԴ):
Վերջերս թրքական մամուլը հաղորդեց, որ ամերիկահայ Զուարթ Սուտճեան դատական հայց ներկայացուցած է՝ պահանջելով վերադարձնել իր մօր՝ Պասմաճեաններու ընտանիքին պատկանող հողատարածքը, որուն վրայ կը գտնուի Տիգրանակերտի օդակայանը:
Ես խօսեցայ 94ամեայ տիկին Սուտճեանին հետ, որ կը բնակի Նիւ Եորք (եւ ոչ թէ Քալիֆորնիա, ինչպէս կը հաղորդէ թրքական մամուլը): Ան պատմեց, որ Հայոց Ցեղասպանութենէն ետք, բռնագաղթելով Տիգրանակերտէն, անոր ընտանիքը սկիզբը տեղափոխուած է Լիբանան, այնուհետեւ Քուպա (ոչ թէ Քորէա՝ ըստ թրքական մամուլին) եւ վերջապէս հաստատուած է Միացեալ Նահանգներ:
Քանի մը տարի առաջ Սուտճեանի փաստաբան Ալի Էլպէյօղլուն անոր անունով հայց ներկայացուց Թուրքիոյ մէջ՝ ձգտելով վերադարձնել անոր ժառանգութիւնը: 2013ի Ապրիլին դատարանը մերժեց անոր պահանջը՝ պնդելով, որ 10ամեայ վաղեմութեան ժամկէտը անցած է: Վերաքննիչ դատարանը բեկանեց ստորին ատեանի որոշումը եւ պահանջեց գործը վերաքննել՝ հիմնաւորելով, որ Սուտճեան կրնար տեղեակ չըլլալ Տիգրանակերտի տեղական թերթին մէջ տեղադրուած իրաւական յայտարարութեան մասին գոյքի բռնագրաւումէն առաջ: Դատարանը յայտարարեց, որ անիկա առնուազն պէտք է տեղադրուէր ամբողջ երկրին մէջ լայն տարածում ունեցող թրքական թերթերու մէջ:
Փաստաբան Էլպէյօղլու պարզաբանեց, որ Սուտճեանի կալուածի բռնագրաւումը մասնաւոր սեփականութեան իրաւունքի խախտում է, ինչպէս սահմանուած է Մարդու իրաւունքներու եւ հիմնական ազատութիւններու եւրոպական պայմանագիրով:
Նոյնիսկ եթէ Սուտճեան շահի իր դատական գործը, քիչ հաւանական է, որ Թուրքիոյ կառավարութիւնը վերադարձնէ տասնեակ միլիոնաւոր տոլարներով գնահատուող շատ արժէքաւոր հողատարածքը, որուն վրայ կը գտնուին Տիգրանակերտի ռազմական եւ քաղաքացիական օդակայանները: Այդ իսկ պատճառով անոր փաստաբանը «Միլլիյէ»չ թերթին յայտնեց, որ Սուտճեան միայն հատուցում կը պահանջէ իր ընտանիքին պատկանող կալուածի արժէքին չափով:
Էլպէյօղլու նաեւ «Միլլիյէ»չին ըսաւ, որ Սուտճեանի գործը դուռ պիտի բանայ բազմաթիւ նման դատերու առջեւ: Յատկանշական է, որ թրքական թերթը իր յօդուածը վերնագրած է «Սփիւռքի Յոյսը»:
Թրքական լրատուամիջոցները չէին անդրադարձած այն պարագային, որ եթէ վերաքննիչ դատարանը չբաւարարէ Սուտճեանի հայցը, ան կրնայ իր գործով դիմել Մարդու իրաւունքներու Եւրոպական դատարան: ՄԻԵԴի դրական որոշումը պիտի յառաջացնէ դատական հայցերու ամբողջ հեղեղ մը համայն հայութեան կողմէ , որուն նախնիները ունեցած են կալուածներ, որոնք Հայոց Ցեղասպանութեան ժամանակ բռնագրաւուած են թրքական կառավարութեան կողմէ:
Թուրքիոյ մէջ կան անթիւ այլ արժէքաւոր կալուածներ, որոնք բռնագրաւուած են հայերէն, ներառեալ՝
– Անգարայի մէջ նախագահական պալատը, որ մինչեւ վերջերս օգտագործուած է Էրտողանի եւ Թուրքիոյ նախկին նախագահներուն կողմէ, կը գտնուի Գասապեան ընտանիքին պատկանող տարածքին վրայ:
– Պոլսոյ Աթաթուրքի անուան օդակայանը մասամբ կառուցուած է վանեցի Գէորգ Սարեանի ընտանիքին պատկանող տարածքին վրայ:
– Ինճիրլիքի Միացեալ Նահանգներու ռազմակայանը կը գտնուի քանի մը հայ ընտանիքներու պատկանող կալուածներուն վրայ. անոնք դատական հայց ներկայացուցած են Միացեալ Նահանգներու դաշնակցային դատարան՝ ընդդէմ Թուրքիոյ կառավարութեան:
Այս եւ հայերուն պատկանող հազարաւոր այլ կալուածներ պէտք է վերադարձուին իրենց օրինական տէրերուն՝ իբրեւ արդարութեան մասնակի վերականգնում, զոր Թուրքիան պարտք է հայ ժողովուրդին:
ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈԻՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր
Թարգմանեց՝
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ
Արեւմտահայերէնի վերածեց՝
«Եռագոյն» կայքը