
ԿԱՅԼԱԿ
ԵՂԵՌՆ
Մանուկ էի, դեռ լուռ ու մունջ, երբ անունը քո հեգեցի,
Էութիւնը իմ ծաղկաշունչ՝ մնաց երա՜նգ երազանքի,
Քո անունը պարաւանդեց միտքըս ապշոպ՝ խռիւ բախտիդ,
Եւ իմ սիրտը երանաւէ՜տ, հոսեց արիւն տառապագին։
Առաջի՛նն ես, քո սուգ անուան ցաւը կրողն այս աշխարհի,
Ուր խնկուած հողից անսանձ, որոտում ես՝ վըրէժ կեանքի,
Քո անուան մէջ կ՛ապրեն անմեռ, խաչադրոշմ՝ խաչեալ մարդիկ,
Հալածեալներ, տիգախոցներ, միլիոն ու կէս ժայռեր փառքի։
Տարելիցն է քո սո՜ւրբ անուան հարիւրամեայ մարտիկներին,
Եւ դու նորից, կրկի՛ն անգամ, դողը սրտիս՝ շրթիս թողիր,
Կամքով յամառ, սիրով անմար, հոգեւի՛ն եմ ես մարտընչում,
Իսկ վրդոված խիղճըս խաղաղ, հիմա՝ արի՛ւն է պահանջում։
Դէ՜հ, ծնուել եմ քո անունով, քո անունո՜վ եմ մեռոնուել,
Անմահ տառերը քո անուան, իմ շուրթերին եմ պսակել,
Ես կը պահեմ անունը քո, ո՛չ որպէս սոսկ մի յիշատակ,
Այլ որպէս սիրտ, որպէս զարթօնք, որպէս ուխտի մեծ հանգանակ,
Որպէս պատի՛ւ իմ հայութեան, որպէս՝ մասունք իմ փրկութեան։
ՊԱՊԵՐՈՒՍ ՊԱՏԿԱՆՈՂ…
Ու կը հոսի՜ն…
Դեռ կը հոսին իմ այտերէս յուշերը հին,
Որ հաւատքի հետ մոխրացան
Դար մը առաջ՝ մէջ Տէրզօրի,
Եւ հիմա զանգերը կոչնակ՝
Մեղեդիներն պատարագի՝
Կը ղօղանջեն կայլակներու
Գլգըլումով արտասուքիս։
Պապերուս պատկանող՝
Երազներս են որ կը հոսին,
Երազներըս մէկ ու կէ՛ս միլիոն,
Քսան եւ չորս սեւ Ապրիլի,
Զոր կրեցին անունը վեհ՝
Հարիւրամեայ Մեծ Եղեռնի,
Որ մինչ այսօր կը կակազեն
Շուրթերն անարգ խուլ աշխարհի։
Ու կը հոսի՜ն,
Եւ կը խօսին հեկեկանքով՝ լոյս երկնքին,
Որ ինքզինքը խեղդած է լուռ
Կոտորածի սուրբ արիւնով,
Յանուն անվերջ՝ անմարդկային դաւ տենչանքին։
Ու կը հոսի՜ն, եւ դեռ կ՛երգէ իմ ականջիս,
Արձագանգը մեր հի՜ն ու նոր ողբ ու լացին։
Իսկ ե՞ս,
Ես կը հագնիմ իմ պապերուս
Ցաւերը մեծ՝ ամչնալով,
Քանզի չունիմ ո՛չ վէրք մարմնիս,
Ոչ ալ սուր մը խոցուած՝ սրտիս,
Բայց դեռ կ՛ապրիմ իմ խելագար
Ու քարուքանդ կեանքըս անկախ,
Եւ կը յիշե՜մ…
Ու կը հոսի՜մ կայլակիս հետ,
Մասիս սարէս՝ մինչեւ Արցախ…
ՈՐ ԶԻՍ ՅԻՇԵՍ…
Իրաւ կ՛ըսեմ, օրը կու գայ, զիս պի՛տ յիշե՜ս …
Երբ մտածես կեանքի մասին,
Ու հարց տաս քեզ, թէ դուն ո՞վ ես,
Ծանօթանաս «ինչու» բառին,
Եւ մտքովըդ դուն անցընես
Վախը հոգւոյդ՝ գերի դարձած,
Սրտիդ խորը արմատացած,
Ու կրկնըւող պահերուդ սեւ՝
Յայնժամ է որ զիս պի՛տ յիշես։
Պի՛տ յիշես այս տաղը գրչիս,
Որ բիւր ամպրոպներու մէջէն
Դուրս է պրծած՝ յղանալով
Ոսկէ օրէնքը ցանկալի…
Մարդու մտքէն ծնունդ առած,
Տարօրինակ՝ բայց սխրալի։
Իրաւ կ՛ըսեմ, օրը կու գայ, զիս պիտ՛ յիշե՜ս …
Երբ մտքովըդ անցնի յանկարծ
Իմաստալից կեանքն անիմաստ,
Երբ նկատես սիրտըդ անլոյս՝
Վերջին յոյսէն իսկ վտարուած,
Եւ անորոշ, յոգնած պահուդ,
Անդորր աչքերըդ քեզ լքած՝
Յայնժամ է որ զիս պիտ՛ յիշես։
Այս ամէնը կը գրեմ քեզ
Որ իմանաս, թէ ամէն անձ՝
Ըլլայ աղքատ, մելամաղձոտ,
Հպարտ հարուստ՝ մահէն երկչոտ,
Նոյն դառնալի խոկերն ապրած։
Բայց հոգւոյդ պէս մեղկ հոգիներ,
Քեզմէ շատ վատ, թշուառ սրտեր,
Այժըմ լաւ են, քա՛ջ, անվեհեր,
Գտած՝ սիրոյ ճամբան անմեռ,
Կեանքի ճամբան, Տիրոջ ճամբան,
Որուն վրայ տաղս եմ երգեր
Ես անձնապէս, յիշելով քեզ՝
Որ դուն օր մը զիս պիտ՛ յիշես։
Թերեւըս դուն ինձմէ առաջ
Կը վայելես Դրախտի սէր,
Քանզի ես դեռ ունիմ շալկած
Սրտիս վրայ փոխ վրէժներ,
Եթէ զիս հո՛ն յիշես յանկարծ,
Յստակ պատմէ Արարչին մեր,
Կեանքըս՝ կարմիր տաղով իր թաց,
Անունըս իմ՝ Մե՛ծըն Եղեռն,
Յոյսով որ Ան զիս չէ մոռցած,
Եւ Իր ոսկէ սո՜ւրբ արցունքով՝
Որպէս օրհնանք՝ զիս դեռ յիշէ…
ԲԱ՛Ց ՔՈ ԴՌՆԵՐԸ
Ահաւասիկ, Տէ՜ր, հիւծած իմ հոգին
Թախանձում է քեզ դեռ հեկեկալով,
Սրտիս մեղմահոս սուգ արցունքների
Հետն հայրենաբաղձ
Բա՛ց քո դռները, հրաշագործ Աստուած,
Որ ցաւակցես մարմնեղէնից անշունչ՝
Աղբիւրներին քո կենդանութեան…
Բարձրանո՜ւմ են վեր մատաղները քո,
Սրտերն ծնկաչոք, յոյսերից՝ յանգած,
Հրեշտակներիդ հետը սրբաբան։
Բա՛ց քո դռները, որ լսես թէ ոնց
Աղերսանքները սրտերին խոնարհ,
Ու շուրթ չհասնող աղօթքներն համուռ,
Բոյրովըդ օծուած, մէջ կոկորդների,
Մորթըւո՛ւմ են դեռ «ալլահ աքպար»ով,
«այսիս»ի սուրի արեանը լեզուով։
Բա՛ց քո դռները, որ ղրկես նաեւ
Սերովբէները քո վաղնջական,
Քանզի երկնքի պատնէշը հաստ է,
Եւ չեն հասնում քեզ աղօթքներն համայն։
Ճիշդն ասած՝ սրտերն յոգնել են արդէն,
Յոգնել են արդէն քեզ աղօթելուց,
Նաեւ ամաչում…
Բայց նրա՜նք ովքեր, ովքե՜ր են նրանք,
Եթէ ոչ աստղեր քո շունչ աստղերից,
Մէթէ ապերախտ ծանըր բողոքնե՞ր
Քո էակներից։
Իսկ Դու՝ եթէ միշտ լաւերն ես ընտրում,
Լաւ աղօթքները դրախտ են հասնում՝
Ինչո՞ւ խեղճ սրտեր մարմնի հետ օրօ՜ր
Ազատելու տեղ՝ մահուան ենթարկւում։
Շփոթում եմ, Տէ՛ր, ո՞ր մէկըն է լաւ,
Մարդօգուտ բարի՞ն թէ մարդասպանը վատ,
Թէ ցանկանում ես շնորհք աշխարհում՝
Ինչո՞ւ է ընդմիշտ չարը նըւաճում։
Բա՛ց քո դռները, կատարեալ Աստուած,
Որ դարձեալ տեսնես մի նոր կոտորած,
Որ տեսնես թէ ոնց շարունակւում ահեղ
Դարաւոր ջարդը դեռ անպատասխան։
Բա՛ց քո դռները եւ տե՛ս, թէ ինչպէ՜ս
Մայր մը՝ դեռ ճահել, ծածկում իր մանկան
Դէմքը փոշիից, կիզիչ արեւից,
Ցնորած մտքով՝ սրտանց նախընտրում,
Նախընտրում յանկարծ որ էլ չշնչի՜,
Որ չյանձնի զինք վայրենի սուրին։
Գուցէ աշխարհը սպասում է քեզ,
Կամ գուցէ դու էլ չես ընդունել մեզ,
Կամ ընդունել ես որպէս թէ մի սուրբ
Նահատակ ցեղի անմահ հերոսներ,
Միթէ մենք քո սուրբ ա՞զգն ենք ընտրուած,
Նման սուրբ խաչին քո թեւատարած,
Որպէս օրհնըւած փառաբանութիւն,
Որպէս մի անմահ խաչեալ պետութիւն։
Բա՛ց քո դռները որ տեսնես թէ ոնց
Ռմբակոծեցին նաեւ դեռ անզօր
Հայ եկեղեցին նահատակների,
Թող որ աճիւններն հրեղէն լեզուով
Այժըմ անիծեն մարդկութեան եսին,
Քանզի չեն տեսնում մեծութիւնը քո
Արդար բարութեան, կամքով սիրալիր։
Ա՜խ, ա՜խ…
Որքան է լարուած իմ հոգին անկախ…
Էլ բա՛ց դռներըդ, ո՜վ Տէր, խա՛չ Աստուած,
Եւ ամուր պահի շուրթերը իմ ոխ,
Որ միայն խօսի սիրտըս հրաբորբ,
Քանզի սգաւոր իմ միտքը պղտոր՝
Անկարող է քեզ լիովին սերտել…
Թէկուզ քեզ հասնեն աղօթքներս յոգնած,
Որպէս թէ աղօթք եւ ոչ բողոքներ,
Եւ հո՜ն, միայն հո՛ն Քո սէրը հայցեն։
Բա՛ց քո դռները, ու լոյսըդ անանց
Դի՛ր այս աշխարհի մեղաւոր սրտին,
Դու պայծառատես, կենարա՛ր Աստուած,
Կեա՛նք տուր լացողին։
ԿՈՄԻՏԱՍ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻՆ
Երաժշտագէտ աշխարհի, մեսրոպաշունչ վարդապետ,
Դաշներգը քա՜ղցր կ՛ապրի քու հանճարեղ, մեծ վարպետ,
Հայ ոգին կը խոյանայ հետը մեղեդիներուդ,
Ինչպէս նաեւ բողոքը, թաղուած՝ խաւարի մէջ մուգ…
Քու գերազօր որբ սրտի մեծութեամբ անչափելի՝
Եկեղեցին ընկալեց շարականներ խնկելի,
Ուր՝ պատարագն առ Աստուած կը ղօղանջէ հոգեթով,
Ուր՝ հին հոգւոյն կը տրուի անմահական կեանք մը նոր։
Կոմիտասեան տաղերուդ ուժերով զգացական,
Հոգիները հայկազուն ազգովին փրկըւեցան,
Հաւատաւորը՝ դարձաւ հաւատացեալ քու երգով,
Ուղեւորներն աշխարհի՝ լոյսի ընծաներ հերթով…
Այդպէս եւ ե՛ս, վարդապետ, քու երգերով սրբազան՝
Տիրոջ սիրոյ խորանին հաստեցի սիրտըս հայկեան։
ԿԸ ՀԱՍՆԻ ՊԱՀԸ
Կը հասնի պահը, պահը մեր հսկայ,
Թող արիւնիդ մէջ վախը սրսըփայ,
Դար մը արցունքներ աչքերէն ժայթքած,
Ծանըր ուսերուն վրէժնե՛ր շալկած,
Ու խաչը սրտին աներկիւղ, կայտառ՝
Կու գայ ետեւէդ պահը մեր հսկայ։
Երբ պահը հասնի՝ ապշած պիտ դիտես
Թէ ինչպէս ազգ մը, կամքով փառահեղ,
Եւ ափ մը հողով՝ աշխա՛րհ նըւաճեց,
Իսկ խուռն փաստովը, դատով անվեհեր՝
Այդ նոյն աշխարհին սուտըդ հաւաստեց,
Եւ երբ յանձնըւիս՝ ապշած պիտ դիտես։
Պիտ հասնի պահը, ու սիրտըդ ապշոպ,
Պիտ զգայ խռովք, տրոփին մէջ՝ ողբ,
Եւ շունչի կարօտ միտքըդ՝ մեծ փութով
Պիտ փորձէ փախչիլ աստուծմէն իր խորթ,
Ու սուրբ կանթեղին հայկեան մեր կորով՝
Պիտ աղերսէ միշտ քու սիրտըդ ապշոպ։
Թող հասնի պահը, հայո՛ց պատմութիւն,
Որ թուրքը վհատ, սիրտը քար, սոսկուն,
Յաւիտեան կոչուի «Դժո՛խք նենգութիւն»,
Թող վախով նայի մեր բորբ աչքերուն,
Ու երկնքի չորս կապոյտ էջերուն՝
Թող կարդայ աշխարհ «Հայո՛ց Պատմութիւն»։