«Հայաստան Նոր Գործընկերներ Կը Փնտռէ, Քանի Որ Մոսկուան Ձախողեցաւ Իրագործել Դաշնակցային Պարտաւորութիւնները»

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆԻ ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ՝ WSJ-Ի ՀԵՏ

The Wall Street Journal-ին տուած հարցազրոյցին ընթացքին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան անդրադարձաւ Հայաստանի վերաբերող տարբեր նիւթերու, յատկապէս՝ Ռուսիոյ հետ յարաբերութիւններուն, որոնց գծով քննադատութիւններ հնչեցուց եւ դիտել տուաւ, որ Հայաստան նոր գործընկերներ կը փնտռէ, քանի որ Մոսկուան ձախողեցաւ իրագործել իր դաշնակցային պարտաւորութիւնները, յատկապէս Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ Ատրպէյճանի վերահսկողութեան հաստատման ժամանակ:

Ստորեւ՝ հարցազրոյցին ամբողջութիւնը.

ԵԱՐՈՍԼԱՒ ԹՐՈՖԻՄՈՎ.- Կը սկսեմ ամենաբարդ հարցերից: Վերջերս Լեռնային Ղարաբաղում մենք յախուռն իրադարձութիւնների ականատես եղանք: Մտավախութիւն ունէ՞ք, որ լայնամասշտաբ պատերազմը կարող է տարածուել ինքնիշխան Հայաստանի տարածք, եւ ըստ ձեզ, Հայաստանի դաշնակիցներն ու գործընկերներն ի՞նչ պէտք է անեն դա կանխելու համար:

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Ես, այնուամենայնիւ, կը կիսէի Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած էթնիկ (ցեղային) զտումները եւ աւելի քան 100 հազար նոր փախստականների հարցը եւ Լեռնային Ղարաբաղի դէմ տեղի ունեցած ռազմական գործողութիւնները Հայաստանի նկատմամբ Ադրբեջանի հնարաւոր ագրեսիայի (յարձակման) վերաբերեալ հարցից: Ի  հարկէ, ես չեմ ասի, թէ այդ հարցերի միջեւ փոխկապակցուածութիւններ չկան, բայց, այնուամենայնիւ, դրանք առանձին հարցեր են:

Ի հարկէ, մենք յոյս ունենք, որ առաջիկայում այն պայմանաւորուածութիւնները, որ ձեռք են բերուել 2022 թուականի Հոկտեմբերի 6ին Պրահայի քառակողմ հանդիպման ժամանակ, 2023 թուականի Մայիսի 14ին Պրիւսէլի եռակողմ հանդիպման ժամանակ եւ 2023 թուականի Յուլիսի 15ին Պրիւսէլի եռակողմ հանդիպման ժամանակ, կը ձեւակերպուեն, կը վերահաստատուեն եւ կը դառնան խաղաղութեան պայմանագրի հիմքը: Ուզում եմ յիշեցնել, որոնք են այդ պայմանաւորուածութիւնները, որոնք նաեւ արտայայտուած են Եւրոպական խորհրդի նախագահի յայտարարութեան եւ Պրահայի յայտարարութեան մէջ:

Առաջին սկզբունքը հետեւեալն է, որ Հայաստանը եւ Ադրբեջանը փոխադարձաբար ճանաչում են միմեանց տարածքային ամբողջականութիւնը: Այս դրոյթը տեղ է գտել Պրահայի հանդիպման ժամանակ եւ արդէն 2023 թուականի Մայիսի 14ին Պրիւսէլում եւս մի քայլ է արուել առաջ եւ արձանագրուել է, որ Ադրբեջանը ճանաչում է Հայաստանի 29,800 քառակուսի կմ տարածքային ամբողջականութիւնը, իսկ Հայաստանը ճանաչում է Ադրբեջանի 86,600 քառակուսի կմ տարածքային ամբողջականութիւնը:

Երկրորդ սկզբունքն այն է, որ էլի այդ յայտարարութիւններում տեղ է գտել, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ դելիմիտացիայի (սահմանազատման) գործընթացը պէտք է տեղի ունենայ 1991 թուականի Ալմա Աթայի հռչակագրի հիման վրայ: Իսկ ի՞նչն է դրա առանձնայատկութիւնը: Դրա առանձնայատկութիւնն այն է, որ ստորագրման պահին Խորհրդային Միութեան երկրներն արդէն փաստացի անկախ երկրներ էին դառնում կամ դարձել էին, եւ Ալմա Աթայի հռչակագրով նրանք արձանագրեցին, որ ճանաչում են գոյութիւն ունեցող խորհրդային ադմինիստրատիւ (վարչագիտական) սահմանները հանրապետութիւնների միջեւ որպէս պետական սահմաններ, ճանաչում են այդ սահմանների անխախտելիութիւնը եւ տարածքային ամբողջականութիւնը: Երբ ասում ենք, որ սահմանների դելիմիտացիան պէտք է տեղի ունենայ 1991 թուականի Ալմա Աթայի հռչակագրի հիման վրայ, նկատի է առնւում, որ այդ ժամանակներում գոյութիւն ունեցած պետական քարտէզները պէտք է վերցուեն, եւ դրանք, ըստ էութեան, պէտք է սահմանների դելիմիտացիայի վերահաստատման հիմք դառնան:

Եւ երրորդ սկզբունքը հետեւեալն է, որ տարածաշրջանի կոմունիկացիաների 

(հաղորդակցութեան) բացումը, այդ թւում՝ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ճանապարհների, երկաթուղիների բացումը միմեանց եւ միջազգային առեւտրի համար, պէտք է տեղի ունենայ սուվերենութեան (գերիշխանութեան), իրաւազօրութեան, հաւասարութեան եւ փոխադարձութեան սկզբունքների հիման վրայ: Ահա այս սկզբունքները գործնականում պայմանաւորուած են, եւ մնում է այդ պայմանաւորուած սկզբունքների հիման վրայ ստորագրել խաղաղութեան պայմանագիր ու գնալ առաջ:

Եւ, ի հարկէ, մենք առաջիկայում սպասում ենք, նախնական պայմանաւորուածութիւն կայ, որ Հոկտեմբերի վերջին Պրիւսէլում կ՛ունենանք եռակողմ հանդիպում: Յոյս ունեմ՝ այդ հանդիպման ընթացքում այս պայմանաւորուածութիւնները կը վերահաստատուեն, ինչը կնշանակի խաղաղութեան պայմանագրի համար անհրաժեշտ պայմանաւորուածութիւնների մօտ 70 տոկոսը ձեռք բերուած է: Եւ կը մնայ այդ սկզբունքները դնել խաղաղութեան պայմանագրի տեքստի մէջ:

ԵԱՐՈՍԼԱՒ ԹՐՈՖԻՄՈՎ.- Եւրոպական Խորհրդարանի ձեր խօսքում Դուք նշեցիք, որ հիասթափուած էք ձեր որոշ դաշնակիցների վարքագծից: Կարո՞ղ էք աւելի մանրամասնել, ըստ ձեզ, ՀԱՊԿի ձեր պաշտօնական դաշնակիցները, մասնաւորապէս Ռուսաստանը, ի՞նչ պէտք է աներ այլ կերպ, եւ ի՞նչ ակնկալիքներ ունէք ձեր արեւմտեան դաշնակիցներից:

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Մենք դրա մասին առաջին անգամ չէ որ խօսում ենք եւ խօսել ենք այն մասին, որ 2021 թուականի Մայիսին, 2022 թուականի Սեպտեմբերին Ադրբեջանն ագրեսիւ գործողութիւններ է իրականացրել Հայաստանի նկատմամբ եւ տարածքներ է օկուպացրել (գրաւել): Հաւաքական անվտանգութեան պայմանագրի մէջ եւ Հաւաքական անվտանգութեան պայմանագրի կազմակերպութեան կանոնադրութեան մէջ յստակ նշուած են այն գործողութիւնները, թէ ինչ պէտք է տեղի ունենայ, երբ անդամ երկրի նկատմամբ ագրեսիա է տեղի ունենում: Նկարագրուածը տեղի չի ունեցել եւ, բնականաբար, դա հիասթափեցնող է ե՛ւ Հայաստանի կառավարութեան, ե՛ւ հայ հանրութեան համար:

Նաեւ Ռուսաստանի հետ մենք անվտանգութեան ոլորտում երկկողմ պայմանագիր ունենք, եւ այդ պայմանագրում նկարագրուած գործողութիւնները նոյնպէս տեղի չեն ունեցել, ինչը նոյնպէս շատ լուրջ հարցեր է առաջացրել ե՛ւ կառավարութեան, ե՛ւ հանրութեան շրջանում:

Ինչ վերաբերում է այլ գործընկերների հետ յարաբերութիւններին, աւելի ճիշդ եւ անկեղծ կը լինեմ, եթէ ասեմ, որ ահա այս իրադրութիւնները, ըստ էութեան, մեզ բերել են մի որոշման, որ մենք պէտք է մեր անվտանգային ոլորտի մեր յարաբերութիւնները դիւերսիֆիկացնենք: Եւ մենք հիմա փորձում ենք դա անել:   

ԵԱՐՈՍԼԱՒ ԹՐՈՖԻՄՈՎ.- Բայց փաստացի հէնց այս պահին դեռեւս այդ պայմանագիրն ունէք Ռուսաստանի հետ, Հայաստանում կան ռուսական ռազմաբազաներ: Ձեր կարծիքով՝ Ռուսաստանի ռազմական ներկայութիւնը Հայաստանում առաւելութի՞ւն, թէ խոչընդոտող հանգամանք է:

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Գիտէք, գոնէ այս պահին ես արդէն ասացի, իմ նկարագրած դէպքերի շրջանակներում մենք առաւելութիւնները, ցաւօք, չենք տեսել:

ԵԱՐՈՍԼԱՒ ԹՐՈՖԻՄՈՎ.- Արդեօք սա նշանակում է, որ պլանաւորում (ծրագրում) էք Ռուսաստանից պահանջել հանել ռազմաբազաները Հայաստանից:

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Մենք նման հարց չենք քննարկում: Մենք հիմա աւելի շատ քննարկում ենք այլ հարցեր, փորձում ենք հասկանալ, թէ ի՞նչն է նման իրադրութեան պատճառը, եւ, ի հարկէ, նաեւ կարծում եմ՝ սա Հայաստանի եւ Ռուսաստանի, Հայաստանի եւ Հաւաքական անվտանգութեան պայմանագրի կազմակերպութեան միջեւ աշխատանքային քննարկումների օրակարգ կը լինի:

ԵԱՐՈՍԼԱՒ ԹՐՈՖԻՄՈՎ.- Բաւականին բարձրաստիճան պաշտօնեաներ, այդ թւում՝ նախկին նախագահ Մետվետեւը, իսկապէս վիրաւորական բառամթերք են օգտագործել ձեր հասցէին եւ յեղաշրջման կոչ են արել: Ինչպէ՞ս էք պատասխանել այս ամէնին, եւ ըստ ձեզ, Ռուսաստանում ձեր դէմ տարուող այս արշաւի պատճառները որո՞նք են:

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Գիտէք, ես դրան, եթէ չեմ սխալւում, հէնց որպէս այդպէս ուղիղ չեմ արձագանգել եւ չեմ էլ պատրաստւում հրապարակային արձագանքել, բացի նրանից ինչ-որ ասել եմ, որովհետեւ ես այդ թեմաներին անդրադարձէր ունեցել եմ: Բայց նաեւ ակնյայտ է, որ Ձեր նշած այդ փաստերն առնուազն հարցեր են առաջացնում, եւ այդ հարցերի պատասխանները պէտք է գտնել, որովհետեւ ես իմ վերջին ելոյթում ասացի, եթէ ճիշդ եմ յիշում, կայ եթէ նոյնիսկ չեմ ասել, նման մօտեցումը շատ կանոններ է խախտում, սկսած՝ միմեանց ներքին գործերին չխառնուելու եւ դիւանագիտական կոռեկտութեան (ճշգրտութեան) եւ, ի հարկէ, նաեւ անձնական հարթութեան խնդիր էլ է առաջացնում, որովհետեւ անհասկանալի է նման ձեւակերպումը, նման խօսակցութիւնը եւ նման դիրքաւորումն այն մարդկանց համար, ովքեր միմեանց հետ, այնուամենայնիւ, բաւականին երկար ժամանակ աշխատել են:

ԵԱՐՈՍԼԱՒ ԹՐՈՖԻՄՈՎ.- Երբ խօսում էք ձեր յարաբերութիւնների դիւերսիֆիկացման (բազմազանութեան) մասին, ի՞նչ նկատի ունէք դա ասելով, ի՞նչ կարող են անել այլ պետութիւնները: Այլ գործընկերների ռազմական ներկայութի՞ւն էք ակնկալում, ամերիկեան կամ ֆրանսիական ռազմաբազա՞, թէ՞ գուցէ Հնդկաստանի: Գործնականում, ինչպէ՞ս էք դա տեսնում:

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Ես ուզում եմ ասել, որ մենք ճիշդ չենք անում, երբ անվտանգութիւն ասելով՝ հասկանում ենք միայն բանակ, միայն զէնք, որովհետեւ, ցաւօք, շատ դէպքերում ենք մենք տեսնում, որ կան երկրներ, որոնք զէնքի խնդիր չունեն, բայց անվտանգութեան խնդիր ունեն: Եւ կան երկրներ, որ զէնքի խնդիր ունեն, բայց անվտանգութեան խնդիր չունեն: Ի հարկէ, դա կապուած է բազմաթիւ հանգամանքներից, միջավայրից եւ այլն:

Հիմա, անվտանգութեան ոլորտի մեր պատկերացումները, առաջին հերթին, հենւում են նրա վրայ, որ մենք պէտք է փորձենք մեր միջավայրը դարձնել անվտանգային առումով հնարաւորինս կառավարելի եւ կանխատեսելի: Եւ մենք էլ միջավայրի համար պէտք է լինենք կանխատեսելի: Այսինքն՝ սպառնալիքները, ընդհանրապէս, փոխադարձ են լինում, եւ երբեմն շատ դժուար է լինում գտնել մեկնարկի կէտը, որովհետեւ դա միշտ հաւի ու ձուի պատմութիւնն է: Ու երբեմն իմաստ էլ չի ունենում գտնել մեկնարկի կէտը, որովհետեւ դրանից որեւէ բան չի փոխւում: Եւ երբ մենք ասում ենք մեր անվտանգային յարաբերութիւնների կարգաւորում՝ անվտանգային յարաբերութիւնների կարգաւորում չենք հասկանում, որ պէտք է գնանք ուրիշ տեղերից զէնք բերենք եւ կրակենք մեր հարեւան պետութիւնների վրայ: Այդ նոյն անվտանգային ոլորտում մենք պէտք է յարաբերութիւններ ձեւաւորենք նաեւ մեր հարեւանների հետ, որպէսզի անվտանգային ճիշդ յարաբերութիւններ կառուցենք:

Տեսէք, այն, ինչ ես նոր խօսում էի՝ սահմանների դելիմիտացիա, տարածքային ամբողջականութեան փոխադարձաբար ճանաչում եւ այլն, կոմունիկացիաների բացման կանոններ, դրանք բոլորը անվտանգային քաղաքականութեան շատ կարեւոր մասեր են: Եւ, մանաւանդ, հիմա կարծում եմ՝ այսօրուայ աշխարհը ցոյց է տալիս, որ այդ մօտեցումն առնուազն հնացած է, որ կարելի է ունենալ շատ զէնք, կարելի է ունենալ շատ ուժեղ բանակ եւ արտադրել զէնք, ներմուծել եւ կրակել: Երկարաժամկէտում դա երբեք լաւ արդիւնքների չի բերի եւ կարճաժամկէտում միշտ չէ, որ լաւ արդիւնքների է բերում: Եւ հէնց դիւերսիֆիկացիա ասելով՝ մենք նաեւ արտաքին քաղաքականութեան համատեքստում անուանում ենք բալանսաւորուած եւ բալանսաւորման քաղաքականութիւն: Դրա մէջ նաեւ նկատի է առնւում մեր հարեւանութիւնը, մեր միջավայրը, մեր տարածաշրջանը:

Գիտէք, այն մօտեցումը, որ ինչ-որ տեղ մենք պէտք է դաշնակիցներ գտնենք, զէնք բերենք, որ կրակենք մեր հարեւանների վրայ, դա մեր մօտեցումը չէ: Իհարկէ, մենք մտավախութիւններ ունենք, որ մեր հարեւանները կը կրակեն մեզ վրայ: Նաեւ այդ մտավախութիւններն է պէտք կառավարել: Բայց միւս կողմից էլ, կարծում եմ՝ ցանկացած ժամանակակից երկիր պէտք է եւ իրաւունք ունի ունենալ ժամանակակից բանակ, իրաւունք ունի զարգացնել զինուած ուժերը, իրաւունք ունի իր անվտանգային կարիքները բաւարարել նաեւ այս կոմպոնենտով: Բայց իմ արձագանքի, պատասխանի իմաստն այն է, որ մեր պատկերացումն այն չէ, որ միայն բանակով է պէտք անվտանգութիւն ապահովել, նաեւ տարածաշրջանում խաղաղութեան գնալու…: Ես, իմիջիայլոց, հէնց Եւրոպական խորհրդարանի իմ ելոյթում ասացի, թէ ինչ նկատի ունենք մենք խաղաղութիւն ասելով:

Մենք խաղաղութիւն ասելով նկատի ունենք, որ տարածաշրջանի բոլոր երկրների սահմանները բաց են միմեանց համար նոյն սկզբունքներով, նկատի ունենք, որ այդ երկրները կապուած են տնտեսական կապերով, կապուած են քաղաքական երկխօսութեամբ եւ խօսակցութեամբ, կապուած են մշակութային կապերով: Տեսէք, այստեղ զէնքի մասին խօսք չկայ: Բայց սա անվտանգութեան ապահովման կարեւոր կոմպոնենտ (բաղադրիչ) է: Ինչո՞ւ, որովհետեւ սա է հնարաւորութիւն տալիս, որպէսզի դիմացինդ քեզ աւելի լաւ հասկանայ, եւ դու դիմացինին աւելի լաւ հասկանաս: Սա է հնարաւորութիւն տալիս, որ ձեւաւորուեն փոխադարձ կապուածութիւններ, եւ միւսի անվտանգութիւնը, դիմացինի անվտանգութիւնն ինչ-որ տեղ կարեւոր է դառնում նաեւ քեզ համար, եւ քո անվտանգութիւնը կարեւոր է դառնում նաեւ դիմացինի համար, որովհետեւ հակառակ դէպքում կարող են առաջանալ տնտեսական ռիսկեր, քաղաքական ռիսկեր եւ այլն եւ այսպէս շարունակ:   

ԵԱՐՈՍԼԱՒ ԹՐՈՖԻՄՈՎ.- Դուք խօսեցիք փոխկապակցուածութեան մասին, ինչը ենթադրաբար ներառում է նաեւ տրանզիտ (տարանցիկ) Ադրբեջանից դէպի Նախիջեւան: Առկայ համաձայնութիւններով նախատեսւում է, որպէսզի Ռուսաստանի Անվտանգութեան Դաշնային ծառայութիւնը կառավարի այդ երթեւեկութիւնը: Կարծում էք ԱԴԾն իսկապէ՞ս պէտք է այստեղ դերակատարում ունենայ, թէ՞ Հայաստանն ու Ադրբեջանն ինքնուրոյն, առանց Ռուսաստանի ներգրաւուածութեան կարող են այդ հարը լուծել:

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Նախ ես ուզում եմ մենք ընդգծենք, որ ընդհանուր առմամբ Ադրբեջանի եւ Նախիջեւանի կապի վերաբերեալ առանձին վերցրած օրակարգ գոյութիւն չունի: Նման օրակարգ գոյութիւն ունի տարածաշրջանային կոմունիկացիաների բացման համատեքստում, երբ պէտք է տարածաշրջանային բոլոր կոմունիկացիաները բացուեն: Սա երկրորդը: Երրորդը, որեւէ տեղ գրուած չէ, որ Ռուսաստանի Դաշնութեան որեւէ մարմին Հայաստանի Հանրապետութեան որեւէ տարածքի վրայ պէտք է ունենայ վերահսկողութիւն: Որեւէ տեղ գրուած չէ, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը համաձայն է կամ նախատեսուած է Հայաստանի Հանրապետութեան որեւէ սուվերեն իրաւունքի կրճատման կամ սահմանափակման: Որեւէ տեղ գրուած չէ, որ Հայաստանի Հանրապետութեան պետական ինստիտուտներին վերապահուող որեւէ գործառոյթ պէտք է պատուիրակուի որեւէ այլ մէկի: Որեւէ տեղ գրուած չէ եւ նախատեսուած չէ, նման բան չի եղել, որ Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքում ինչ-որ ուրիշ մէկը պէտք է ապահովի անվտանգութիւն: Այդպիսի բան գրած չի եղել:

Ընդհանուր առմամբ, Լեռնային Ղարաբաղում Ռուսաստանի Դաշնութեան խաղաղապահ զօրախմբի ձախողումից յետոյ շատ հարցեր են առաջանում, եւ այդ հարցերը լեգիտիմ են, որովհետեւ ձախողում ասելով ես նկատի ունեմ, որ փաստ է, որ Ռուսաստանի Դաշնութեան խաղաղապահ զօրախումբը չի կարողացել կամ չի ցանկացել ապահովել Լեռնային Ղարաբաղի հայութեան անվտանգութիւնը: Այստեղ շատ լուրջ հարցեր են առաջանում, բայց միւս կողմից՝ Հայաստանի Հանրապետութեան որեւէ սուվերեն իրաւունքի սահմանափակման մասին որեւէ տեղ երբեւէ խօսք չի գնացել եւ չի կարող գնալ:

Բայց միւս կողմից ուզում եմ ասել, որ ինչպէս արդէն Եւրոպական խորհրդարանի ամբիոնից ասացի, եւ ինչպէս մենք արդէն պայմանաւորուել ենք Պրիւսէլում տեղի ունեցած վերջին հանդիպման ժամանակ եւ որն արտայայտուած է Եւրոպական խորհրդի նախագահ Շարլ Միշէլի՝ Յուլիսի 15ի յայտարարութեան մէջ, տարածաշրջանային կոմունիկացիաների բացումը պէտք է տեղի ունենայ երկրների ինքնիշխանութեան, իրաւազօրութեան հիման վրայ:

Արդեօք դրա արդիւնքում Ադրբեջանի արեւմտեան շրջանները պէտք է Նախիջեւանի հետ տրանսպորտային կապ ունենան, այդ թւում՝ Հայաստանի տարածքով: Այո, իհարկէ: Արդեօք Հայաստանի Հանրապետութիւնն այդ նոյն ուղիները կարող է օգտագործել իր տարբեր հատուածների միջեւ, օրինակ, երկաթուղային կապ ապահովելու համար: Այո, իհարկէ: Արդեօք Ադրբեջանն այդ պարագայում կարող է օգտագործել Հայաստանի տրանսպորտային ուղիները միջազգային առեւտրի համար: Այո՛, ի հարկէ: Արդեօք Հայաստանը պիտի հնարաւորութիւն ունենայ օգտագործել Ադրբեջանի ճանապարհները միջազգային առեւտրի համար: Այո՛, ի հարկէ: Արդեօք միջազգային առեւտրի մասնակիցները պիտի հնարաւորութիւն ունենան Հայաստանի տարածքով իրենց առեւտուրն իրականացնել Թուրքիայի, Իրանի, Վրաստանի հետ՝ որպէս գլոբալ առեւտրի ճանապարհ: Այո, ի հարկէ: Եւ մենք այս առաջարկն անում ենք, մենք այս լուծմանը պատրաստ ենք եւ այդ առաջարկն անուանում ենք «խաղաղութեան խաչմրուկ» եւ հրաւիրում ենք մեր բոլոր գործընկերներին միասին իրականութիւն դարձնել այդ նախագիծը:

ԵԱՐՈՍԼԱՒ ԹՐՈՖԻՄՈՎ.- Դուք անընդհատ ասում էք, որ դուք եւ Հայաստանի ժողովուրդը հարցեր ունէք ռուսական զօրքերի, Ռուսաստանի պահուածքի վերաբերեալ: Ի՞նչ հարցերի մասին է խօսքը:

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Արդէն ասացի: Նախ՝ ձեր հարցին անդրադառնալով արդէն նշեցի Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղապահ զօրախմբի գործողութիւնների հետ կապուած, 2021 թուականի Մայիսին, 2022 թուականի Սեպտեմբերին Հաւաքական անվտանգութեան պայմանագրի կազմակերպութեան գործողութիւնների կամ աւելի ճիշտ անգործութեան վերաբերեալ: Նոյն հարցը վերաբերւում է Ռուսաստանի եւ Հայաստանի անվտանգային ոլորտի երկկողմ պայմանագրերին: Բայց ուզում եմ նաեւ Ձեր ուշադրութիւնը հրաւիրել մի նրբութեան վրայ, որ մենք այս հարցերի շուրջ խօսակցութիւն, երկխօսութիւն սկսել ենք: Այսինքն՝ այնպէս չէ, որ այդ խօսակցութիւնը տեղի չի ունենում: Այսօր էլ է տեղի ունենում այդ խօսակցութիւնը, ես էլ եմ առիթ ունեցել այդ թեմայով խօսելու, մեր տարբեր գործընկերներ խօսում են, եւ այդ խօսակցութիւնը կը շարունակուի, որովհետեւ այստեղ իսկապէս շատ կարեւոր է, որ մենք Ռուսաստանին եւ Ռուսաստանը մեզ աւելի լաւ եւ աւելի ճիշտ հասկանայ:

ԵԱՐՈՍԼԱՒ ԹՐՈՖԻՄՈՎ.- Դուք նշեցիք ՀԱՊԿի՝ իր ֆունկցիաների (պաշտօններու) թերակատարման փաստը: Ինչո՞ւ է Հայաստանը շարունակում մնալ այդ կազմակերպութեան անդամ:

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Հէնց նոյն պատճառով մենք հարցերի քննարկման փուլում ենք, որովհետեւ չենք ուզում որեւէ հարցում սխալ հասկացած լինենք Հաւաքական անվտանգութեան պայմանագրի կազմակերպութեանը եւ չենք ուզում Հաւաքական անվտանգութեան պայմանագրի կազմակերպութիւնը որեւէ հարցում սխալ հասկացած լինի մեզ: Դրա համար պէտք է հետեւողական աշխատանք տանենք մինչեւ կը հասունանայ որեւէ եզրակացութիւն անելու պահը:

ԵԱՐՈՍԼԱՒ ԹՐՈՖԻՄՈՎ.- Միջազգային իրավիճակն ակնյայտօրէն փոփոխուել է վերջին երեք տարիներին: Ուկրաինայի պատերազմում Ռուսաստանը եւ ԱՄՆ իր դաշնակիցների հետ միասին հակառակ բեւեռներում են: Ըստ ձեզ, Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա ի՞նչ ազդեցութիւն է ունեցել Հայաստանի անվտանգային միջավայրի վրայ:

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Իմ համոզմունքն այն է, որ տեղի ունեցող բոլոր իրադարձութիւնները փոխկապակցուած են ներքին կապերով, այդ թւում՝ 2020 թուականի 44օրեայ պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղում: Իհարկէ, այդ ազդեցութիւնները շատ ուղիղ եւ հիմա՝ ժամանակակից աշխարհում, զգացւում են, տեսանելի են եւ զգալի են նոյնիսկ հազարաւոր կիլոմետրերով հեռու, բայց այն իրադարձութիւնները, որոնք Դուք նշում էք՝ տեղի են ունենում մեր տարածաշրջանում, մեր տրանսպորտային ուղիների մերձակայքում, կամ մեր տրանսպորտային ուղիների վրայ:

Բայց նաեւ իրադարձութիւնների մեր արձագանքն այն է, որ մեր տարածաշրջանին անհրաժեշտ է խաղաղութիւն, եւ մենք կարեւոր ենք համարում այդ քաղաքականութեան հետեւողական վարումը, որովհետեւ տեսէք՝ շատ կարեւոր մի նրբութիւն, որը ես՝ նորից Եւրոպական խորհրդարանում ունեցած ելոյթում, արձանագրեցի, որովհետեւ երբեմն դա կարող է եւ չնկատուել, կամ չարձանագրուել, կամ չֆիքսուել: Երբ ասում ենք՝ մենք խաղաղութեան օրակարգ ունենք, Հայաստանի Հանրապետութիւնը, Հայաստանի Հանրապետութիւնը կարող է խաղաղ լինել, եթէ խաղաղ է մեր տարածաշրջանը, չի կարող այնպիսի իրավիճակ լինել, որ մեր տարածաշրջանը խաղաղ չէ, բայց Հայաստանի Հանրապետութիւնը խաղաղ է: Եւ դրա համար խաղաղութեան մեր պատկերացումները որեւէ կերպ չենք հակադրում եւ չենք տարանջատում խաղաղութեան տարածաշրջանային շահերին: Եւ սա շատ կարեւոր ձեւակերպում է, շատ կարեւոր առանձնայատկութիւն է, որը ես կ՛ուզենայի ընդգծել:

ԵԱՐՈՍԼԱՒ ԹՐՈՖԻՄՈՎ.- Մենք սկզբում անդրադարձանք Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ողբերգական իրադարձութիւններին: Ըստ ձեզ, ի՞նչ ապագայ է սպասում այն 100 հազար անձանց, ովքեր ստիպուած էին լքել տարածաշրջանը:

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Կայ կարճաժամկէտ ապագայ, կայ միջնաժամկէտ ապագայ, կայ երկարաժամկէտ ապագայ: Կարճաժամկէտում՝ մեր խնդիրը փախստական դարձած մեր հայրենակիցների ամենահրատապ կարիքները հոգալն է: Միջնաժամկէտում նոյնպէս, որպէսզի նրանք ապրելու արժանապատիւ հնարաւորութիւններ ունենան: Մեր մօտեցումն այն է, որ եթէ նրանք Լեռնային Ղարաբաղ վերադառնալու հնարաւորութիւն կամ ցանկութիւն չունենան, մենք ամէն ինչ պէտք է անենք, որ նրանք մնան, ապրեն, ստեղծագործեն Հայաստանի Հանրապետութիւնում:

Ի հարկէ ինչպիսի՞ն է լինելու այդ ապագան՝ մեծապէս կախուած է նրանից, թէ ի՞նչ առաջարկութիւն կ՛անի նրանց, կամ ի՞նչ դիրքորոշմամբ հանդէս կը գայ, կամ ի՞նչ պայմաններ կը ստեղծի Ադրբեջանը: Եւ այս առումով միջազգային հանրութիւնն ի՞նքը կքաջալերի եւ ինչի՞ն կաջակցի: Բայց նաեւ, հաշուի առնելով հէնց էթնիկ զտումների, մարդկանց սովի մատնելու, ըստ էութեան, բռնի տեղահանելու հանգամանքը, շատ մեծ ջանքեր է պէտք գործադրել, որպէսզի Լեռնային Ղարաբաղի հայերն այնտեղ վերադառնալու ցանկութիւն ունենան՝ այն պարագայում, եթէ դրա հնարաւորութիւնն իրատեսականօրէն գոյութիւն կ’ունենայ: Այսինքն, սրանք այս նոյն թեմայի մէջ, բայց հարցեր կան, որոնք կարող են նոյնիսկ մէկ տասնեակի հասնել: Առաջինը՝ ինչքանո՞վ է իրատեսօրէն այդ հնարաւորութիւնը գոյութիւն կ’ունենայ, եւ իրատեսօրէն գոյութիւն ունենալու դէպքում ինչքանո՞վ մարդիկ կը վստահեն այդ հնարաւորութեանը: Սրանք շատ լուրջ եւ խորը հարցեր են:

ԵԱՐՈՍԼԱՒ ԹՐՈՖԻՄՈՎ.- Եթէ անդրադարձ կատարենք հայ ժողովրդի եւ Ռուսաստանի միջեւ յարաբերութիւններին դարերի ընթացքում, չէի ցանկանայ ասել այս բաժանումը, բայց գուցէ շատերի համար դաւաճանուած լինելու զգացողութիւնը, այս լարուածութիւնը որքանո՞վ է պատմական:

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Գիտէք, եթէ դուք պատմական կոնտեքստն (պարունակ) էք ընդգծում, ես այդ պատմական կոնտեքստում ոչ այնքան կ’ընդգծէի Հայաստանի, հայ ժողովրդի եւ Ռուսաստանի յարաբերութիւնները, որքան կ՛ընդգծէի Հայաստանի եւ Թուրքիայի կամ Հայաստանի եւ տարածաշրջանի թրքախօս ժողովուրդների յարաբերութիւնը, աւելի ճիշդ՝ Հայաստանի յարաբերութիւնը Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի հետ: Այստեղ են բոլոր հարցերը եւ այստեղ են բոլոր հարցերի պատասխանները: Եւ ես հէնց այդ տրամաբանութիւնն եմ դնում, որ մենք պիտի աշխատենք՝ առաջին հերթին մեր տարածաշրջանում մեր յարաբերութիւնները բարելաւենք: Ում հետ ունենք լաւ յարաբերութիւններ, այդ յարաբերութիւններն աւելի լաւը դարձնել: Խօսքը Վրաստանի եւ Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան մասին է: Ում հետ յարաբերութիւնները լարուած են կամ չկան յարաբերութիւններ, այդ յարաբերութիւնները ստեղծենք եւ փորձենք քայլ-քայլ գնալ առաջ:

Շատ կարեւոր մի հանգամանք է եւ ես, անկեղծ ասած, այդ հարցի պատասխանը չունեմ եւ աշխատում եմ իմ չափով եւ իմ մասով այդ հարցի պատասխանը՝ Հայաստանի վերաբերելի կամ Հայաստանի անելիքի մասով, գտնել: Շատ կարեւոր է, թէ մենք ինչքանո՞վ կը կարողանանք ձեւակերպել տարածաշրջանային շահեր, որովհետեւ, երբ չունենք ձեւակերպուած տարածաշրջանային շահեր, ընդ որում, այս համատեքստում տարածաշրջանային շահեր ասածը կարող ենք հասկանալ մի քիչ աւելի նեղ եւ մի քիչ աւելի լայն՝ Հարաւային Կովկասի եւ աւելի լայն համատեքստում:

Շատ բան կախուած է նրանից, թէ ինչքանով կը կարողանանք ձեւակերպել տարածաշրջանային շահեր, որովհետեւ երբ չկան ձեւակերպուած տարածաշրջանային շահեր, ինքնիշխան երկրների շահերի միջեւ սկսում են լարումներ առաջանալ, որոնք չկառավարելու դէպքում դառնում են սրացումներ, էսկալացիաներ, պատերազմներ: Բայց հէնց այդ լարումները կառավարելու ճիշդ եւ գրագէտ ձեւը տարածաշրջանային շահերի մասին պատկերացումներ ունենալն է, որովհետեւ գիտէք՝ մենք չենք կարող այնպէս անել, որ տարածաշրջանի բոլոր երկրները եւ ժողովուրդները լինեն նոյնական՝ նոյնական մտածողութեամբ, նոյնական պատկերացումներով, ընկալումներով եւ այդպէս շարունակ, եւ պէտք էլ չէ դա անել: Պէտք չէ դա անել, որովհետեւ այն, ինչ դառնում է հակասութիւնների պատճառ, երբեմն կարող է փոխլրացման պատճառ դառնալ, էլ չեմ ասում, որ այդ մշակոյթները, պատմութիւնները, աւանդոյթները կարող են մէկը մէկին լրացնել:

Բայց պէտք է գտնել այդ բանաձեւը, ինչպէս դրանք ձեւակերպել եւ դասաւորել, որ դրանք ոչ թէ բախուեն, այլ մէկը մէկին լրացնեն, մէկը մէկին ընդգծեն, ուժեղացնեն՝ գուցէ:

Այսինքն՝ մենք ոչ թէ խնդիրը դրել ենք՝ չենք կարողանում լուծել, մենք նորմալ խնդիրն էլ չենք դրել, այսինքն՝ դեռ վերնագիրը չունենք: Հիմա կարծում եմ, որ մենք այդ վերնագիրը պէտք է ունենանք եւ փորձենք այդ վերնագրի ներքոյ ստեղծել բովանդակութիւն: Ինչպիսի՞ն կը լինի եւ պէտք է լինի այդ բովանդակութիւնը, ես չեմ կարող ասել, որովհետեւ դա կարող է լինել միայն համագործակցութեան եւ ինչ-որ տեղ՝ համատեղ աշխատանքի արդիւնք: Ես չեմ կարող պարծենալ, որ մենք տարածաշրջանում այդ աշխատանքը բաւարար չափով անում ենք, բայց կարծում եմ, որ եթէ մնանք այն պայմանաւորուածութիւնների շրջանակում, որոնք արդէն յայտնի են եւ որոնց մասին ասացի, նման բան ունենալու հնարաւորութիւնները կը մեծանան: