
«Մէկ տարի` առանց Արցախի. Վիճակագրութիւն եւ ռազմավարական հեռանկար» խորագիրով խորհրդաժողովին ընթացքին, Արցախի նախագահի նախկին խորհրդական, «Genesis Armenia» վերլուծաբանական կեդրոնի փորձագէտ, պատմաբան Արմէն Սարգսեան ներկայացուց Արցախի կորուստները՝ թիւերով եւ յստակ տուեալներով։
«Մենք պէտք է ամբողջովին եւ մանրամասն իմանանք Արցախում ունեցած մեր կորուստները, որ երբ վերադառնանք Արցախ, կարողանանք համեմատել ազերիների ոճրագործութիւնները եւ կոնկրետ (յստակ) թուերով ներկայացնել», ըսաւ ան։
Ըստ Սարգսեանի՝ Արցախի կառավարութեան հաշուարկներով, Արցախի մէջ մնացած են 100 միլիառ տոլարի գոյքեր, բայց դժուար է գնահատել, որովհետեւ բնակարաններուն 30 տոկոսը 18րդ դարուն կառուցուած է:
«Լեռնային Ղարաբաղում մնացել են 12 քաղաք, 241 գիւղ, 11,450 բնակարան, 13,550 տուն, 60 ֆաբրիկա (գործարան), 15 ձեռնարկութիւն, 385 եկեղեցի, 400 միջնադարեան գերեզմանատուն, 25 թանգարան, 37 հէկ (ջրելեկտրակայան), 48 հանք, 4 ջրամբար, աւելի քան 5000 մշակութային յուշարձան, 232 դպրոց, 4 համալսարան, 7 քոլեջ, 5 մարզադաշտ, 11 մարզադպրոց եւ նոյնքան էլ հիւանդանոց: Այնտեղ մնացել են 58 հազար մանր եղջերաւոր անասուն, աւելի քան 45 հազար խոշոր եղջերաւոր անասուն, 174 հազար թռչուն, 21 հազար խոզ, աւելի քան 2000 միաւոր գիւղտնտտեխնիկա (գիւղատնտեսական ճարտարարուեստի գոյքեր), 445 կիլոմետր ասֆալտապատ (կուպրապատուած) ճանապարհ եւ աւելի քան 35 հազար փոխադրամիջոց», յայտնեց Սարգսեան:
Ան դիտել տուաւ, որ Արցախի բնակչութեան թիւը մինչեւ 2020ի պատերազմը եղած է 147 հազար։

Ժողովին ընթացքին խօսք առաւ նաեւ «Genesis Armenia» կեդրոն/ հիմնարկի տնօրէն, դոցենտ Աբրահամ Գասպարեան, որ ըսաւ հետեւեալը. «Այս ռազմավարութիւնը հեռու է սիրողական եւ կենցաղային մօտեցումներից, յենւում է միջազգային իրաւունքի եւ պրակտիկայի (կիրառութեան) անաչառ եւ ռացիոնալ (բանական) ուսումնասիրութեան, թեմային վերաբերուող հետազօտութիւնների եւ մասնագիտական մօտեցումների վրայ»։
Գասպարեան նշեց, որ նաեւ կը կատարուի գոյքագրման գործընթաց մը, որ մասնագիտական հանրութեան կարելիութիւն պիտի տայ հասնիլ Արցախի հայաթափման միջազգային դատապարտման:
«Չենք խօսում հատուցման հնարաւորութեան մասին, որովհետեւ ի սկզբանէ չենք փակում վերադարձի հնարաւորութեան դուռը` անկախ փաստից` ովքեր եւ գաղափարախօսական ի՞նչ երանգաւորում ունեցող ուժեր կը յայտնուեն Հայաստանի իշխանութեան ղեկին», ըսաւ Գասպարեան։
Ան շեշտեց, որ արցախցիին վերադարձի հարցը միջազգային իրաւունքի հարց է: «Հաւատում ենք, որ առաջիկայ տարիներին, գործող վարչախմբի իշխանազրկումից յետոյ, հայկական պետութեան արտաքին քաղաքական կուրսն (ուղղութիւնը) էականօրէն փոխուելու է, օրակարգի առաջնահերթութիւնների եռեակում էլ լինելու է` Արցախի հարցի արդար կարգաւորումն ու արցախցիների վերադարձի իրաւունքի իրացումը», յայտնեց Գասպարեան։
Ան հաստատեց, որ «արցախցիների տունդարձի հարցն այսօր դուրս է ՀՀ իշխանութեան արտաքին քաղաքական եւ միջազգային հումանիտար (մարդասիրական) իրաւունքի օրակարգից»։
Գասպարեան նաեւ ներկայացուց Արցախ վերադարձի ճամբու քարտէսը՝ շեշտելով, որ «կարեւոր են Արցախի ու արցախցու վերադարձի հարցը հռչակել ազգային հաւաքական ինքնութեան բաղադրիչ, բացառել անհատական վերադարձի հնարաւորութիւնը: Պէտք է խուսափել ծայրայեղական մօտեցումներից, կարեւոր է գոյքագրել Արցախի նիւթական եւ ոչ -իւթական մշակութային նշանակութիւն ունեցող կառոյցները եւ այլն»: