Ստորեւ կը հրատարակենք Հ.Յ.Դ. խորհրդարանական խմբակցութեան Քարտուղար Արտաշէս Շահբազեանի հետ երեւանեան «Փակագիծ» թերթի թղթակից ԼԻԱ ԽՈՉՈՅԵԱՆԻ ունեցած հարցազրոյցը:
Լ.Խ.- Պարոն Շահբազեան, անցեալ շաբաթը նշանաւորուեց երկու ներքաղաքական իրադարձութեամբ. նախ, Ազգային ժողովն ընդունեց կառավարութեան ծրագիրը ու, թէեւ դուք իշխանութեան մաս էք կազմում, մի՞թէ չկայ այդ ծրագրում առարկութիւն առաջացնող դրոյթ:
Ա.Շ.- Ոչ թէ ինչ-որ բան կայ, որը տեսնելով, մենք դէմ ենք: Ուղղակի պէտք է ասեմ, որ այս ծրագիրը բխում էր դեռ Մայիս ամսին ընդունուած կառավարութեան գործունէութեան հնգամեայ ծրագրից, այսինքն՝ արդէն իսկ այն ծրագրում մեր մի շարք առաջարկութիւններ ընդունուել էին՝ սոցիալական, ժողովրդագրութեան, տնտեսութեան զարգացման խնդիրների վերաբերեալ եւ այլն: Այս ծրագիրը բխում է նրանից, եւ թէեւ մեր կողմից կրկին եղել են մի շարք առաջարկութիւններ, որոնք եւ չեն ընդունուել, բայց, ընդհանուր առմամբ, ծրագիրն ընդունելի էր, այն վատը չէ հեռանկարի զարգացման առումով: Սակայն կարծում ենք, որ ամէն անգամ, երբ մենք կառավարութեան ինչ-որ ծրագիր կը հաստատենք, պէտք է աւելի շատ շեշտադրուեն տնտեսութեան, արդիւնաբերութեան, գիւղատնտեսութեան զարգացման խնդիրները, այս բոլորը լաւ ծրագրեր են, սակայն մեզ մօտ աւելի շատ շեշտւում է զբօսաշրջութեան եւ սպասարկումների ոլորտը…
Հայաստանը տնտեսական եւ հիմնարար ճիւղերի զարգացման հարց պէտք է իր առաջ դնի, եւ պէտք է ունենանք յստակ ծրագրեր, ոչ թէ թղթի վրայ գրուած բարի ցանկութիւններ:
Լ.Խ.- Այսօր ունենք շարունակական գնաճ , որը սպառնում է մի շարք կարեւոր ոլորտների եւս, ու թէեւ հասկանալի է համաշխարհային ազդեցութիւնը, բայց Հայաստանը դեռ շատ խոցելի է դրանց դիմակայելու համար, ինչպէ՞ս կարելի է մեղմել այդ գործընթացը:
Ա.Շ.- Այս թեման շատ շահարկումների տեղիք է տալիս, սակայն գիտակցենք, որ այս երեւոյթը առաւել քիչ կը ցանկանար հէնց ներկայիս իշխանութիւնը, որովհետեւ նոր եկել են, եւ ցանկալի կը լինէին լաւ արդիւնքները, իսկ անմիջապէս գների բարձրացումն իրենց դարձնում է շատ խոցելի եւ առաջացնում է կառավարութեան դէմ ուղղուած ժողովրդի դժգոհութիւն: Ի հարկէ, սրա մէջ ընդհանուր համաշխարհային գործընթացները լուրջ դեր են խաղում եւ լաւ է, որ կառավարութիւնը մտածում է ուսումնասիրել, թէ ինչն է ազդում այդ շուկայի վրայ, որ ապրանքներն են, որոնք հեռանկարում պէտք է թանկանան, օրինակ՝ հացահատիկն ու գիւղատնտեսական մթերքը, որպէսզի զարգացնեն այդ տնտեսութիւնը: Դրա անհրաժեշտութիւնն, իսկապէս, կայ, ու լաւ կը լինի, որպէսզի այդ ծրագիրը շօշափելի դառնայ մօտ ապագայում: Սրանով հանդերձ, մեզ համար չեն վերանում կոռուպցիայի (կաշառակերութեան-«Խ.») եւ ստուերի դէմ
պայքարը, յատկապէս այս ժամանակ, երբ ժողովրդական տնտեսութիւնը նիւթական առումով խոցելի է դառնում, եւ այս պարագայում նման քայլերը պէտք է աւելի կտրուկ արուեն, Համախառն ներքին արտադրութիւնը հնարաւոր լինի մեծացնել ստուերի հաշուին, որպէսզի երկիրը զարգանայ, իսկ հասկանալի է, որ այդ ամէնը բերելու է, առաջին հերթին, աշխատավարձերի բարձրացմանը:
Ուզենք, թէ չուզենք, Հայաստանը եւս յայտնուել է համաշխարհային գործընթացների կիզակէտում, այդ իսկ պատճառով պէտք է կարողանանք ժողովրդի համար ապահովել շարունակական նիւթական բարելաւում:
Լ.Խ.- Այս իրավիճակը թէպէտ ձեռնտու ասելը մի քիչ կոպիտ է, բայց կարծես թէ ձեռնտու է ծայրայեղ ընդդիմութեանը:
Ա.Շ.- Ի հարկէ, այսօր տեսնում ենք, որ ծայրայեղ ընդդիմութիւնն այսօր փորձում է օգտուել եւ շահարկել խնդիրը: Պէտք է ազնիւ լինել եւ կարողանալ ասել, թէ իրականում որքան բան է կախուած այս իշխանութիւնից, որքանով են առաջ եկած խնդիրները ներքին եւ արտաքին գործընթացների արդիւնք. նոյն գործընթացները ողջ աշխարհում էլ կան: Ի հարկէ, ընդդիմութիւնը մէկն ասելով, պարտաւոր է նաեւ միւսն ասել, այսինքն՝ պէտք է օբյեկտիւ (առարկայական-«Խ.») ներկայացնեն, չէ՞ որ իշխանութեան կամ կառավարման պատասխանատուութիւն չկրելը դեռ չի նշանակում, թէ ազատութիւն ունես շեշտադրումներ կատարելու եւ ողջ մեղքը բարդելու իշխանութիւնների վրայ:
Լ.Խ.- Սակայն ակնյայտ այդպէս էլ արւում է. Մայիսի 2ին տեղի ունեցած քոնկրէսի ողջ մեղքը՝ թէ՛ Մարտի 1ի իրադարձութիւնների, թէ՛ հետագայ ներքաղաքական զարգացումների՝ նաեւ տնտեսական առումով, բարդւում է հէնց իշխանութիւնների վրայ: Դուք ինքներդ իշխանութեան մասն էք, ձեր կարծիքով մինչեւ ե՞րբ այսպէս:
Ա.Շ.- Ինչ-որ տեղ ես իշխանութիւնների գործունէութեան մէջ թերացում եմ տեսնում կոնկրէտ այս հարցով, որովհետեւ, իսկապէս՝ լաւագոյն պաշտպանութիւնը յարձակումն է, եւ այնպիսի տպաւորութիւն է ստեղծում այդ ընդդիմութիւնը, որ իրենք մաքուր ձեռքերով են եւ ոչինչ չեն արել, եւ իշխանութիւնը յարձակուել է իրենց վրայ, ջարդուփշուր արել եւ նաեւ այն ամէնը, ինչ տեղի ունեցաւ քաղաքում, եւս կազմակերպել է իշխանութիւնը: Իսկ բոլոր բանտարկուածներին միանշանակ ներկայացնում են որպէս քաղաքական դրդապատճառներով բանտարկեալներ եւ այլն: Հարց է ծագում. իսկ անօրինական գործողութիւններ չե՞ն եղել, խուլիգանութիւն չի՞ եղել, զէնքի կիրառում չի՞ եղել: Ես զարմանում եմ, որ առաջին նախագահը շատ հեշտութեամբ եւ ի սկզբանէ ամէն ինչի մեղքը բարդեց իշխանութիւնների ուսերին եւ ասաց, որ ինքը պատասխանատուութիւն չի կրում կատարուածի համար, այսինքն՝ եթէ ինքը տանն է նստած եղել, ոչ թէ փողոցում, ուրեմն պատասխանատուութիւն չի կրում՝ սա բաւականին հետաքրքիր, բայց եւ խախուտ տրամաբանութիւն է: Բոլորս էլ գիտենք, թէ ով է եղել կազմակերպիչը, նոյնիսկ ըստ իրենց վկայութիւնների՝ «Հայկական ժամանակում» է գրուել, որ «նախագահն այս ամէնից տեղեակ է, ասել է՝ չհեռանաք, ամենալաւ տեղը ֆրանսիական դեսպանատան դիմաց է, եւ հիմա, ժողովուրդ, մենք պէտք է բարիկադներ կառուցենք, զինուենք ինչով կարող ենք՝ փայտ վերցրէք, նստարաններ բերէք» եւ այլն: Իսկ այսօրուանից նախկին իշխանութիւնը անցել է հակայարձակման. եւ ասեմ, որ հակաքարոզչութեան ալիքն այսօր մեծ դեր է խաղում, իսկ իշխանութեան կողմից սրան պատասխան չկայ, լռութիւն է: Ենթադրում եմ, որ իշխանութիւնը մտածում է , որ վաղը լուրջ գործերը, որոնք վերաբերում են զանգուածային անկարգութիւններ կազմակերպելուն եւ բռնի ուժի կիրառմանը ինչ-ինչ նպատակներով եւ այլն, դատարանում վեր կը հանուեն, բայց մինչեւ դատարանը հակառակ ճամբարի հակաքարոզչութիւնը մեծ դեր է խաղում, եւ արձագանգը հասնում է մինչեւ միջազգային կառոյցներ եւ բացասական արձագանգ է բերում եւ առաջացնում վատ կարծիք Հայաստանի համար: Ես կարծում եմ, որ այսօր ինչ-որ խնդիրներ, եթէ ոչ անուններ, պէտք է բացայայտուեն եւ ասուի, թէ ինչ է եղել:
Լ.Խ.- Ձեր կարծիքով, այն զանգուածը, որը կանգնած էր մինչ ընտրութիւններ եւ դրանից յետոյ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի կողքին, գնալով մեծանո՞ւմ է, թէ՞ նուազում:
Ա.Շ.- Պէտք է խոստովանենք, որ թէեւ առաջին քայլերը նախագահն արեց՝ կառավարութեան նշանակմամբ, բայց մեծ թերահաւատութիւն կայ ժողովրդի մօտ, եւ ժողովուրդը մեծ սպասման մէջ է այսօր: Այսօրուայ իշխանութեանը, ուզենք թէ չուզենք, ժողովուրդը նոյնացնում է նախկին իշխանութեան հետ, եւ այս պատճառով մեծ թերահաւատութիւն կայ, իսկ ինչպէ՞ս այն կարելի է ցրել. միայն գործ ցոյց տալով, թէ այն ամէնը, ինչի մասին իշխանութիւնը յայտարարել է, պարզապէս թղթի վրայ գրուած չի մնայ, այլ իրական են: Սա պէտք է արուի, քանի որ, ի վերջոյ, այս իշխանութիւնը չի եկել դրսից, ամէն մի Քրիստոս սովորաբար գալիս է դրսից, որովհետեւ ներսի մարդը համակարգն է ներկայացնում, իսկ համակարգի մէջ եղած մարդը դժուար թէ համակարգի դէմ դուրս գայ:
Հիմա բոլորս այդ համակարգի մէջ ենք, բայց պէտք է լինի այդ քաջութիւնը՝ դուրս գալ համակարգի դէմ. սա է, որ կարող է ժողովրդի մէջ իսկապէս տրամադրութիւն փոխել: Ցաւում եմ, բայց դա այդպէս է՝ 90ական թուականներից ժողովուրդը կատարում է ընդդէմ քուէարկութիւն՝ շատ դէպքերում անգամ յստակ չպատկերացնելով, թէ նոր ուժը ինչ է բերում, դրա համար երբեմն մեզ մօտ նոր ուժը, որը կ’ունենայ երկու-երեք ամսուայ կենսագրութիւն, միանգամից վերելք է ունենալու, որովհետեւ ժողովուրդը, գնալով ընդդէմի, փորձում է կառչել ինչ-որ յենարանից եւ բարդում իր ցանկութիւնները մէկի վրայ, ով դրան չի էլ համապատասխանում: Այնպէս որ, աշխատանքը միայն ցոյց կը տայ, որ բարեփոխումներ լինելու են:
Լ.Խ.- Վերադառնանք անցած շաբաթուայ երկրորդ իրադարձութեանը. Մայիսի 2ին տեղի ունեցաւ Համազգային շարժման քոնկրէսը, որտեղ հանդէս եկաւ Լեւոն Տէր Պետրոսեանը՝ առաջին անգամ Մարտի 2ից յետոյ: Ի՞նչ է այն նշանակում ներքաղաքական կեանքում:
Ա.Շ.-Ողջունելի է, ի հարկէ, այն, որ Լեւոն Տէր Պետրոսեանը պատրաստակամութիւն է յայտնում երկխօսութեան գնալու իշխանութիւնների հետ, եւ լաւ է, որ նա չի փորձում քաշուել մի կողմ եւ միայն քննադատել, այլ ասում է, որ պէտք է մասնակցի քաղաքական
գործընթացներին եւ ներգրաւուում է երկրի քաղաքական գործընթացների մէջ: Ես նոյնիսկ օգտակար եմ համարում ընդդիմութեան ներկայութիւնը: Բայց նաեւ մի շարք ենթաթեքսթեր ու մեսիջներ (պատգամներ-«Խ.») կային Լեւոն Տէր Պետրոսեանի ելոյթի մէջ, եւ կարծում եմ, որ այն պայմանները, որ ինքը դնում է երկխօսութեան համար, այդքան էլ միանշանակ պայմաններ չեն, եւ ցանկացած լուծման դէպքում նա կարող է պարզապէս չգնալ այդ երկխօսութեանը եւ լինել, այսպէս ասած, չպարտուողի վիճակում: Իր ներկայացրած պայմաններն են՝ անկախ հետաքննութիւն, բոլոր քաղբանտարկեալների ազատում (ի դէպ, իր ձեւակերպմամբ ստացւում է այնպէս, որ բոլորը քաղաքական դրդապատճառներով են բանտարկուել, եւ ոչ մէկը ոչ օրինական գործողութիւն չի կատարել) եւ երրորդը՝ հանրահաւաքների եւ ցոյցերի մասին օրէնքում լրացումները վերացուեն: Անկախ հետաքննութիւն ասելով՝ նախկին նախագահը նկատի ունի արտաքին ուժերի հետաքննութիւն, իսկ ես կարծում եմ, որ երկիր ու պետականութիւն յարգող մարդը չպէտք է նման պայման դնի, որովհետեւ այն պահին, երբ Հայաստանը կարող է դրսից ինչ-որ մէկին կանչել ներքին խնդիրները լուծելու համար, ինքը ձեռքերը վեր պէտք է բարձրացնի եւ ասի, որ ունակ չի լուծելու սեփական խնդիրները: Սա արդէն պետութիւն չի լինի, այլ կը լինի հիմքերը խարխլած մի երկիր, եւ ոչ միայն քաղաքական ու բարոյական իմաստներով: Ուրեմն՝ նաեւ այն ենթաթեքսթը կայ, որ երբ վաղը կը հրապարակուեն հետաքննութիւնների արդիւնքները, իրենք կարող են յայտարարել, որ այս ամէնը կեղծ է, որովհետեւ այստեղ իշխանութեանը ծառայող դատական համակարգերն են արել եւ այլն: Կայ այսպիսի երանգ այդ ելոյթի մէջ եւ բոլոր իր ներկայացրած պայմաններում: Ես ինքս եմ ցաւում բոլորի համար, ովքեր անազատութեան մէջ են, բայց այս երկրում առճակատումներ չե՞ն եղել, բախումներ եւ ցնցումներ՝ այս ամէնը չի եղել եւ բոլորը հէնց այնպէս բանտարկուա՞ծ են: Հնարաւոր է, որ մի այլ երկրում, նոյնիսկ ամենաժողովրդավարում այս պայմաններում կը զատուէին ձերբակալուածները, այսինքն սա ի՞նչ պայման է, որ այսօր դրւում է: Սա ուղղակի ընդդիմութեան հակահարուածն է, մանաւանդ, որ իշխանութիւնն այսօր դաշտն ամբողջովին իրենց է թողել: Սա է իմ անձնական կարծիքը, ու թէեւ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի ողջ խօսքը կենտրոնացուած էր Մարտի 1ի դէպքերի վրայ, բայց յոյս յայտնենք, որ հետագայում նա աւելի շատ քաղաքական խնդիրների եւ անելիքների վրայ կը կենտրոնանայ, քանի որ արդէն իսկ հասկանալի է, որ այսօր այդպիսի ուժ գործ ունի, եւ առաջիկայ գործընթացների մէջ դերակատար է լինելու արդէն նոր որակի ընդդիմութիւն:
«ՓԱԿԱԳԻԾ»
