«Էքոնոմիսթ»ի ելեկտրոնային հրատարակութեան 23 Յուլիս 2009 թուակիր թիւը Թուրքիոյ արտաքին քաղաքականութեան յատկացուած գրութիւն ունի՝ «Երազներ՝ իրենց հայրերէն» խորագրեալ։ Յօդուածը լուսարձակի տակ առած է Թուրքիոյ արտաքին քաղաքական հիմնադրոյթներն ու երկրի արտաքին գործոց նախարարութեան վարած քաղաքականութեան հիմնական ոլորտները, դիմագրաւած հարցերը եւ արտաքին քաղաքական ուղեգիծին կիզակէտերուն վրայ յայտնուած հարցերը։
Բնականաբար մեզի համար հետաքրքրական բաժինը հայկական թղթածրարն է։ «Էքոնոմիսթ»ի վերլուծումներով, Թուրքիան Հայաստանի Հանրապետութեան հետ յարաբերութիւններ ստեղծելու համար կտրուկ ձեւով հրաժարած է իր նախապայմանային մօտեցումներէն՝ հայկական զօրքերը Ատրրպէյճանի «գրաւեալ» տարածքներէն հեռացնելու առումով։
Հարցը այստեղ կը վերաբերի անշուշտ 22 Ապրիլի ճանապարհային քարտէսի համաձայնութեան։ Հակառակ անոր որ ճանապարհային քարտէսի բովանդակութիւնը չէ գաղտնազերծուած, այսուհանդերձ թէ՛ թրքական մամուլի կատարած հրապարակումներուն եւ թէ՛ այս հարցին մասին այլուր երեւցած զանազան գրութիւններու մէջ ղարաբաղեան հարցին ակնարկութիւն չկայ։ Գէթ իբրեւ առանձին կէտ ճանապարհային քարտէսով բանաձեւուած ենթադրեալ բովանդակութեան մէջ։
Հարցը սակայն խաբկանքի յատուկ քաղաքականութեամբ մշուշապատուած է։ Ապրիլ 22ի միացեալ յայտարարութենէն ետք, ի տես յառաջացած ատրպեճանական քաղաքական անհանգստութեան բարձրացող ալիքին, Թուրքիոյ բարձրաստիճան պաշտօնատարներ փութացին տողանցելու Պաքուի պետական հաստատութիւններուն սրահներուն մէջ՝ համոզելու համար իրենց ատրպէյճանցի պաշտօնակիցները, որ հայ-թուրք յարաբերութիւններուն մէջ որեւէ տեղաշարժ բացառուած է՝ առանց Ղարաբաղի հարցի կարգաւորման։ Հաւաստիացումները փաստօրէն վաւերական կը թուէին ըլլալ, որովհետեւ հետզհետէ նուազեցան անհանգստութեան դրսեւորումները։
Չէ բացառուած, որ իսկապէս ճանապարհային քարտէսը ներառած չըլլայ ղարաբաղեան հիմնահարցը։ Սակայն, հետեւեալը պէտք է նկատի ունենանք անպայման։ Ապրիլ 22ի նախօրեակին, Թուրքիոյ օրուան արտաքին գործոց նախարար Ալի Պապաճան առաջին անգամ ըլլալով կը յայտարարէր, որ ղարաբաղեան հակամարտութեան բանակցութիւններն ու հայ-թուրք յարաբերութիւնները պէտք է ընթանան զուգահեռ։ Այնուհետեւ, հարցերու զուգահեռացման սկզբունքը կը կրկնուէր միջազգային ընտանիքի այս կամ այն ներկայացուցիչին կողմէ։
Ճիշդ այ՛ս է, որ տեղի կ՛ունենայ այսօր։ Ղարաբաղեան բանակցութիւններուն կը փորձուի բեկումնային պահ ապահովել աշխարհաքաղաքական ուժերուն եւ յատկապէս անոնց կողմէ հովանաւորուած Մինսքի եռանախագահներուն կողմէ։ Պէտք է որոշակի, թէկուզ թուացեալ, տեղաշարժ ապահովել ղարաբաղեան գնացքին, իր կարգին տեղէն շարժելու համար հայ-թուրք յարաբերութիւններու համաձայնեցուած առաջին կէտը, որ կրնայ սահմանի բացումը ըլլալ։ Թուրքիան, այդպիսով, թէ՛ յարգած կ՛ըլլայ Զուիցերիոյ միջնորդութեամբ ստորագրած իր փաստաթուղթը, եւ թէ՛ հանգստացուցած կ՛ըլլայ ատրպէյճանցի իր եղբայրները։
Այս հանգամանքներով ալ «Էքոնոմիսթ»ի վերլուծումը համոզիչ չէ։ Ըստ էութեան նպաստաւոր է աշխարհաքաղաքական ուժերու այս հարթութեան վրայ կիրարկած քաղաքականութեան։ Երբ կ՚ըսուի, որ Թուրքիան կտրուկ փոփոխութիւն մտցուց իր քաղաքականութեան մէջ՝ նախապայմանէն հրաժարելով, յստակ ճիգ կը կատարուի ապահովելու Թուրքիոյ խաղաղասիրական նախաձեռնութիւն կատարողի դիմագիծ՝ իր դրացիներուն հետ հարցերը լուծելու կողմնակից եւ այդ բոլորին համար զիջողականութեամբ յատկանշուող Թուրքիա մը ներկայացնելով ընթերցողին։
Հայկական կողմը ուսումնասիրուած քարոզչական արշաւ կազմակերպելու անյետաձգելի անհրաժեշտութեան առջեւ է։ Թրքական քարոզչութիւնը հող շահած է միջազգային լրատուամիջոցներու բեմահարթակներուն վրայ։ Նախապայմանային քաղաքականութիւն կիրարկող Թուրքիան կը ներկայացուի նախապայմաններէն հրաժարած ըլլալու դիրքերու վրայ, մինչդեռ անոր գործադրած քաղաքական գործողութիւնները ճիշդ հակառակ ուղղութեամբ կը զարգանան։
Յօդուածը տակաւին կը խօսի նախագահ Օպամայի Ապրիլ 24ի յայտարարութեան մասին։ Կը բացատրէ, որ Օպամա «Ց»(ով սկսող) բառը չէ օգտագործած՝ չխանգարելու համար հայ-թուրք յարաբերութիւնները։
Որեւէ յօդուածի եզրակացութիւն կը միտի յօդուածին բովանդակութեան հիմնական շեշտադրումը լուսարձակի տակ բերել եւ առաջադրուած մտածումով աւարտել գրութիւնը։ Ըստ երեւոյթին «Էքոնոմիսթ»ի գնահատականով Թուրքիոյ արտաքին քաղաքականութեան հիմնական մարտահրաւէրը հայկական խնդիրներն են։ Յօդուածը կ՛աւարտի վկայակոչելով արեւմուտքցի պաշտօնատար մը, որուն համոզումով Թուրքիա Միացեալ նահանգներու հետ ունի արտակարգ յարաբերութիւններ եւ երբ հարցը կը վերաբերի Թուրքիոյ եւ Հայաստանի, Թուրքիան կը յաղթանակէ ամէն անգամ։
Կ՛ընդունինք, որ 22 Ապրիլի դրութեամբ Թուրքիա-Հայաստան դիւանագիտական խաղը 1-0 յարաբերակցութեամբ կը շարունակուի։ Դարձի մրցումը ուշ չէ։
Մինչեւ Հոկտեմբեր, պաշտօնական Երեւանը պէտք է հաշուարկէ տեղի տուած իր բացթողումները, սխալները։ Մարզիչը պէտք է փոխարինէ խմբապետը, եւ ամբողջ խումբը ճիգ կեդրոնացնէ ոչ միայն հակակշռելու արդիւնքը, այլ նաեւ պէտք է յաջողի յաղթական կէտով մը դուրս գալ դարձի մրցումէն։
bedk e boyctie yentargel ays khaydaragoutyoun’e
togh sarkissoff’e minag’e yerta
Ձայն տուր ով Ֆետա…
Նեն•ամիտ խարդախ թիւրքը ճարտար է դիւանա•իտութեան մէջ
Կեսարեան փոխառիներ են Պուրսայով
Սա կը նշանակէ փոխան •նդակի, ֆութպոլ խաղալ՝ մասնա•էտ միլարատէր Սար•իսոֆֆի « քելլէ»ին հետ,(բարի վայելում վարպետ, մինակդ •նա՛)
եւ զայս՝
«Ճամբայ բանալու» ստապատիր խոստումներով…
թաղելով հեղ մը եւս մեր սրբազան դատը եւ լեռն ալ միասին։
Մենք ատոր կարիքը չունինք
Կը մերժենք •ազանին լարած ծուղակը իյնալ
Թող իրենց պահեն ֆութպոլի անհամ այլ թուանաւոր այդ «Չորպան» որ կ՛ուզեն սահեցնել հայորդիներու որովայնին մէջ։
Մէկ բան միայն
պոյքոթի ենթարկել անպատւութեան այդ դժխեմ «տօնահանդէսը»ը