Վարեց՝ ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ
Դեկտեմբերին Լիբանան այցելած լուսանկարիչ Արա Օշականը նոր գիրք կը պատրաստէ պէյրութահայութեան մասին.
«Պէյրութը ինծի համար Սփիւռքի ծննդավայրն է ու այդ ծննդավայրին հետքերով գացի հոն: Երկու ծրագիրներ կային, որոնց վրայ պիտի աշխատէի: Առաջին ծրագիրը սուրիահայերուն յատկացուած ծրագիր մըն է, որուն միտքը յղացաւ ամերիկահայ Րաֆֆի Արտալճեան, որ նպատակ ունի Ամերիկայի մէջ սուրիահայերուն յատկացուած «Project» մը իրականացնել, իսկ երկրորդ ծրագիրը զուտ իմս էր: Գիտես, հին երազ մըն էր լիբանանահայութեան նուիրուած գիրք պատրաստելը: Պէյրութը Սփիւռքի ամենահին քաղաքն է այսօր: Հալէպն ալ կայ, բայց գիտես Հալէպի վիճակը»:
Արա Օշականը Լոս Անճելըս ապրող լուսանկարիչ է, որուն անունը ծանօթ է Հայաստանի եւ Սփիւռքի մէջ: Արային հետ խօսեցանք Պէյրութի, անոր անցեալին, ներկայ իրավիճակին, պատերազմին հետեւանքով Լիբանան հաստատուած սուրիահայերուն եւ այլ խնդիրներու մասին: Միով բանիւ, անոր մտածումներուն, անոր հոգիին մէջ Պէյրութի ապագային հանդէպ դող մը կայ: Արան չի թաքցներ այդ մէկը: Անոր մօտ կան հարցադրումներ, որոնք կը հատեն բոլոր տարածութիւնները: Ան կը խօսի իր լուսանկարներով: Արայի ոսպնեակը տեսնուած եւ ապրուած փորձառութիւնը կը փոխանցէ ու այս խօսքերուն մեծագոյն ապացոյցը յառաջիկային հրապարակուելիք անոր հատորին մէջ երեւելի պիտի դառնայ:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- «Շատ ընտանիքներու այցելեցի: Բայց հիմնական վեց ընտանիքներու հետ Interview ըրի: Ըսեմ, որ սուրիահայերը շատ դժուար պայմաններու մէջ կ՛ապրին, պզտիկ տուներու մէջ, 300-400 տոլար վարձք կու տան: Բաւական դժուար հոգեբանական վիճակներու մէջ են: Շուարած են. նախ չեն կրնար ետ Սուրիա երթալ եւ չեն ուզեր Լիբանան մնալ:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Ինչո՞ւ:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Որովհետեւ Լիբանանի վիճակն ալ լաւ չէ: Հազիւ հազ կը փորձեն աշխատիլ: Գործ գտնելն ալ շատ դժուար է Պէյրութի մէջ: Այսպէս ըսած՝ անոնք մէջտեղ մնացած են: Խանգարուած են, զգացական, հոգեբանական դժուարութիւններու մէջ են: Չեն ալ ուզեր հաշտուիլ այս վիճակին: Այսօր սուրիահայերը կ՛ապրին օրուան հացը ճարելու համար:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Իսկ լիբանանահայերո՞ւ մասին:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Պուրճ Համուտի մէջ, ուր ժամանակիս մեծ մասը անցուցի, հայերը նոյնպէս շատ փոքր տուներու մէջ կ՛ապրէին: Պատկերացուր, այդքան փոքր տուներու մէջ հինգ- վեց հոգիով կ՛ապրին: Նկատեցի նաեւ, որ լիբանահայութիւնն ալ առաջուան փայլը չունի:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Կատարուած օժանդակութիւններուն մասին կրնա՞ս բան մը ըսել:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Ճիշդ է, որ օգնութիւններ կը տրուին, բայց սուրիահայերուն հիմնական խնդիրները այդ օգնութիւններով չեն լուծուիր: Անոնք աշխատանք գտնելու եւ բնակարան ճարելու հարց ունին: Կատարած ուսումնասիրութիւններուս բերումով կապուեցայ «Գարակէօզեան» հիմնարկին հետ, որ բաւական կարեւոր օժանդակութիւններ կը տրամադրէ սուրիահայերուն, բայց այդ օժանդակութիւնները չեն կրնար լուծել անոնց խնդիրները:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Նկարած նկարներդ ի՞նչ ձեւով պիտի օգտագործուին:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Ըսեմ նաեւ, որ լուսանկարներէն զատ տեսաերիզի տեսքով նիւթեր նկարեցի՝ որպէսզի մանրամասն ներկայացնեմ անոնց առօրեայ կեանքը, օրուան ընթացքին յաճախած վայրերը, աշխատանքի վայրերը, եթէ աշխատանք ունին: Տեսաերիզը նպատակ ունի աւելի յստակ պատկերացում մը տալ սուրիահայերուն մասին, որպէսզի Ամերիկա ապրող հայը մօտէն ծանօթանայ անոնց խնդիրներուն:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Իսկ ի՞նչ կրնաս ըսել քու երկրորդ ծրագիրիդ մասին:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Երկրորդ ծրագիրը, որ իմ նախաձեռնութիւնս է, բաւական հետաքրքրական պիտի ըլլայ: Պէյրութը Սփիւռքի սկիզբն է: Գիրքս այդ մասին է ու այն երեք-չորս սերունդներուն մասին, որոնք հոն ապրեցան ու մինչեւ հիմա կ՛ապրին: Պէյրութը, որպէս ծննդավայր իւրայատուկ է ինծի համար:
Ըսենք՝ եթէ ես Ղարաբաղը նկարեցի անդրադառնալու եւ ներկայացնելու պատմական այն հողը, ուր հայեր ապրած են ու դեռ կ՛ապրին, ապա այս պարագային գործս ամբողջութեամբ նուիրուած պիտի ըլլայ 1915ի ջարդերուն եւ աքսորին հետեւանքով ստեղծուած Սփիւռքի գաղթաճօխներէն ամէնէն հին ու վաւերական Պէյրութին: Ըսեմ նաեւ, որ Պուրճ Համուտէն բացի շատ հետաքրքրական էր Այնճարը, եւ այս երկու շրջանները կը հանդիսանան իմ որոնումներուս հիմնական կիզակէտը: Գիրքին մէջ նաեւ պիտի արտացոլայ կապուածութիւնս Պուրճ Համուտին: Տուներ, մարդիկ, առօրեայ կեանք, թաղեր, դէմքեր եւ ապրումներ՝ այս ամէնը տեղ պիտի գտնեն գիրքին մէջ:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս կ՛իրականացնես նկարելու ծրագիրդ: Այսինքն, նախօրօք որոշ նախագիծ մը կը պատրաստե՞ս, թէ…
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Չէ, ես նպատակ մը դնելով չեմ լուսանկարեր: Կը փորձեմ տեղ մը երթալ, եւ եթէ պատահի, որ հետաքրքրական բան մը գտնեմ, մինչեւ վերջ կը հետեւիմ այդ ուղղութեան: Օրինակ, Սիս թաղամաս գացած եմ, եւ առանձնապէս ոչ մէկ ծրագիր կար: Ծանօթ մը յայտնուեցաւ ու հետաքրքրական տեղեր տարաւ. զգացի որ պէտք է նկարեմ եւ այդպէս ալ ըրի:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Մեր զրոյցին ընթացքին շեշտեցիր Պուրճ Համուտի հետաքրքրական ըլլալուն մասին: Ինչպէ՞ս կրնանք ատիկա ընթերցողին փոխանցել:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Պուրճ Համուտը օրկանզիմի պէս բան մըն է: Ասիկա բեմադրիչ Նիկոլ Պէզճեանի խօսքն է: Հոն պատկերները այնքան խճճուած են, որ չեմ կրնար այդ զգացումը բացատրել: Դէմքերը, մարդիկ, խանութները, թելերը եւ թաղերուն միջեւ ստեղծուած կապը՝ շատ հետքարքրական են: Կապուածութիւն մը կայ ամէն ինչին մէջ: Մզկիթներուն ձայնը, եկեղեցիներէն բարձրացող արարողութիւններուն ձայնը, այս ամէն ինչը շատ հետաքրքրական էր ինծի համար:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Կարծես հայրդ՝ Վահէ Օշականն է, որ կը խօսի հիմա:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Հա, թերեւս: Ու զարմանալի չէ, որ հօրս ժամանակէն յիսուն տարի ետք, շատ բան չէ փոխուած: Զարմանալի է նաեւ, որ Պուրճ Համուտի մասին արուեստի վաւերական գործ մը, ըսենք վէպ մը կամ գեղարուեստական ֆիլմ մը չէ ստեղծուած: Ցաւօք, ոչ ոք այդ մասին մտածած է, ու ատիկա տխուր է:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Իսկ քեզի տրուած ժամանակը բաւարա՞ր էր:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Ո՛չ, ցաւօք, չկրցայ պէտք եղածին չափ նկարել: Կեցութեանս ժամանակը շատ կարճ էր:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Այլ շրջաններ այցելեցի՞ր:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Շատ կ՛ուզէի Անթիլիաս այցելել. կը հաւատամ, որ կարեւոր կեդրոն մըն է: Ժամանակի սղութեան պատճառով անկարելի էր ամէն ինչ նկարել:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Այնճարի մասին ի՞նչ կ՛ուզես ըսել:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Այնճարը նմանցուցի հայկական հին իշխանական տուներու հովանաւորութեան տակ եղող աւանի մը: Իրապէս հայկական գիւղ մըն է՝ ամէն իմաստով: Ըսեմ նաեւ, որ գիւղը կ՛ապրի իր օրէնքներով: Օրինակ, ոչ մէկ հայ կրնայ իր ունեցած հողը օտարի մը վաճառել: Հայութիւնը հոն ամբողջական անկախութեամբ կ՛ապրի: Այս երեւոյթը շատ հետաքրքրական էր ինծի համար:
(Այս միջոցին Արայի «Չէթ»ի պատուհանէն կը ղրկեմ իր մէկ լուսանկարը, ուր ան նկարուած է «Քլաշին Պօղոս»ին հետ: Արա կը խնդայ եւ կը հարցնէ, թէ ուրկէ՞ «գտած եմ» նկարը:)
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Ո՞վ է այս հերոսդ, Արա:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Այսպիսի հերոսներ շատ են: Բայց «Քլաշին Պօղոս»ը բաւական հետաքրքական տիպար մըն է: Պատկերացուր, նոյնիսկ իր տունը տարաւ մեզ: Ես լսած էի իր մասին ու կը կարծէի, որ կռուող մը եղած է: Բայց երբ պրպտեցի, յայտնի դարձաւ, որ Պօղոսը նաեւ դերասան է ու թատրոնի խենթ մը, բառին իսկական իմաստով: Մարաշ թաղին անկիւնը, «Քաֆէ Կարօ» անունով խանութին դիմաց՝ մնայուն աթոռ մը ունի: Բոլորը կը ճանչնան զինք: Youtube-ի վրայ կրնաս գտնել նաեւ իր «պատգամներ»ը: Իր տունն ալ բարձրացանք, ու խնդրեց, որ յաջորդ Պէյրութ այցիս «Black»ի շիշ մը տանիմ իրեն: Վստահ, որ այսպիսի ուրիշ կերպարներ եւս կան Պուրճ Համուտի մէջ: Պատկերացուր, որ այս կերպարները նաեւ հօրս ստեղծած գրականութեան հերոսներն են: Վստահ եմ:
Պէյրութ այցելութեանս ամբողջ ընթացքին զգացի հօրս ներկայութիւնը: Ասիկա անսպասելի էր ինծի համար: Վահէ Օշականի ներկայութիւնը զգալի էր ամէն քայլափոխի: Ինծի անծանօթ մարդոց հետ իմ ունեցած զրոյցներուս ընթացքին այդ մէկը երեւելի դարձաւ:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Բոլորը կը ճանչնան զինք: Երբ կ՛ըսէի, որ Վահէն հայրս է, տարբեր մտերմութիւն մը կ՛աճէր: Ու մեր խօսակցութեան մէջ անգամ Յակոբ Օշականին մասին յղում կ՛ըլլար:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Բայց հայրդ Պէյրութէն դժգոհելով հեռացած է: Այդպէս չէ՞:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Գիտեմ այդ մէկը: Գիտեմ նաեւ, որ իր գիրքերը չէին գներ: Նոյնիսկ հալածած են զինք: Բայց այդ վիճակը չկայ հիմա: Հիմա զայն գիտեն որպէս դասախօս, որպէս յօդուածագիր, բայց որպէս բանաստեղծ չեն ճանչցած: Վահէ Օշական բանաստեղծը անծանօթ է իրենց համար: Ցաւօք, այդպէս է:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ.- Պիտի ուզէի՞ր Պէյրութ ապրիլ:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- Դժուար հարցում է ասիկա: Ընտանեօք հոն ապրիլը գրեթէ անկարելի է: Բայց եթէ մինակս ըլլայի, ինչու ոչ: Օրինակ, վերջին անգամ երբ հոն էի, երկու ռումբ պայթեցաւ Պէյրութի հարաւային արուարձանին մէջ: Կրնա՞ս պատկերացնել: Նորէն կ՛ըսեմ, Պէյրութը ինծի համար յատուկ նշանակութիւն եւ դեր ունի եւ կը հաւատամ, որ անպայման նորէն պիտի երթամ հոն:
Յ.Գ.- Արա Օշական յայտնեց, որ յառաջիկայ Մայիսին պիտի երթայ Երեւան՝ «ՆՓԱԿ»ի մէջ ներկայացնելու իր «FATHERLAND» նախագիծը: