«Օրէնքի ուժով» իրաւապաշտպան հասարակական կազմակերպութիւնն առաջիկայում 3 լեզուով (հայերէն, ռուսերէն, անգլերէն) կը հրատարակի «Հայոց Ցեղասպանութեան գործով միջազգային դատական ատեանին հայցով դիմելու հիմքերն ու հնարաւորութիւնները» գիտական հետազօտութիւնը: Այս մասին յայտնում է Հայաստանի երիտասարդական հիմնադրամի հասարակայնութեան հետ կապերի ծառայութիւնը:
Մասնագիտական խումբը նախապատրաստում է Հայոց Ցեղասպանութեան գործով միջազգային դատական ատեանին ներկայացուելիք թղթածրար, որը վեր է հանում դրա պատմա-իրաւական հիմքերը եւ նախանշում ներկայացման հնարաւորութիւնները: Հետազօտութիւնն իրականացւում է ՀՀ նախագահի գործընկեր կազմակերպութեան՝ Հայաստանի երիտասարդական հիմնադրամի յայտարարած դրամաշնորհային մրցոյթի շրջանակներում:
ՀԵՀը ներկայացնում է ԳԱԱ պատմութեան ինստիտուտի Հայկական Հարցի եւ Հայոց Ցեղասպանութեան պատմութեան բաժնի վարիչ, պատմական գիտութիւնների թեկնածու, դոցենտ Արմէն Մարուքեանի հետ հարցազրոյցը, ով ներկայացնում է Հայոց Ցեղասպանութեան գործով միջազգային դատական ատեանին հայցով դիմելու հիմքերն ու հնարաւորութիւնները:
ՀԱՐՑ.- Պարոն Մարուքեան, դուք ուսումնասիրել էք մարդկութեան դէմ կատարուած յանցագործութիւնների դատապարտման միջազգային դատական պրակտիկան: Ի՞նչ նախադէպեր կան:
ԱՐՄԷՆ ՄԱՐՈՒՔԵԱՆ.- Մեր հետազօտութեան առաջին գլուխը նուիրուած է հէնց այդ հարցերին: Մենք ուսումնասիրել ենք թէ՛ ազգային, թէ՛ միջազգային եւ թէ միջազգայնացուած դատական ատեաններում քննուած գործերը: Պատմութեանը յայտնի են բազմաթիւ նման դէպքեր՝ սկսած երիտթուրքերի դատավարութիւնից: Ճիշդ է, այն ժամանակ «ցեղասպանութիւն» եզրոյթի բացակայութեան պայմաններում հարցն ուղղակիօրէն չէր վերաբերում այդ յանցագործութեանը, բայց այնտեղ այլ ձեւակերպումներ կային՝ հայերի զանգուածային կոտորածներին, ջարդերին վերաբերող: Հանրայայտ փաստ է, որ երիտթուրքերի պարագլուխներին մահուան էին դատապարտում նաեւ այդ յանցագործութիւնների համար: Ունենք նաեւ Սողոմոն Թեհլիրեանի դատական գործը գերմանական դատարանում, երբ Ցեղասպանութեան գլխաւոր կազմակերպիչներից Թալէաթ փաշային սպանելու գործով նա ազատ արձակուեց դատարանի դահլիճից: Ինչ վերաբերում է ազգային դատարաններին, ապա Իսրայէլի դատարանում գոյութիւն ունի Ադոլֆ Էյխմանի գործը: Ադոլֆ Էյխմանը Հոլոքոստի պատասխանատուներից էր, ով կարողացել էր խուսափել Նիւրնբերգեան դատավարութիւնից, սակայն յետագայում յայտնաբերուեց Արգենտինայում եւ դատապարտուեց: Միջազգային ռազմական տրիբունալներից յիշարժան են Նիւրնբերգի եւ Տոկիոյի տրիբունալները, երբ նացիստ յանցագործները եւ ճապոնացի միլիտարիստները դատապարտւում էին ոչ միայն պատերազմական, այլեւ մարդկութեան դէմ գործած յանցագործութիւնների համար: Թուարկուածները վերաբերում են ֆիզիքական անձանց դատապարտելու գործընթացին, որոնք իրականացրել էին ցեղասպանութիւն կամ մարդկութեան դէմ կատարուած յանցագործութիւններ: Այս իմաստով շատ կարեւոր է յիշատակել նոյն ՄԱԿի միջազգային դատարանում Բոսնիա եւ Հերցեգովինան ընդդէմ Հարաւսլաւիայի դատական գործը, երբ Բոսնիա եւ Հերցեգովինան դատի տուեց ոչ թէ ֆիզիքական անձանց, այլ պետութեանը՝ Հարաւսլաւիային: Միջազգային դատարանը Հարաւսլաւիային պատասխանատու ճանաչեց Սրեբրենիցայի ցեղասպանութեան համար: Սա շատ կարեւոր նախադէպային որոշում է միջազգային դատարանի կողմից, որը մեզ համար կարող է ուղենիշ լինել: Եւ այս նախադէպը մենք պէտք է օգտագործենք, որպէսզի մէկ այլ ցեղասպան պետութեան՝ Թուրքիայի պատասխանատուութեան կանչենք կատարած յանցանքի համար: Բաւականին մեծ նախադէպային բազա կայ մեր գործունէութեան, դատարան հայց ներկայացնելու համար: Եւ այդ փորձը անպայման պէտք է հաշուի առնուի մեր կողմից:
ՀԱՐՑ.- Միջազգային իրաւական համակարգի համաձայն՝ պետութի՞ւնը պէտք է հայց ներկայացնի:
ԱՐՄԷՆ ՄԱՐՈՒՔԵԱՆ.- ՄԱԿի միջազգային դատարան կարող է դիմել բացառապէս միջազգային իրաւունքի սուբյեկտ հանդիսացող ինքնիշխանութեամբ օժտուած պետութիւնը: Այսինքն՝ Սփիւռքը, որ անմիջական տուժողն է, չունի իրաւասութիւն դիմելու այդ միջազգային դատական ատեանին: Դա պէտք է անի հայկական պետութիւնը, որը ե՛ւ ՄԱԿի լիիրաւ անդամ է, ե՛ւ միացել է 1948թ. կոնվենցիային, ե՛ւ օժտուած է այդ իրաւասութեամբ: Սակայն դա չի նշանակում, որ գործընթացից Սփիւռքը եւ նրա կառոյցները պէտք է դուրս մղուեն: Ընդհակառակը՝ առանց Սփիւռքի գործուն աջակցութեան, կարծում եմ, մեր ջանքերը չեն կարող լուրջ յաջողութիւններ ունենալ, որովհետեւ այդ կառոյցները տասնամեակների ընթացքում լոբիիստական աշխատանքում, այլ բնագաւառներում ունեն կուտակած մեծ փորձ, կապեր, հնարաւորութիւններ: Նրանք կարող են խոշոր օգնութիւն ցուցաբերել այս իրաւական գործընթացին:
ՀԱՐՑ.- Գաղտնիք չէ, որ միջազգային իրաւունքը երկակի ստանդարտներով յաճախ առաջնորդուող իրաւունքի ճիւղ է:
ԱՐՄԷՆ ՄԱՐՈՒՔԵԱՆ.- Կարծում եմ՝ այդ թղթածրարը կամ հայցադիմումը մենք պէտք է պատրաստ ձեռքի տակ ունենանք: Ժամանակակից աշխարհում իրադարձութիւնները կայծակնային արագութեամբ են փոխւում, եւ վաղը-միւս օրը գուցէ աշխարհաքաղաքական այնպիսի իրավիճակ ստեղծուի, որը շատ նպաստաւոր լինի նման հայց ներկայացնելու համար: Շատ տխուր վիճակում կը յայտնուենք, եթէ պահը հասունանալուն պէս պատրաստ չունենանք այդ հայցադիմումը միջազգային դատարան ներկայացնելու համար: Ես կարծում եմ, որ մենք ոչ թէ պէտք է սպասենք այդ պահը հասունանալուն, այլ պէտք է նպաստենք հասունացնելուն, ամէն ինչ անենք պահը մօտեցնելու համար: Քաղաքական գործընթացով պէտք է նախապատրաստուի այդ իրաւական խնդրի հասունացումը, եւ դրան զուգահեռ պէտք է աշխատանքներ տարուեն, որպէսզի միջազգային դատարանի վրայ ինչ-ինչ ազդեցութիւնների հետեւանքով դատական գործը չգնայ Թուրքիայի համար բարենպաստ ուղով: Մենք պէտք է ապահովագրենք, որպէսզի դատարանը լինի անաչառ, օբյեկտիւ եւ վճիռ կայացնելիս չընկնի որեւէ պետութեան ազդեցութեան տակ:
Panorama.am