ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ՆԿԱՐՉՈՒՀԻ ՍԵԴԱ ԻՆՃԷՅԵԱՆԻ ՀԵՏ
Վարեց՝ ԱՆԻ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ
Սրտի եւ հոգու տարածքը կերպարուեստի մասն է կազմում, անգիտակցութեան ամենաազնիւ ու ճշմարիտ թելադրանքը, որին հետեւելով կարելի է գտնել եսն ու գեղեցկութեան սեփական ընկալումը։ Ինչպէս Պիկասոն է սահմանում նկարչութիւնը, որ այն կոյրերի արուեստն է, այդպէս էլ Սեդա Ինջէյեանի համար նկարչութիւնը իր սրտի եւ հոգու տեսածն է, նրա համար կարեւորը ներքին, անգիտակցական տեսողութիւնն է: Սիւրռէալիզմի (գերիրապաշտութեան-Խմբ.) ժառանգորդ՝ եթէ ձգտենք որոշակի բանաձեւում տալ նրան ու նրա աշխատանքերին: Ինքն իր մասին արտայայտւում է այլ կերպ՝ imagemaker, քանի որ ըստ իր բնորոշման, նկարում է պատկերներ, որոնք իրականութեան մէջ գոյութիւն չունեն, չկան, այլ երեւակայանից դէպի տեսողական դաշտ տեղափոխած տեսիլներ են։ Լուսանկարչական խցիկի նման նա ցանկանում է կտաւի վրայ պատկերել անգիտակցական զգացողութիւնները, որոնց արտայայտման լաւագոյն կերպը երազներն են:
Այդ մտածողութեան շնորհիւ են նրա արուեստում առարկաները խորհրդանշական իմաստ ձեռք բերում՝ օրինակ ճամբան, որ առաջնորդում է արտաքինից դէպի ներքին ուղղութիւն, դուռը, որ իրականութիւնների ու ժամանակների իւրօրինակ սահմանաբաժան է, հայելին, որ տարածքների եւ ժամանակների արտապատկերումն է, սիրտը, որն անսահման է՝ զգացումների ընկալման ու արձագանգման նրբութեամբ։ Սեդան որպէս լուծում օգտագործում է դուռը, իբրեւ նոր հորիզոնների ու տարբեր չափումների մէջ ընկած սահմանաբաժան:
Ճամբաների շարքը, ուր նկարչուհին օգտագործել է ինքնաշարժի կողմնակի հայելին (հեղինակային nanopresent անուանմամբ), ժամանակի երեք հատուածներ են, անցեալը, ներկան ու ապագան: Ինքնաշարժի հայելին մեզ ցոյց է տալիս անցեալը, մեր յետեւ թողած ճանապարհը, տեսնում ենք ապագան, եւ միաժամանակ մենք ներկայում ենք՝ այդպիսով, ակնթարթում միացնելով երեք տարբեր ժամանակները:
Աշխատանքների վերջին շարքով, որոնք արուած են Դանիէլ Վարուժանի բանաստեղծութիւնների ներշնչումով, Սեդայի հերոսը սիրտն է, ոչ միայն մարդու կենսականութիւնն ապահովող օրգան, այլ զգացմունքների տիեզերական մի ամբողջ համակարգ: Սեդայի նկարների առջեւ ցանկութիւն է առաջ գալիս մտածելու առօրէականութեան խորհրդաւորութեան ու հանելուկների մասին:
ԱՆԻ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Դուք չէք շարունակում կարծրատիպերը, այլ ցանկութիւն ունէք ստեղծելու մտածողութեան սեփական ձեւը. ո՞րն է դա:
ՍԵԴԱ ԻՆՃԷՅԵԱՆ.- Ես կը գործածեմ խորհրդանիշը, որովհետեւ անիկա առիթ կու տայ ընդարձակ եւ բազմատեսակ մեկնաբանութիւններու. կարելի չէ խորհրդանիշը պարպել իր բովանդակութենէն, իւրաքանչիւրին համար անիկա կրնայ տարբեր իմաստ ունենալ: Կը գործածեմ ներկը, գոյնը եւ երեւակայութիւնս, եւ գոհ եմ, երբ ինքզինքս անակնկալի առջեւ կը գտնեմ, որպէսզի բոլորովին նոր բան մը մէջտեղ բերեմ:
ԱՆԻ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Սեդա, ինչո՞ւ է քեզ աւելի շատ հետաքրքրում անբացատրելին:
ՍԵԴԱ ԻՆՃԷՅԵԱՆ.- Որովետեւ անիկա կ՛ենթադրէ ձգտում մը եւ նոր հասկացողութեան առիթ: Կարեւորը ընթացքն է, ճամբորդութիւնը դէպի անիմանալին, խորհրդաւորին բացայայտումը: Ես գիտեմ, որ ենթագիտակցութեան մէջ ամբարուած են գիտութիւնները, ամէն բան, եւ լաւ է, որ կարողանանք օգտուիլ անոնցմէ: Լաւ է, որ երազներ կը տեսնենք, եւ այդ երազները ինծի նոր ուղղութիւններ կու տան:
ԱՆԻ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Կարծո՞ւմ ես, որ երազներով մենք անգիտակցին ենք մօտենում:
ՍԵԴԱ ԻՆՃԷՅԵԱՆ.- Այո, որովհետեւ երազները մեզ կը հայթայթեն նիւթը, խորհրանիշը, երազներու մէջ տեսնուած իրերն ու մարդիկ խոր-հրդանիշներ են: Երբ մատնաչափ ձկնիկ մը կը հալածէր զիս երազիս մէջ, ու ես սարսափով ու ճիչով կ՛արթննայի, այդ մէկը ձուկ չէր, այլ կը խորհրանշէր բան մը, ու ես պարտաւոր էի հասկնալու ի՞նչ, որպէսզի հանգստանայի: Այս ուղղութեամբ՝ ձուկի թեմայով յիսունէ աւելի գործեր մէջտեղ բերած եմ, հասկացողութեան մը գալու համար: Մեր երազներէն նոյնպէս մենք կը քաղենք իրականութիւնը: Վերջերս հրաւէր ստացայ Լոս Անճելըսի The Analytical Psychology ակումբէն՝ այս թեմայով դասախօսելու, թէ ինչ դերակատարութիւն ունին երազները արուեստի մէջ, մասնաւորապէս աշխատանքներուս մէջ:
ԱՆԻ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Քո կտաւները անցեալի ու ներկայի, սեւի ու սպիտակի, իրականութեան ու երազի հակադրութիւններն են, որը մեր անգիտակցութիւնից գիտակցութիւն ընկած ճանապարհն է: Ի՞նչ փորձառութեան շնորհիւ ես դու յայտնաբերել այս հակադրութիւնները:
ՍԵԴԱ ԻՆՃԷՅԵԱՆ.- Ես Հալէպ ծնած եմ, հոն ունէինք առողջ գաղութ մը՝ շնորհիւ Ցեղասպանութիւնէն ճողոպրածներու մեծ կամքին ու տեսիլքին: Ունէինք ջերմ հայկական միջավայր մը՝ իր իւրայատուկ պահպանողական կենցաղով եւ մշակոյթով: Սակայն շատ սահմանափակ էր: Ի վերջոյ, հպատակներն էինք արաբ-իսլամ պետութեան մը, ուր գերիշխողը այնպիսի մշակոյթ մըն էր, որ խորթ կը համեմատէր իմ բնութեան ընդհանրապէս, եւ արուեստի ընկալմանս՝ մասնաւորապէս: Բացարձակ անհրաժեշտութիւն էր ինծի համար հեռանալ Հալեպէն եւ ինքզինքիս առիթ տալ ըլլալու արուեստի բարձրագոյն ուսումնարանի մը մէջ, որպէսզի կարենայի գոհացում տալ ես ինծի եւ անձս ճանչնալու եւ արտայայտելու մարմաջին: Եւ այսպէս, օր մըն ալ ես զիս գտայ ծովածաւալ Լոս Անճելըսի արուեստի մէկ յառաջապահ եւ յարգելի հաստատութեան մը մէջ (Art Center College of Design): Ուրեմն այս է բացատրութիւնը հակադրութիւններու բացայայտման:
ԱՆԻ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Քո հիմնական խնդիրը ինքդ քեզ բացայայտե՞լն է այս կեանքում:
ՍԵԴԱ ԻՆՃԷՅԵԱՆ.- Ինքդ քեզ պէտք է բացայայտես եւ այդ ճիգին մէջ ուրիշին հասկնաս: Նախապայմանը դուն քեզ հասկնալն է, այլապէս անհնար է: Արուեստագէտի պատասխանատուութիւնը առաջնորդելն է մարդուն, բայց իրականութեան մէջ արուեստագէտը նախ կը փորձէ ինքզինք հասկանալ: Այդ է ճիշդը:
Այս վերջին ժամանակներս ուրիշ նիւթի մը անցած եմ, որ սիրտն է: Սիրտը տեսիլքի ձեւով ինծի երեւցաւ: Ծառը սիրտի պէս պատկերուեցաւ, իսկ երակները ճիւղերու փոխուեցան: Փորձած եմ փոխանցել իմ տպաւորութիւնը յատկապէս «Հացին Երգը», «Ցեղին Սիրտը» հատորներէն:
ԱՆԻ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Գլենդելի «Բրանդ» զբօսայգում Ցեղասպանութեան 100ամեակին նուիրուած ցուցադրութեանը դու մասնակցեցիր այս շարքից ընտրուած աշխատանքով: Ցեղասպանութեան թեմա՞ն էր այս դէպքում քեզ յուզել, թէ Վարուժանին անդրադարձը ամէն դէպքում պարտադիր էր քո ստեղծագործութեան մէջ:
ՍԵԴԱ ԻՆՃԷՅԵԱՆ.- Երկուքն ալ՝ հաւասարապէս: Ես անձնապէս Վարուժանի ընդմէջէն կ՛ապրիմ Ցեղասպանութեան արհաւիրքը: Ոչ թէ իր բանաստեղծութիւնները, այլ շատ ցաւալի գիտակցութիւնը, թէ նման մեծ հանճար մը ամէնէն անպատմելի ու քստմնելի ձեւով սպաննուած էր ստոր ոճրագործներու ձեռքով, երիտասարդ տարիքին: Վարուժանի մօտ ոչ միայն իմացականութիւնը շատ մեծ է, այլ նաեւ անգերազանցելի է արուեստը: Երբ ան կը բանաստեղծէ, միաժամանակ կը քանդակէ, կ՛երգէ, կը նկարէ եւ ի՜նչ ուժեղ, հիանալի ու գունագեղ պատկերներ կը ստեղծէ:
ԱՆԻ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Վարուժանը ընդգծում է, որ իր վրձինը թաթախել է միայն հայրենի հողի «որդան կարմիր»ի եւ «ծովածուփ արեան» մէջ: Նոյն տրամադրութեամբ էլ շարունակում ես դու, համարձակ օգտագործելով կարմիրը ու անկաշկանդ լուծումներ տալով կտաւին:
ՍԵԴԱ ԻՆՃԷՅԵԱՆ.- Վարուժանի բանաստեղծական ոճը եւ սիրտի գաղափարն ու պատկերացումը ուզեցի կարմիրով արտայայտել, եւ սկսաւ հոսելու կարմիրը:
Այս գործերուն մէջ տարբեր ազատութիւն կայ, սիրտդ եւս ազատ կը ձգես, որ արտայայտուի, լուծումներու տարբեր զգացողութիւն կ՛ունենաս: Շատ ուրախ պէտք է զգամ, թէ անարդարութիւն չեմ ըրած Վարուժանին հանդէպ, պարզապէս փորձած եմ իրմէ ստացածս դրսեւորել:
Այս տարի Լոս Անջելեսի քաղաքային խորհրդի կազմակերպած Ցեղասպանութեան 100ամեակին նուիրուած մրցոյթում, Սեդայի մէկ ուրիշ՝ «Ararat Rising» աշխատանքն արժանացաւ լաւագոյն Mixed Media մրցանակին: Այն կազմուած է եօթ տարբեր պատկերներից՝ անցեալում Ցեղասպանութիւնն է, նահատակների երթը Տէր Զօրի անապատում, ներկայում՝ մեր պայքարը, երազներն ու հատուցման պահանջը, իսկ ճանապարհը տանում է դէպի մեր նպատակը՝ Արարատ լերան գագաթը: Պատկերը, որ հակասում է նորմալ տեսողական ընկալմանը, տալիս է մի ամբողջական ակնարկ մեր ազգային եղելութեան մասին: Նոյն տրամաբանութեամբ Սեդայի կտաւների մակերեսը անծայրածիր է դառնում, տարողունակ, ուր նա կոմպոզիցիոն լուծումների շնորհիւ կարողանում է խտացնել միտքը:
Սեդայի արուեստանոցի փոքր տարածքում նոյնպէս անվերջանալի տիեզերական ուժ էր ամփոփուած, որն իր անկեղծութեան օգնութեամբ ինձ փոխանցեց Սեդան:
Նկարչուհին այժմ պատրաստւում է իր հերթական անհատական ցուցադրութեանը Մայիսի 16ին, Silvana պատկերասրահում: «Indivisible Vibrations of Heart and Light» խորագրով ցուցահանդէսում հիմնականում կը ներկայացուի վերջին «Heart and Soul» շարքը՝ նուիրուած Դանիէլ Վարուժանին, Ցեղասպանութեան բոլոր միւս նահատակներին: