«Որպէսզի Արուեստը Կարողանայ Ապրել Ու Մարդկանց Ապրեցնել»

ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ՋԱԶԱՅԻՆ ԵՐԱԺԻՇՏ ՏԻԳՐԱՆ ՀԱՄԱՍԵԱՆԻ ՀԵՏ

«Նա ամենաթէժ ջազային դաշնակահարն է եւ սիրում է իրար խառնել տարբեր բաներ՝ լինի դա բիբափ, թրեշ-մեթալ, թէ դաբսթեփ: Բայց նրա սիրտը իր հայրենի երկրի ժողովրդական երաժշտութեամբ է բաբախում», գրում է «The Guardian»ը:

Ընդամէնը 28 տարեկան այս հայորդին այսօր արդէն աշխարհահռչակ ջազային դաշնակահար է, ով հասցրել է հանդէս գալ համաշխարհային յայտնի բեմերում, ջազային հեղինակաւոր փառատօներում, դառնալ այնպիսի աշխարհահռչակ ամսագրերի եւ թերթերի հիւրը, որոնց մասին երազում են անուանի երաժիշտները: «Կան բազմաթիւ փայլուն եւ կատարելագործուած երիտասարդ ջազ դաշնակահարներ, բայց Համասեանը առանձնանում է, քանի որ կարեւոր եւ հրատապ բան ունի ասելու», գրել է «Daily Telegraph»ը:

Երաժիշտ, կոմպոզիտոր, դաշնակահար Տիգրան Համասեանը դաշնամուր նուագել սկսել էր դեռ երեք տարեկանից: Տասնմէկ տարեկանում նա արդէն մասնակցում էր երաժշտական տարբեր մրցոյթների եւ հանդէս գալիս յայտնի փառատօներում: 2003թ. նա յաղթող ճանաչուեց «Montreux Jazz Festival»ում՝ արդէն հաստատուն քայլերով ազդարարելով նոր, համարձակ ու իմպրովիզացիոն աներեւակայելի հնարքներով օժտուած տաղանդաւոր երաժշտի մուտքը մեծ ասպարէզ: 2006թ. Տիգրանն արդէն լաւագոյնն էր աշխարհահռչակ Թ. Մոնքի անուան միջազգային ջազ մրցոյթում (Thelonious Monk International Jazz Competition): Նոյն տարում էլ թողարկուեց երաժշտի դեբիւտային՝ «World Passion» ալբոմը: «Հասուն եւ հոյակապ, ե՛ւ հարուստ, ե՛ւ խորը երաժիշտ», այսպէս է բնորոշել նրան լեգենդար Չիկ Կորեան: Իսկ Օրլէանի ջազ փառատօնում նրան ունկնդրելուց յետոյ ջազի ժամանակակից խորհրդանիշերից մէկը՝ Հերբի Հենքոքը բեմից այսպէս է արտայայտել իր հիացմունքը. «Հիանալի՜ է… հիմա, Տիգրան, դու ես իմ ուսուցիչը»:

ՏԻԳՐԱՆ ՀԱՄԱՍԵԱՆԸ ԵՒ ՀԵՐԲԻ ՀԵՆՔՈՔԸ – CULTUREJAZZ

Հաւանաբար քչերը գիտեն, որ աշխարհահռչակ դաշնակահարը, սակայն, միշտ մէկ այլ երազանք է ունեցել երաժշտութեան մէջ, մէկ այլ սէր, որն ուղեկցում է իրեն վաղ մանկութեան տարիներից: «Հիմա էլ դեռ մտածում եմ, որ կ՛ուզենայի հզօր կիթառահար լինել», ասում է նա «The Guardian»ի հետ հարցազրոյցում, «եթէ մի քանի տարուայ մէջ կարողանայի տիրապետել համապատասխան հմտութիւններին ու տեխնիկային, միանգամից կը թողնէի դաշնամուրն ու կը սկսէի սովորել: Մեծ սիրով թրեշ-մեթալ խումբ կը ղեկավարէի»:

Կիթառի հնչիւններն իրեն ուղեկցում են մանկութիւնից, նրա հայրը ռոք երաժշտութեան մեծ սիրահար էր, եւ Տիգրանը տանը մշտապէս լսում էր հօր՝ «Led Zeppelin»ի, «Black Sabbat»ի, «Deep Purple»ի, «Nazareth»ի, «Queen»ի երաժշտական հաւաքածուները:

«Հայրս ինձ անընդհատ ռոք երաժշտութիւն էր լսեցնում, այստեղից է սկսուել կիթառի հանդէպ իմ սէրը», ասում է Տիգրան Համասեանը։ «Այդ ձայնն ինձ համար շատ-շատ… ընդհանրապէս ոչ միայն էլեկտրոնային, այլեւ տարբեր կիթառների ձայները ինձ շատ են դուր գալիս, եւ ես սիրում եմ կիթառի հնարաւորութիւնը: Այն կարող է լինել համարեա փողային գործիք, եթէ ուզենաս: Դաշնամուրը մի քիչ սահմանափակ է այդ առումով, այսինքն՝ դու կարող ես փորձել ստանալ այն, ինչ ուզում ես, բայց էն չի լինում: Դրա համար ես շատ յաճախ գրում եմ կիթառի համար գործեր եւ իմ խմբում ներառում եմ այն, հիմնականում՝ էլեկտրոնային կիթառը:

 ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Երաժշտութեան մէջ ի՞նչն է քեզ համար ամենակարեւոր բանը:

ՏԻԳՐԱՆ ՀԱՄԱՍԵԱՆ.- Երաժշտութեան մէջ ինձ համար առաջին հերթին կարեւոր է մեղեդին: Ինձ համար կապ չունի բարդ, թէ պարզ է երաժշտութիւնը, միշտ շատ աւելի կարեւոր է եղել բարդը հնարաւորինս պարզ ձեւով ներկայացնելը. դա ինձ համար եղել է մի բան, որին ես միշտ ձգտել եմ հասնել:

 ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ.-  Ենթադրում եմ, որ դրան աւելի դժուար է հասնել, քան հակառակը՝ պարզը բարդ դարձնելը:

 ՏԻԳՐԱՆ ՀԱՄԱՍԵԱՆ.- Դէ… երեւի այո, բարդ երաժշտութիւն շատ կայ, բայց նրա մէջ շատ ժամանակ չկայ էդ հոգին, մեղեդայնութիւնը, շարժը: Կանգնած երաժշտութիւն չի կարող լինել, նրանում միշտ շարժ պէտք է լինի: Գիտէ՞ք, լաւ երաժշտութիւն ասուածն էլ շատ յարաբերական է, եւ ընդհանրապէս լաւ եւ անճաշակ երաժշտութեան միջեւ սահմանը շատ փոքր է: Նրբութիւններ կան, որոնց հաշուի չառնելու դէպքում շատ արագ կարող է նոյն բանը դառնալ բոլորովին ուրիշ բան: Դրա համար էդ նրբութիւնները տեսնելը շատ կարեւոր է, իսկ այդ հնարաւորութիւնը ունենում ես տարիների ընթացքում ձեռք բերած փորձառութեան, ճաշակի ձեւաւորման եւ շատ աշխատանքի արդիւնքում:

 ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Դու մշակում ես նաեւ ժողովրդական մեղեդիներ:

 ՏԻԳՐԱՆ ՀԱՄԱՍԵԱՆ.- Ընդհանրապէս շատ բարդ բան է մեղեդին մշակելը, յատկապէս ժողովրդականի դէպքում. դու գործ ես ունենում մի երաժշտութեան հետ, որը բնականից չունի հարմոնիաներ, ու դու մեղեդիները փորձում ես ներդաշնակել: Շատ անգամ դրանք դառնում են աւելորդ միջամտութիւններ, դրա համար էլ ժողովրդական երաժշտութիւնը մշակելը իրականում շատ նուրբ ու դժուար աշխատանք է:

 ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Նաեւ՝ շատ պատասխանատու:

 ՏԻԳՐԱՆ ՀԱՄԱՍԵԱՆ.- Այո-այո, ի հարկէ, որովհետեւ էդ երաժշտութիւնը արդէն ոչ մի բան չի ուզում, իսկ երբ ինչ որ բան ես աւելացնում, ապա դա պէտք է շատ տեղին լինի, շատ զգոյշ մօտենաս:

Ընդհանրապէս Հայաստանը, մեր մշակոյթը ինձ շատ է ոգեշնչել: Ես ծնուել եմ Գիւմրիում, մեծացել Երեւանում, աշխարհի տարբեր երկրներում եմ եղել, ապրել, բայց իմ մէջ կրում եմ հայկականը, ազդուել եմ Հայաստանի տարբեր տարածքների մշակոյթից: Ոչ միայն Կարսի, Շիրակի, այլեւ Վանայ երգերը, Մուշի, Սասունի երգն ու պարը ինձ վրայ նոյնքան ազդեցութիւն են թողել եւ ներշնչել, որքան իմ ծննդավայրինը:

Բազմաթիւ մրցանակների, կոչումների, ամերիկեան եւ եւրոպական երկրների պատուաւոր հիւր, քաղաքացի Տիգրան Համասեանն այսօր ողջ աշխարհում իր երաժշտութեամբ շրջելով, այնուամենայնիւ, ապրում է հայրենիքի հոգսով, խնդիրներով, ժամանակ գտնում նոյնիսկ ներգրաւուել իր երկրին ու ժողովրդին յուզող հարցերի լուծման գործում, միաժամանակ վայելել, ներշնչուել իրեն այնքան հարազատ մշակոյթով, որը, Տիգրանի կարծիքով, մեծ, շատ մեծ խնդիրներ ունի:

 ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Ջազը, որի տարածքում հիմնականում գտնւում ես նաեւ դու, տարբեր մշակոյթներ է իր մէջ հաւաքում եւ ապրեցնում: Դու շփւում ես բազմազգ աշխարհի մեծ ու փոքր երկրների երաժշտութեան հետ, տեսնում ու զգում նրանց տարբերութիւնների ներդաշնակութիւնը, միաւորումը: Այս տարբեր «հանդիպումների» մէջ, այնուամենայնիւ, դու համեմատում ես հայկական երաժշտութիւնն ու առանձնացնում ես այս տարածքը քեզ համար: Ո՞րն է այդ առանձնայատկութիւնը, ի՞նչ ես դու այս ընթացքում բացայայտել քեզ համար:

 ՏԻԳՐԱՆ ՀԱՄԱՍԵԱՆ.- Շատ լայն, բարդ հարց էր: Հայկական երաժշտութիւնն իսկապէս ինձ համար առանձնայատուկ մի բան է: Ընդհանրապէս տարբեր երաժշտութիւններ ճանաչելով ու դրանց մէջ գոնէ մի քիչ խորանալով՝ սկսում ես քոնի նրբութիւններն էլ զգալ, իսկ տարբերութիւններն՝ աւելի լաւ տեսնել: Ու էդ նրբութիւններն աւելի են ինչ որ տեղ սիրել տալիս, իսկ երբ նրա մէջ շատ ես խորանում, արդէն քոնն է դառնում: Շատ տարբեր է ու բազմաշերտ հայկականը, շատ-շատ: Էս պահին էլ Հայաստանն՝ իր փոքր չափերի մէջ, էնքան տարբեր մշակութային շերտեր է կրում, որը, սովորաբար, հսկայ տարածքներին է բնորոշ: Հէնց Երեւանի մէջ մենակ եթէ նկատի ունենանք, էնքան խառը մշակոյթ կայ՝ Ղարսից մարդիկ կան, Մուշից, Արցախից, Սփիւռքից: Այսինքն՝ հայկական երաժշտութիւնը, արուեստը շատ լայն հասկացողութիւն է, էլ չեմ ասում մեր առանձին գաղթօջախներինը: Մի խօսքով՝ տարբեր ազդեցութիւններ կան, որը փոքր տարածքների մէջ շատ քիչ է պատահում ու դրանով էլ է իւրայատուկ: Բայց մի խնդիր էլ այսօր ունենք՝ բոլոր հին երկրները, այդ թւում եւ մենք, մի տեսակ լճացած վիճակի մէջ ենք արուեստի առումով: Պարսկաստանը, Իտալիան, Յունաստանը, մենք… էսօր աւելի շատ հպարտանում ենք մեր ունեցածով, քան ստեղծում: Մի տեսակ հանգստի մէջ ենք: Արւում է ինչ որ բան, ի հարկէ, բայց քիչ է, շատ քիչ, երբ համեմատում ես եւրոպական երկրների հետ, օրինակ՝ Նորվեգիայի, Ֆրանսիայի կամ Ամերիկայի: Որ լսէք, թէ ի՛նչ երաժշտութիւն է այնտեղ ծնւում, ուղղակի անհամեմատելի է:

 ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Բայց երաժշտութեան առումով, յատկապէս ջազի, կարծում եմ՝ մենք համեմատաբար այնքան էլ վատ վիճակում չենք:

 ՏԻԳՐԱՆ ՀԱՄԱՍԵԱՆ.- Դէ չեմ ասում, որ շատ վատ ենք, բայց շատ քիչ բան ենք անում, շատ քիչ: Օրինակ՝ ջազի առումով, համարեա բան չի կատարւում, եղածը 0,00001 տոկոս էլ չի կազմում նոյնիսկ: Եւ դա նրանից չէ, որ չենք կարող, պարզապէս շփումն է շատ քիչ: Ճիշդ է, ինտերնետը կայ, բայց դա հերիք չէ: Յետոյ երկիրը փոքր է, շատ հեշտ է հասնել մի կէտի, յայտնի դառնալ ու մնալ էդ կէտում՝ լճանալով: Շատ հեշտ է դա, ընդամէնը երեք ամսում կամ նոյնիսկ մէկ օրում կարող ես դառնալ աստղ, ու մարդիկ իրենց, էսպէս ասած «պլանկեն» (նշաձողը-Խմբ.)՝ էն ինչին, որ պէտք է հասնեն, դնում են Հայաստանում յայտնի դառնալու վրայ, ու դա, բնականաբար, մեծ սխալմունք է: Արդէն մարդիկ էլ սկսում են նրանց վերաբերուել «Օ՜, էս մարդը…» ասելով, բայց մտածում ես՝ ախր իրականում նա ոչ մի բան էլ չի արել, ընդամէնը էսքան երկրում էսքան բան է արել: Միջազգայինի մէջ տեղաւորուելու մտածելակերպը չկայ, այսինքն՝ էն, ինչ որ դու անում ես, չես անում միայն այս փոքրիկ երկրում ապրող մարդկանց, այլեւ ամբողջն աշխարհի համար ու պէտք է համեմատուես էդ բնագաւառի մակարդակի հետ:

 ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Ստացւում է, որ մենք, ամէն դէպքում, ունենք ներուժ, բայց մեր սահմաններն են սահմանափակ:

 ՏԻԳՐԱՆ ՀԱՄԱՍԵԱՆ.- Կան, ի հարկէ, շատ տաղանդաւոր մարդիկ կան, բայց նրանցից շատերին, օրինակ, հանդիպել եմ տասը տարի առաջ եւ էսօր տեսնում եմ՝ համարեա ոչինչ չի արել, նոյն տեղում է, եթէ ոչ աւելի ներքեւ իջած:

Միւս կողմից՝ պէտք է նշեմ, որ կարեւոր է, երբ մանկուց ճիշդ ուղղութիւն է տրւում տաղանդաւոր մարդուն: Պէտք չի միանգամից մտածել երեխային ասպարէզ հանելու, գովազդելու ու փող աշխատելու մասին: Միայն աշխատելով ու շատ լուրջ աշխատելով կարող ես արդիւնքի հասնել: Աշխատասիրութիւնը, բացի տաղանդ ունենալուց, կարեւոր բան է. թէ չէ մարդ կայ, չի աշխատում, բայց տաղանդաւոր է ու էդ տաղանդի հաշուին էլ ապրում է, էլի՛: Ես յուսով եմ, որ կամաց-կամաց պիտի փոխուի, այսինքն՝ անպայման պիտի փոխուի, ուղղակի մի քիչ ժամանակ է պէտք:

 ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Երբ խօսում ենք կատարողական տեխնիկայի, սրա մէջ՝ ճշգրտութեան, վարպետութեան մասին եւ զուգահեռ իմպրովիզացիայի հնարաւորութիւններն ենք նաեւ տեսնում, ես միշտ պատկերացնում եմ երաժշտութեան երկու տարբեր տեսակ. մէկի դէպքում երկուսին գումարած երկուսը ճշգրտօրէն չորս պիտի ստացուի, միւս դէպքում՝ կարող է դառնալ նաեւ հինգ: Այդպէս կարող են պատկերուել երբեմն դասական երաժշտութիւնը եւ ջազը:

 ՏԻԳՐԱՆ ՀԱՄԱՍԵԱՆ.- Կան երաժիշտներ, ովքեր իսկապէս շրջանակի մէջ տեղաւորուած մտածողութիւն ունեն, նման դասական երաժիշտներ էլ կան, բայց կան երաժիշտ-կատարողներ, ում համար կարեւորը ոչ միայն կատարելն է, այլեւ նրանք իսկապէս հասկանում եմ, թէ ինչ են կատարում: Շատ քիչ են հանդիպում էդ տեսակ երաժիշտներ, բայց երկուսն էլ ընդունելի են: Մարդիկ մանկուց մօտ 12 ժամ պարապում են, աշխատում, որ գործը ճիշդ կատարեն, կատարողական արուեստ է դա: Բայց ինձ համար էնպիսի մի բան է, որ ես կեանքում չեմ կարողանայ անել: Որովհետեւ նախ ես այդ տեխնիկան, վարժանքը չունեմ: Երկրորդ՝ իմ նպատակը, որպէս երաժշտի, դա չէ՝ դառնալ փայլուն կատարող. ես ստեղծագործում եմ, նաեւ կատարում:

 ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Քո նոր ձայնասկաւառակները շուտով կը թողարկուեն, ի՞նչ տրամադրութեան սպասենք այս անգամ:

 ՏԻԳՐԱՆ ՀԱՄԱՍԵԱՆ.- Երկու ձայնասկաւառակ եմ պատրաստւում ներկայացնել: Առաջինը նորվեգացի երեք երաժշտի հետ համատեղ է լինելու՝ շեփորահար, երգիչ Արուէ Հենդրիքսենի, կիթառահար Էյուին Դարսէթի եւ էլեկտրոնային երաժշտութեան վարպետ Եան Բանգի մասնակցութեամբ: Ալբոմը կը թողարկուի այս տարուայ Մայիսին, «ECM Records» ընկերութեան կողմից: Միւսը իմ անհատական ալբոմն է, որտեղ կը ներկայացնեմ իմ ստեղծագործութիւնները եւ մի քանի ժողովրդական մեղեդիների մշակումներ՝ հիմնականում դաշնամուրի, մի քիչ վոկալի եւ էլեկտրոնային երաժշտութեան մատուցմամբ: Ալբոմը հաւանաբար պատրաստ կը լինի յաջորդ տարի:

Բազմաթիւ ծրագրերի, համերգների, շրջագայութիւնների մէջ գտնուող Տիգրան Համասեանն, այնուամենայնիւ, այն քչերից է, ովքեր ցանկութիւն եւ ժամանակ են գտնում պատուհանից դուրս եւ իրենց շատ մօտ գտնուող կեանքը տեսնելու: «Նա յաջորդ Կիթ æարեթն է», այսպէս են նաեւ բնորոշել Տիգրանին: Տաղանդաւոր մարդ, ում բացի երաժշտութիւնից անհանգստացնում են նաեւ երկրի սոցիալական ու գաղափարական խնդիրները, որոնց լուծման համար պայքարում նա վաղուց հաստատել է իր մասնակցութիւնը: Ամենաթարմ օրինակը վերջերս Գիւմրիում կայացած իւրօրինակ համերգն էր, որի նպատակն էր հասարակութեան ուշադրութիւնը սեւեռել անօթեւանների խնդրին եւ անմիջականօրէն աջակցել նրանց: Սա երաժշտի առաջին բարեգործական համերգը չէր, մինչ այդ Ստեփանակերտում եւ Երեւանում համերգաշար է ունեցել՝  նուիրուած «Փիւնիկ» հաշմանդամների միութեանը, շուտով եւս մէկ նման համերգ կը լինի:

Ընդհանրապէս, բարեգործական համերգներ իրականացնելը կամ գոնէ դրանց մասնակցելն ընդունուած է ողջ աշխարհում: Լեգենդար արտիստներից շատերը յաճախ են այս կամ այն խորագրի ներքոյ մասնակցում մեծ նախագծերի՝ այդպիսով հանրութեան ուշադրութիւնը սեւեռելով մեծ խնդիրների վրայ, միեւնոյն ժամանակ իրենց լուման ներդնելով դրանց լուծմանը նպաստելու գործում: Երբեմն դա նաեւ արւում է, ի հարկէ, փոխադարձ հանրահռչակման նպատակով: Մեզ մօտ, իմ խորին համոզմամբ, գնալով այն բոլորովին այլ բնոյթ է ստանում, եթէ այն զուտ որպէս խնդրի լուծման տարբերակ դիտարկենք: Անդրադառնալով վերջին համերգին՝ Տ. Համասեանն ասում է.

«Շատ ուրախ էի, որ շատ մարդիկ էին եկել ոչ միայն Գիւմրիից, այլեւ Հայաստանի տարբեր վայրերից: Մարդիկ եկել էին եւ սիրով էին լցուած, ուզում էին մի բանով օգնած լինել: Տնակներից մէկի մօտ համերգ ունենալն էլ այն էր, որ նոյնիսկ ճանապարհը, որով հանդիսատեսը ոտքով պիտի անցնէր, նպատակ ունէր՝ պիտի գային, ցեխերի ու քարքարօտ ճանապարհի միջով հասնէին այդտեղ՝  իրենց վրայ զգալով դժուարութիւնը,  տեսնելով, թէ այդ մարդիկ որտեղ եւ ինչպիսի պայմաններում են ապրել գրեթէ 30 տարի, ինչ են զգում ամէն օր ու ամէն վայրկեան: Համերգը  բոլորի համար էր՝ Հայաստանի քաղաքացիներիս, իշխանութիւններին, որոնք պէտք է վերջապէս գիտակցեն, որ այս խնդիրը հասել է իր գագաթնակէտին: Էնպէս չի, որ երկրաշարժը մէկ տարի առաջ է եղել, քիչ ժամանակ է անցել եւ մենք դեռ մի կերպ ոտքի ենք կանգնում: Երբ տեսնում ես, թէ Երեւանում ինչեր են կատարւում, ինչ շէնքեր են կառուցւում (որոնց պատճառով արդէն քաղաքի տեսքն էլ է բոլորովին այլ բան դարձել եւ այնպիսին, որ չես էլ ուզում արդէն այստեղ մնալ) ու դրա կողքին տեսնում ես, թէ էնտեղ՝ Գիւմրիում ինչ վիճակում է ապրում ժողովուրդը, ասենք՝ մօտ երեք հազար անօթեւան, էս ամէնը անտեսել չի կարելի: Մարդիկ պէտք է ոչ թէ լուրերով լսեն այս խնդրի մասին ու այսքանով ամէն ինչ աւարտուի, անցնեն տարիներ, այլ հէնց  անձամբ տեսնեն, զգան նրանց վիճակն ու հասկանան, որ այդպէս չի կարելի:

 ՆԱԻՐԱ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Չե՞ս կարծում, որ նոյնիսկ այս դաշտում մեծ խնդիր ունենք: Նման ծրագրերը գնալով ոչ թէ խթանում են համապատասխան մարմինների հետաքրքրուածութիւնը սեփական պարտականութիւնների հանդէպ, այլ դառնում են աւանդական վիճակ, որտեղ հարցը լուծելու բեռն այլեւս արուեստագէտի եւ հասարակութեան ուսերին է բեռնւում: Մինչդեռ նա, ով ի պաշտօնէ ստանձնել է հարցը կարգաւորողի դերը, հանգիստ ու ապահով նիրհում է: Լաւ, ինչքա՞ն, մինչեւ ե՞րբ…

 ՏԻԳՐԱՆ ՀԱՄԱՍԵԱՆ.- Ի հարկէ, կայ նման բան: Խնդիրը նրանում է, որ իշխանութիւնը շատ հարցերում աչք է փակում, ձգձգում է շատ խնդիրներ, որոնք այդպէս էլ չեն լուծւում: Ինձ թւում է, եթէ ժողովուրդը համախմբուի, շատ հարցերի լուծումներ կը ստանանք: Իսկ եթէ այդ խնդիրների մասին մի քանի հոգի է ընդամէնը խօսում, մի փոքր աղմուկ են հանում, ապա ամէն ինչ այդքանով էլ վերջանում է: Արուեստագէտը իրականում պէտք է զբաղուի իր գործով, կօշկակարն՝ իր, խոհարան՝ իր գործով, բայց եթէ հարցը հասնում է էնպիսի մի կէտի, որ անպայման պէտք է մի բան արուի, ապա բոլորը պէտք է խառնուեն այդ գործին, համախմբուեն եւ փորձեն ինչ որ բան անել՝ անկախ իրենց կոչումներից կամ մասնագիտութիւններից: Բայց, բնականաբար, չպէտք է այսպէս լինէր:

Երաժշտութիւնը իր տեղն ունի, ու անկախ ամէն ինչից, արուեստագէտը պէտք է շարունակի լուրջ վերաբերուել արուեստին: Պարզապէս երբեմն ստիպուած ենք լինում այն ծառայեցնել որոշ կարեւոր նպատակների: Բայց արուեստագէտը այս ամէնից յետոյ էլ պէտք է բնականաբար խորանայ իր ասպարէզի մէջ ու լուրջ արուեստ ստեղծի, որպէսզի յետոյ այդ արուեստը ապրի ու կարողանայ մարդկանց ապրեցնել:

«ՀԵՏՔ»