ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ
Մարտ ամսուայ վերջին շաբաթուայ ընթացքում համացանցը ողողուած էր Հալէպի Ս. Քառասնից Մանկանց եկեղեցուց հասած լուրերով. սիրիական պատերազմից վնասուած պատմական եկեղեցին վերանորոգուել էր, վերաօծուել էր Արամ վեհափառի կողմից, եւ սրբագործուած եկեղեցւոյ մէջ 2019 թուականի Մարտի 31ին մատուցուել էր Սուրբ եւ անմահ պատարագ:
Այս լուրերը կարդում եւ անցնում էի՝ մեծ ճիգով մի կողմ հրելով իմ յիշողութիւնները:
Կիրակի երեկոյեան էր, զանգ եկաւ՝ Վահէ Ժամագործեանն էր, Օրենճ Քաունթիից: Ասում էր. «Կարինէ ջան, Քառասուն Մանկանցի լուրերը կ՛առնեմ, չկրցայ չյիշել Շահէն, որ ինչ աշխատանք տարած էր հոն: Ան կ՛ըսէր՝ այս քարերուն ընդմէջէն պատմական Հայաստանի խորհուրդը կը փոխանցուի ինծի»:
Վահէն իր ներկայութեամբ մօտիկից հետեւել էր այն աշխատանքներին, որ կատարել էր Շահէն՝ ուսումնասիրելու այս եկեղեցու տակ գտնուող գետնափոր կառոյցը:
Ու արդէն՝ անկարող էի թղթին չյանձնուելու:
«Գանձասար»ի 2001 թուականի Նոր տարուայ Բացառիկի համարում Հուրի Ազէզեանը գրում էր. «Եկեղեցու տեսարժան հնութիւններէն յատկանշական է գետնափոր ներքնայարկը, որ առաջին անգամ ուսումնասիրուած է 1978ին, հալէպահայ ճարտարապետ հանգուցեալ Շահէ Տէր Գէորգեանի կողմէ: Գետնափոր ներքնայարկ կարելի է իջնել եկեղեցւոյ արեւմտակողմը գտնուող փոքրիկ բացուածքէ մը: Ըստ ճարտարապետ Շահէ Տէր Գէորգեանի՝ ժայռափոր աստիճաններ կ՛առաջնորդեն դէպի փոքր սրահ մը, որուն հարաւային պատի երկայնքին կիսակլոր փորուածքներ կ՛երեւին, որոնցմէ մէկը ջրհոր ունի: Հիւսիսային պատի կեդրոնին խորանաձեւ փորուածք մը կայ քրիստոնէական ժայռափոր հնագոյն խորաններուն կամ դամբարաններուն նմանող: Արեւելեան եւ արեւմտեան պատերուն վրայ խոռոչներով սրահիկներ կան՝ պատուհաններով, որոնք անցեալին ներսը լուսաւորելու ծառայած են: Հաւանաբար, այս ամբողջութիւնը ծառայած է որպէս քրիստոնէական հին հաւաքատեղի, թէ՛ ապաստան եւ թէ պաշտամունքի վայր, թերեւս կանուխէն Հալէպ հաստատուած հայերուն եւ հայ վաճառականներուն, ինչպէս կը հաստատեն հայկական ճարտարապետութեան բնորոշ կարգ մը գիծեր…»:
Աշխատանքն աւարտուել էր, տպագրուել: Ճարտարապէտ Արմէն Զարեանը գրում էր Հայաստանից. «Սիրելի Շահէ, կարդացի քո շահեկան ուսումնասիրութիւնը Հալէպի հայկական եկեղեցիի ստորգետնեայ կառոյցի մասին: Ես յոյսով եմ, որ դու շարունակում ես քո հետազօտութիւնները, ու պիտի հասնես յայտնաբերելու ամբողջ ստորգետնեայ համալիրը: Այդպիսի գործը շահաւէտ է ոչ միայն հայերի, այլ Մօտաւոր Արեւելքի մշակոյթի համար…»:
Հանգուցեալի կատարած աշխատանքները չուզեցինք հեռացնել իր բնօրրանից եւ փոխանցեցինք դրանք Հալէպի Բերիոյ թեմի առաջնորդարանին՝ կցելով հետեւեալ նամակը.
«Գերաշնորհ Շահան արք. Սարգիսեան,
Ձեր ծրագրերից՝ Հալէպի Ս. Քառասնից Մանկանց եկեղեցու բարեկարգումների ծիրի մէջ է մտնում նրա գետնափոր կառոյցը, որի մեզ յայտնի առաջին ուսումնասիրողը, լուսանկարողը, չափագրողը եղել է Շահէ Տէր Գէորգեանը, 1978 թուին: Այդ հետազօտութիւնը յօդուածով լոյս է տեսել սիրիահայ «Գեղարդ» տարեգրքի 1976-78 թուերի միացեալ համարում: Գետնափորի նկարները, խտասալիկները՝ ընդգրկած մինչեւ Պապ էլ Ֆարաճ թաղամասի գետնափոր շինուածքները, որոնք շինարարութեան հետեւանքով արդէն փակուած են, կարող են օգտակար լինել մեր ապագայ հնագէտ-պատմագէտ ուսումնասիրողներին:
Ընդառաջելով ձեր լուրջ եւ հեռանկարային ծրագրերին՝ իմ եւ զաւակներիս սեփականութինը եւ Շահէ Տէր Գէորգեանի ստեղծագործական մտքի, հոգու, նիւթական ներդրման արդիւնքը հանդիսացած այս հաւաքածոն խոր երկիւղածութեամբ ցանկանում ենք յանձնել Հալէպի Բերիոյ թեմի Ազգային առաջնորդարանի Գանձատանը:
Կը ներկայացնենք հաւաքածոյի պարունակութիւնը.
- Ս. Քառասնից Մանկանց եկեղեցու գետնափոր կառոյցի՝
ա. Սլայդներ (55 հատ)
բ. Փոքր չափի նկարներ՝ տպ-ուած 1978ին (69 հատ)
գ. Մեծ չափի նկարներ՝ տպուած 2005ին (108 հատ)
դ. 4 ֆիլմեր (իւրաքանչիւրը 36 կադրով)
ե. Վերոյիշեալ ֆիլմերի խտասալիկը:
- Ս. Քառասնից Մանկանց եկեղեցու գետնափոր կառոյցի մասին յօդուածը՝ տպուած «Գեղարդ» տարեգրքի 1976-78 թուերի միացեալ համարում:
- Յօդուածի նկարների բացատրագիրը:
- Յօդուածի ձեռագիրը (ընդօրինակուած Կ. Տէր Գէորգեանի կողմից):
- Պապ էլ Ֆարաճ թաղամասի գետնափոր կառոյցի նկարները (35 նկար 1 խտասալիկում):
Առաւել՝ Տէր Զօրի մէջ հայկական մատուռի կառուցման համար մրցոյթի ներկայացուած նախագիծ եւ նախագծի նկարներ (սեւ-ճերմակ 8 լուսանկարներ): Հեղինակներ՝ ճարտարապետներ՝ Շահէ Տէր Գէորգեան եւ Հրայր Տարագճեան:
Գերաշնորհ սրբազան հայր,
Յուսամ այս գործերը կ՛ունենան շարունակողներ, որոնք երախտագիտութեամբ կը յիշեն ճարտարապետ Շահէ Տէր Գէորգեանի անունը:
Յարգանքներով՝
Տիկինը՝ Կարինէ Տէր Գէորգեան
Օգոստոս 14, 2005
Հալէպ»:
Շնորհակալ եմ, Վահէ՛, զանգիդ համար: