Կ՛ամփոփէ Եւ Կը Ներկայացնէ ԱՆԻ ԱՍՏՈՒՐԵԱՆ

Նախորդ բաժնով ներկայ եղանք Արգամ Մանասեանի տարեդարձին. ան Ուջանէն տուն վերադարձին անակնկալի եկած էր տեսնելով իր պաշտօնակիցները եւ բարեկամները: Ծանօթացանք հաւաքոյթի թամատա Վռամ Մաշուրեանին: Արգամ Մանասեան դրական կարծիք ունի անոր մասին, սակայն գործարանի նախկին տնօրէնը զինք զգուշացուցած է, յայտնելով որ պրն. Մաշուրեանը երկերես է եւ խորամանկ: Ապագային կը մօտենանք ճշմարտութեան:
Այսօրուան բաժնով պիտի կեդրոնանանք այլ հիւրի մը՝ Մհեր Սամսոնեանին վրայ. ան նկարիչ է, բայց ժամանակին եղած է լա՛ւ դատախազ. ինչո՞ւ եւ ինչպէ՞ս ձգած է այդ պաշտօնը. ահա հարցում մը, որ չարչրկած է Արգամ Մանասեանի միտքը եւ մինչ տարեդարձի հաւաքոյթը կը շարունակուի, ինք մտքով կը ճամբորդէ դէպի անցեալ, դէպի այն օրը, երբ Սամսոնեան վերջապէս բացայայտած էր ասպարէզի փոփոխութեան պատճառները:
***
«Համալսարանն աւարտելուց յետոյ Մհեր Սամսոնեանին նշանակում են Թալինի շրջանի դատախազութեան քննիչ: Երկու տարուայ ընթացքում նա այնքան է աչքի ընկնում իր բանիմացութեամբ եւ եռանդով, որ Հանրապետութեան դատախազութիւնը նրան տեղափոխում է Երեւան եւ նշանակում շրջանի դատախազի օգնական: Իսկ եւս մէկ տարի անց, ինչպէս ընդունուած է ասել, այդ շրջանի աշխատաւորութիւնը Մհեր Սամսոնեանին ընտրում է ժողովրդական դատաւոր:
(….)
– Արգամ Պետրովիչ, երբեւէ լսած կա՞ս, որ ես ինձ գովեմ՝ իբրեւ նկարչի:
– Չէ՛,-ասաց Արգամ Մանասեանը:
– Ուրեմն, խնդրում եմ հաւատաս, որ ես լաւ իրաւաբան եմ եղել ու որքան էլ անհաւատալի թուայ, ամէնաազնիւ դատաւորներից մէկը մեր հանրապետութեան: Ես երդուել էի օրէնքի ոչ մի խախտում թոյլ չտալ եւ չէի տալիս: Հարիւր անգամ, հարիւր ձեւով կաշառք են առաջարկել ինձ՝ չեմ վերցրել: Ոչ միայն այն պատճառով, որ ինձ ակնյայտ ծնողներիս գեները (ծիները) այդ գծով երեւի ազնիւ են եղել: Այլ որովհետեւ չեմ ունեցել դրա կարիքը: Ոչ տուն ունէի, ոչ ընտանիք: Ինձ ի՞նչ էր պէտք:
– Ուրեմն եթէ կարիք ունենայիր, կը վերցնէի՞ր,- ժպտաց Արգամ Մանասեանը:
– Չգիտեմ,- ամէնայն լրջութեամբ պատասխանեց Մհեր Սամսոնեանը:- Հաւանաբար: որովհետեւ ընտանիք ունեցող մարդու համար չափազանց քիչ է դատաւորի աշխատավարձը: Ամէն մարդ չի կարող այդ փորձութեանը դիմանալ: Քեզ ամսական հարիւր ութսուն ռուբլի աշխատավարձ են տալիս, պահումներն ու անդամավճարները չհաշուած: Իսկ ահա գալիս է մէկը ու միանգամից տասը հազար ռուբլի է առաջարկում՝ առանց պահումների: Ըստ որում՝ դու օրէնքը չես էլ խախտելու, մազաչափ, ուղղակի տուեալ յանցանքի համար պատիժի է սահմանուած երկուսից ութը տարի, իսկ դու երեք կամ չորս տարի ես վճռելու: Ուշադրութիւն դարձնո՞ւմ ես, նոյնիսկ մինիմումը (նուազագոյնը) չես տալու, որպէսզի յանկարծ որեւէ վտանգ չլինի: Դէ՛ դո՛ւ ասա, ո՞նց չվերցնես: Ամէն մարդ կը դիմանա՞յ:
Ըստ որում յանցագործն էլ գիտես ով է լինում, ասենք՝ սառցակոմբինատի պահեստապետը, որի աշխատավարձը ութսուն ռուբլի է, իսկ ինքը ամէն օր երկու միլիոն ռուբլու ապրանք է բաց թողնում: Որ այդ մարդը նոյնիսկ խաչի վրայ երդուի, թէ ինքը չի գողանում, ո՞վ կը հաւատայ, Արգամ Պետրովիչ: Կամ որ նոյն ձեւով պենզինի կայանի աշխատաւորն ասի, թէ իր եօթանասուն ռուբլի աշխատավարձով է պահում ընտանիքը, լսողը, եթէ նոյնիսկ այլ մոլորակից լինի, կը հաւատա՞յ:
Արգամ Մանասեան հոգոց հանեց.
– Հիմա քո այդ օրինակով ի՞նչ ես ուզում ասել:
(…)
– Ուզում եմ ասել, որ դեռ յայտնի չէ, թէ ով է աւելի մեղաւոր. նա՞ որ գողանում է, թէ նա, ով դրդում է գողութեան: Ինչպէ՞ս կարելի է մարդուն անընդհատ փորձութեան ենթարկել: Ամբողջ կեանքում: Հաց դնել առաջը ու ասել՝ ուտել չի կարելի:
Արգամ Մանասեանը քմծիծաղ տուեց.
– Բայց քո հարցում հօ յաջողուե՞լ է:
– Իմն ուրիշ էր,-ասաց Մհերը:- Ես իսկապէս դրա կարիքը չունէի եւ յետոյ…եւ յետոյ, ուզում էք փառասիրութիւն համարէք, ուզում էք սկզբունքայնութիւն, բայց շատ էի ուզում, որ փողոցով մատով ցոյց տան ինձ ու ասեն՝ այ այս դատաւորը կաշառք չի վերցնում»:
***
Նախկին դատաւոր Մհեր Սամսոնեան եւ Արգամ Մանասեան նստած են ճաշարան մը, ուր իրենց երկու շիշ շամփայն կը հրամցուի, հակառակ անոր, որ իրենք ոչինչ ապսպրած են դեռ: Ճաշարանին տէրը՝ Ենովքն է ղրկողը. յաջորդ բաժնով պիտի հասկնանք թէ ինչո՞ւ ըրած է անակնկալ այդ նուէրը:
Առայժմ վերադառնանք ճաշարան եւ լսենք Մհեր Սամսոնեանի պատմութեան շարունակութիւնը:
***
«Ամէն ինչ լաւ էր, մինչեւ որ վերադասի որոշմամբ հարեւան շրջանից մի գործ ուղարկեցին ինձ: Շատ սովորական ու պարզ պատմութիւն էր: Մանկապարտէզի վարիչին, բազմավաստակ մի մանկավարժի, ապօրինաբար հեռացրել էին աշխատանքից ու նրա փոխարէն նշանակել ջահել մի կնոջ: Ըստ որում խախտուել էին աշխատանքային օրէնսդրութեան մի քանի կէտեր, առաջինը՝ հրամանը տուել էին առանց արհմիութեան կազմակերպութեան համաձայնութեան, յետոյ դիմել էին կեղծիքի եւ ետին թուով արձանագրութիւններ կազմել, հրամանի քաղուածքը չէին յանձնել հեռացողին եւ այլն, եւ այլն: Բայց որքան էլ տարօրինակ թուայ, առաջին դատարանը գտել էր, որ հեռացումը ճիշդ է: Մանկապարտէզի նախկին վարիչ Ցօղիկը (բոլորը նրան այդպէս են անուանում) բողոքել էր: Գերագոյն դատարանում գործը բեկանել էին եւ վերադարձրել դատարան՝ նոր կազմով լսելու: Նոր կազմը եւս հաստատել էր հեռացումը: Ընկեր Ցօղիկը նորից էր բողոքել… Չերկարացնեմ. երբ գործի նոր քննութեան էր նշանակուել, ընկեր Ցօղիկը բացարկ էր յայտնել շրջանի ժողովրդական դատարանի դէմ եւ գործը պտտուելով, պտտուելով հասել էր ինձ:
Մանրամասն ուսումնասիրեցի եւ անմիջապէս էլ զգացի, որ այս գործի մէջ ինչ-որ շատ ազդեցիկ մարդու արտաքին ճնշում կայ: Ինչ-որ մէկը շատ է ջանում, որ վաստակաշատ մանկավարժը չվերականգնուի աշխատանքում եւ փոխարէնը մնայ Ալլա անունով ջահել կինը: Բայց որովհետեւ ես ես էի եւ ինձ համար օրէնքից բացի ոչ մէկ հեղինակութիւն չկար, հանգիստ խղճով, առանց գոնէ փորձելու իմանալ, թէ ով է Ալլայի հովանաւորը, նշանակեցի գործի քննութեան օրը եւ ծանուցագիր ղրկեցի կողմերին»:
***
Յաջորդ բաժնով պիտի իմանանք Ալլայի հովանաւորին անունը, ինչպէս նաեւ անոր միջնորդութեան ձեւերը, որոնք չեն տարբերիր այսօրուան հայաստանեան դատարանի աշխարհէն ներս կիրարկուած ձեւերէն…: