
ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ՌԱՏԻՈՅԻ ԱՐԽԻՒՆԵՐՈՒ ԹՈՒԱՅՆԱՑՄԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՈՒ ԵՐԳԻՉ ԱՐԹԻՒՐ ԻՍՊԻՐԵԱՆԻ ՀԵՏ
Վարեց՝ ԳԷՈՐԳ ԹՈՐԹՅԵԱՆ
Ստորեւ կը ներկայացնենք «Ասպարէզ»ի աշխատակից Գէորգ Թորոյեանի՝ Հայաստանի հանրային ձայնասփիւռի կայանի արխիւներու թուայնացման պատասխանատու երգիչ Արթիւր Իսպիրեանի հետ ունեցած հարցազրոյցը.
ԳԷՈՐԳ ԹՈՐՈՅԵԱՆ.- Հանրային ռատիոյի մասին պատմական կրնա՞ք տալ:
ԱՐԹԻՒՐ ԻՍՊԻՐԵԱՆ.- Հայաստանի հանրային ռատիօն հիմնուած է 1926ին. սկզբնական շրջանին անիկա կը գտնուէր «Կինօ Մոսկուա»ի կողքի շէնքը, ներկայիս՝ «Երեւան» հիւրանոց, իսկ 1950ին, երբ կառուցուեցաւ պետական այս շէնքը, արդէն վերջնականապէս տեղափոխուեցաւ այստեղ: 1954ին անիկա ունեցաւ իր ձայնագրութեան տաղաւարը եւ այդ օրէն ի վեր, բոլոր ձայնագրութիւնները կը կատարուին այստեղ եւ անոնք՝ բոլորը, կը պահուէին իբրեւ արխիւ: Հայաստանը մէկ մասնիկը ըլլալով Խորհրդային Միութեան՝ մշակութային կապ կար տարբեր հանրապետութիւններու հետ: Անոնք այստեղ կ՛ուղարկէին իրենց արխիւները՝ հիմնականին մէջ դասական, իսկ Հայաստանի մէջ այդ տարիներուն լայն տարածում սկսան գտնել ժողովրդական երգերը: Նոյն ժամանակ կային հաղորդումներ նաեւ քրտերէն, եզտիերէն եւ արաբերէն:
ԳԷՈՐԳ ԹՈՐՈՅԵԱՆ.- Արաբերէն հաղորդումները հայրենադարձներո՞ւ համար պատրաստուած են:
ԱՐԹԻՒՐ ԻՍՊԻՐԵԱՆ.- Այո: Արաբերէնով միայն երաժշտութիւն չէր սփռուեր, այլ նաեւ մեր բանաստեղծութիւնները կը թարգմանուէին եւ կը ներկայացուէին, ռատիօ-թատրոններ կային, Ցեղասպանութեան մասին հաղորդումներ եւ նաեւ մշակութային այլ հաղորդումներ:
ԳԷՈՐԳ ԹՈՐՈՅԵԱՆ.- Ներկայիս կա՞ն օտար լեզուներով հաղորդումներ:
ԱՐԹԻՒՐ ԻՍՊԻՐԵԱՆ.- Քրտերէն եւ եզիտիերէն հաղորդումները կը շարունակուին: Արաբերէն չկայ, բայց ներկայիս կան արեւմտահայերէնով հաղորդումներ:
ԳԷՈՐԳ ԹՈՐՈՅԵԱՆ.- Ի՞նչ է արխիւներու ներկայ վիճակը:
ԱՐԹԻՒՐ ԻՍՊԻՐԵԱՆ.- Տարիներու ընթացքին հաւաքուած են 130,000 արխիւային նիւթեր, որոնցմէ 35,000ը հայկական է իսկ մնացեալը՝ օտար եւ սփիւռքահայերու: Օրինակ՝ Շարլ Ազնաւուրի մեծ արխիւ ունինք:
ԳԷՈՐԳ ԹՈՐՈՅԵԱՆ.- Սփիւռքահայ մշակութային գործիչներու հետ կապի՞ մէջ էք, որպէսզի իրենց արխիւները հանրային ռատիոյին փոխանցեն:
ԱՐԹԻՒՐ ԻՍՊԻՐԵԱՆ.- Տեղեակ ենք, որ Սփիւռքի մէջ շատ մեծ արխիւ կայ. անոնցմէ մաս մը արդէն մեզի փոխանցուած է, իսկ մնացեալը մշակոյթի նախարարութեան հետ աշխատանք կը տարուի կարելի եղածին չափ այստեղ տեղափոխել: 1991-1994 թուականներուն, երբ անմխիթար վիճակ կար ամբողջ Հայաստանի մէջ, շատ մը երաժիշտներ իրենց արխիւը փրկելու համար, ռատիոյէն տեղափոխեցին իրենց տուները: Ներկայիս, աշխատանք կը տանինք զանոնք վերադարձնելու: Այսինքն 130,000 թիւը վերջնական չէ: Անընդհատ նոր նիւթեր ստանալով՝ այս թիւն ալ անդադար կը մեծնայ:
ԳԷՈՐԳ ԹՈՐՈՅԵԱՆ.- Արխիւի թուայնացման գործընթացը ե՞րբ սկսաւ եւ անիկա ո՞ւր հասած է ներկայիս:
ԱՐԹԻՒՐ ԻՍՊԻՐԵԱՆ.- Արխիւներու թուայնացման աշխատանքը սկսաւ հինգ տարի առաջ իմ աշխատանքի անցնելուն զուգահեռ: Խորհրդակցելէ ետք տնօրէնին հետ, ներկայացուցի արխիւի թուայնացման նախագիծը եւ սկսանք աշխատանքի: Առաջին հերթին սկսանք ամէնէն հին սկաւառակներէն եւ ժապաւէններէն, որոնք արդէն կէս-մաշած ըլլալով՝ ամբողջութեամբ կորսուելու սպառնալիքին տակ էին: Դժբախտաբար, ցաւով ըսեմ, որ մեր արխիւները պահուած են անփոյթ կերպով, մինչդեռ անոնք մեր մշակութային հարստութիւնն են եւ մեր մշակութային գանձերն են:
Թուայնացման աշխատանքին մէջ, մեզի համար ամէնէն դժուարը ոչ թէ անհրաժեշտ սարքերու ապահովումն էր, այլ մարդուժի: Գիտէ՞ք որ հանրային ռատիօն պետական հաստատութիւն է եւ այստեղ վճարումները սահմանափակ են, մինչդեռ նման աշխատանքի մասնագէտներ բարձր վարձատրութիւն կը ստանան: Պէտք է ըսել, որ մենք մարդուժ ապահովեցինք. Անոնք, աւելի ճիշդ պիտի ըլլայ ըսել, նուիրեալներ են, քան՝ աշխատողներ:
Թուայնացուած արխիւները սկզբնական շրջանին կը պահուէին մեր դարաններուն մէջ, բայց ժամանակ մը ետք որոշուեցաւ ունենալ կայքէջ մը՝ armradoarchive.am եւ apps. մը, ուր կը տեղադրուին այդ արխիւները եւ հասանելի են թէ՛ Հայաստանի եւ թէ Սփիւռքի համար, մասնաւորաբար նոր սերունդին համար, որպէսզի անոնք հաղորդակից մնան անաղարտ եւ զուլալ հայկական երաժշտութեան:
ԳԷՈՐԳ ԹՈՐՈՅԵԱՆ.- Թուայնացման աշխատանքին համար, որ սկսած է շուրջ հինգ տարի առաջ, աւարտի ժամկէտ ճշդուա՞ծ է, թէ ոչ անընդհատ շարունակուող գործընթաց մըն է անիկա:
ԱՐԹԻՒՐ ԻՍՊԻՐԵԱՆ.- Դժուար է այս հարցումին ճշգրիտ պատասխան տալ: Այն, ինչը կը վերաբերի երաժշտական բաժինին, շատ հաւանաբար մէկ տարի ետք լրացնենք, բայց հարցազրոյցները, ռատիօ-թատրոններ կամ այլ հաղորդումներ շատ աշխատատար եւ ժամանակ խլող են: Մենք ցարդ թուայնացուցած ենք 17,000 ժապաւէններ, իսկ ժապաւէններու մաքրման աշխատանքներուն պարագային, որոնք նոյնքան դժուար են, ցարդ մաքրուած են 8000 ժապաւէններ: Թուայնացման աշխատանքի դանդաղեցման պատճառ եղաւ նաեւ «Քովիտ» համաճարակը: Մէկ տարի կորսնցուցինք ապարդիւն, որովհետեւ կարելի չէր տունէն կատարել թուայնացման աշխատանքը:
ԳԷՈՐԳ ԹՈՐՈՅԵԱՆ.- Թուայնացուելէ ետք, սկաւառակները, ձեռագիրները եւ ժապաւէնները վերջնական կորուստէ փրկելու համար, յատուկ ձեւով կը պահուի՞ն:
ԱՐԹԻՒՐ ԻՍՊԻՐԵԱՆ.- Խոնաւութենէ հեռու եւ յատուկ ջերմաստիճանի տակ կը պահուին, որպէսզի չփճանան:
ԳԷՈՐԳ ԹՈՐՈՅԵԱՆ.- Սփիւռքի մէջ գործող հայկական ռատիօներու հետ համագործակցութիւն կա՞յ:
ԱՐԹԻՒՐ ԻՍՊԻՐԵԱՆ.- Համագործակցութիւն ուղղակիօրէն թերեւս չկայ, բայց իրենք կ՛օգտուին մեր հաղորդումներէն, որովհետեւ միակ աղբիւրը հանրային ռատիօն է:
ԳԷՈՐԳ ԹՈՐՈՅԵԱՆ.- Հանրային ռատիօն ամբողջ Հայաստա՞նը կը ծածկէ: Իսկ նոյն հարցումը՝ նաեւ Հայաստանի մէջ գործող այլ ձայնասփիւռի կայաններու պարագային:
ԱՐԹԻՒՐ ԻՍՊԻՐԵԱՆ.- Հանրային ռատիօն կը ծածկէ ամբողջ Հայաստանը. կան նաեւ դժբախտաբար այլ կայաններ, որոնք կը ծածկեն ամբողջ Հայաստանը: Դժբախտաբար կ՛ըսեմ, որովհետեւ անոնք կը սփռեն անորակ երաժշտութիւն եւ կը տարածեն սուտ տեղեկատուութիւն:
ԳԷՈՐԳ ԹՈՐՈՅԵԱՆ.- Իսկ դուք՝ իբրեւ երգիչ՝ Արթուր Իսպիրեան, նոր ծրագիրներ ունի՞ք:
ԱՐԹԻՒՐ ԻՍՊԻՐԵԱՆ.- Այո. նոր ձայնասկաւառակ մը կը պատրաստեմ: Արդէն չորս երգեր ձայնագրուած են սիմֆոնիկ նուագախումբին հետ:
ԳԷՈՐԳ ԹՈՐՈՅԵԱՆ.-. Ի՞նչ ունիք ըսելիք «Ասպարէզ»ի ընթերցողներուն:
ԱՐԹԻՒՐ ԻՍՊԻՐԵԱՆ.- Ես երկար տարիներ (1991-1999) ապրած եմ Լոս Անճելըս եւ շատ ծանօթներ ունիմ այնտեղ: Կ՛ողջունեմ բոլորը եւ խորհուրդ կու տամ օգտուիլ միայն հանրային ռատիոյէն թէ՛ իբրեւ մշակութային մակարդակ եւ թէ իբրեւ տեղեկատու աղբիւր՝ իբրեւ պաշտօնական լրահոս: